معمای نوسانات سرعت گردش پول در ایران

سرعت گردش پول، متغیر تاثیرگذاری که مسوولان اقتصادی کشور به آن بی توجه اند.
یکی از متغیرهای مهم در اقتصاد، سرعت گردش پول است که بر روی تورم، تولید و حتی حجم پول در گردش اقتصاد هر کشور، اثرات مهمی را بر جای می گذارد. این متغیر، به واسطه ارتباط پیچیده و کاملا متقابل عوامل اقتصادی با یکدیگر، می تواند بر دیگر متغیرهای کلان اقتصادی تاثیرگذار باشد یا از آنها تاثیر بپذیرد.
تصور این که یک برگ اسکناس یا یک چک سپرده دیداری، با چه سرعتی دست به دست می شود، کار مشکلی است، اما می توان متوسط سرعت گردش یا تعداد دفعاتی را که واحد «پول» - برای خریدکالا و خدمات نهایی - در طی سال دست به دست می شود، محاسبه کرد. در واقع سرعت گردش پول، متوسط تعداد دفعاتی است که موجودی پول کشور در سال، برای خرید جریان سالانه تولید (GNP) و سایر معاملات هزینه می شود.
برای اولین بار، ایروینگ فیشر با تقسیم تولید ناخالص ملی بر حجم پول، سرعت گردش پول را به دست آورد. از موارد مهمی که اقتصاد کلاسیک به آن اعتقاد داشت و دارد، ثابت بودن سرعت گردش پول است. اما امروزه عملا می بینیم خلاف این نظر اتفاق می افتد، چرا که با تحولات حوزه های مالی، بانک ها و موسسات تسهیلاتی و حتی فعالیت های رانت جویانه مانند تلاش برای دریافت تسهیلات با نرخ های بهره پایین تر، اقتصادهای زیرزمینی و سیاه و بسیاری عوامل دیگر از این قبیل، بر روی سرعت گردش پول در یک دوره، تاثیرگذار می باشند.
● گردش پول در ایران
به گزارش واحد تحقیقات ماهنامه «اقتصاد ایران»، تولید ناخالص ملی کشور، در سال ۸۶ برابر ۲۶۲ هزار میلیارد تومان بوده است که با احتساب ۵۳ هزار میلیارد تومان حجم پول در این سال، سرعت گردش پول به رقم ۴/۸۹ می رسد. به عبارت دیگر هر «ریال» در طول سال برای خرید کالاهای دست اول، به طور متوسط پنج بار دست به دست می شود.
● کالبد شکافی
وجود مساله رکود تورمی، سیاست های پولی و بودجه ای نادرست و کندی افزایش ظرفیت تولید، منجر به افزایش حجم پول موجود در اقتصاد کشور - به واسطه افزایش حجم تقاضا و تشدید شکاف بین عرضه و تقاضا - و بروز نرخ های فزاینده تورم شده است. می توان با اعمال سیاست های پولی مطلوب، از سرعت گردش پول در اقتصاد کاست تا از بروز تورم جلوگیری کرده یا حتی المقدور مانعی در افزایش شدید آن به وجود آورد. سرعت گردش پول در ایران، بین سال های ۸۶ - ۸۱ با افت و خیز همراه بوده است، به طوری که از ۵/۰۲ در سال ۸۱ به بیشترین حد خود یعنی ۵/۴۸ در سال ۸۳ رسیده و سپس با روندی نزولی به ۴/۸۹ در سال ۸۶ کاهش یافته است. (براساس پیش بینی واحد تحقیقات ماهنامه «اقتصاد ایران»، سرعت گردش پول در پایان سال های ۸۷ و ۸۸ به ترتیب، ارقامی بالغ بر ۵ و ۵/۱۱ خواهد بود.)
البته باید توجه داشت که این عامل، تابع چه متغیرهایی است و به چه عواملی وابسته می باشد. سرعت گردش پول، رابطه معکوسی با سطح تقاضای پول در اقتصاد دارد که به وسیله این رابطه می توان متغیرهای مهم و اثرگذار را بر روی سرعت گردش پول تعیین کرد.
نرخ بهره بانکی، رابطه معکوسی با سطح تقاضای پول دارد، به طوری که با کاهش نرخ بهره، مردم پول های خود را از سپرده های پس انداز و سرمایه گذاری از بانک خارج کرده و بدین صورت، سطح تقاضای افراد برای پول (به صورت سپرده های جاری و نقد) افزایش می یابد. طی سال های اخیر، با کاهش نرخ بهره بانکی در کشور و افزایش تقاضای پول، سرعت گردش پول، کاهش یافته است.
نرخ تورم و همچنین تورم انتظاری، از دیگر عوامل تاثیرگذار بر سرعت گردش پول می باشند. با افزایش سطح عمومی قیمت ها وهمچنین ذهنیت مردم مبنی بر افزایش سطح قیمت ها، سرعت گردش پول نیز افزایش می یابد، چرا که کاهش قدرت خرید پول، تمایل به نگهداری پول را کاهش می دهد. لذا سرعت دست به دست شدن پول در جامعه افزایش می یابد که از این موضوع در اقتصاد، اصطلاحا به «پول داغ» تعبیر می شود. در این گونه موارد، تنها از طریق ارتقای انضباط مالی و ظرفیت های تولیدی در اقتصاد - به جای سیاست غلط چاپ پول - می توان جلوی افزایش تورم داخلی را گرفت. به علاوه، برای اجرای موفق سیاست های پولی، سرعت ثابت گردش پول از امتیازات است.
● شبه پول و گردش نقدینگی
سپرده های کوتاه مدت و بلند مدت از معروف ترین شبه پول ها هستند که بر نقدینگی و سرعت گردش آن موثر می باشند. سرعت گردش نقدینگی در ایران، در فاصله سال های ۸۶-۸۱ روندی نزولی داشته، به طوری که از ۲/۲ در سال ۸۱ با کاهشی مداوم، به ۱/۶ در سال ۸۶ رسیده است. افزایش بی رویه حجم نقدینگی در سال های اخیر و کانالیزه نشدن آن به تولید می تواند یکی از دلا یل کاهش سرعت نقدینگی در کشورمان تلقی شود.
● مشکلات پول و سرعت گردش آن
عواملی همچون اقتصاد زیرزمینی- که از مهمترین مشکلا ت اقتصادی کشور ما می باشد- علا وه بر زیان های کاملا بزرگی که بر پیکره اقتصاد وارد می سازد، به دلیل لحاظ نشدن در تولید ملی، باعث می شود رقم حقیقی معاملا ت- که برابر با آن، پول در جامعه مبادله شده است- نشان داده نشود. همین امر، کاهش صوری سرعت گردش پول و نقدینگی را تقویت می کند. این درحالی است که به غیر از افزایش حجم پول، در صورتی که سرعت گردش آن (به صورت برون زا) در جامعه افزایش یابد، بر میزان تورم موجود نیز افزوده خواهد شد، چرا که در سطح جامعه، تولید به اندازه تقاضای واقعی وجود ندارد.
اقتصاد سیاه از عوامل دیگر تاثیر گذار بر سرعت گردش پول است. برخی از افراد به منظور نپرداختن مالیات ها و فرار از بیمه و مواردی همچون این مسایل- که آنها را تحت فشار قرار می دهند- با پرداخت های نقدی در معاملا ت، سبب پدید آوردن اقتصاد سیاه شده و بخش بزرگی از در آمدهای بالقوه مالیاتی دولت را سوخت می کنند و موجب نوسانات غیر قابل پیش بینی سرعت گردش پول و نقدینگی می شوند.
این پدیده با تاثیر منفی بر محصول ناخالص داخلی، تولید ملی محاسبه شده را تحت تاثیر قرار داده و باعث کاهش صوری سرعت گردش پول و نقدینگی می شود. متاسفانه در کشور ما، در هیچ دوره ای(قبل و بعد از انقلا ب) به سرعت گردش پول و نقدینگی درعلم و کاربرد بانکداری مرکزی توجه نشده و پیش بینی آن حتی در برنامه ها صورت نگرفته است.

منبع: اقتصاد ایران

منبع : روزنامه مردم سالاری