پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


تخت سلیمان اثری جاوید درجهان


تخت سلیمان اثری جاوید درجهان
تخت سلیمان و مجموعه آثار باستانی و تاریخی آن یکی از مهم ترین و مشهورترین مراکز تاریخ و تمدن ایران و جهان محسوب می شود و این اهمیت تا حدی می باشد که این اثر در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است. تـخـت سـلـیمان در محال افشار وتقریبا ۴۵ کیلومتری شمال شرق بخش تکاب شهرستان میاندوآب قرار دارد. این محل که مورخان آن را کنژک عهد ساسانی یا شیر و گنجک دوره اسلامی دانسته اند و رومیان آن را "گزکا "و اشکانیان آن را " فرا آسپا " نامیده اند، با استناد به آثار به دست آمده از کاوش های باستان شناسی و مطابقت آنها با متون تاریخی محل یکی از سه آتشکده مهم و معتبر عهد ساسانی یعنی آتشکده آذرگشسب بوده که خسرو پرویز دوم نیز کاخی در جوار آن بنیان نهاده بود و ایامی از سال را در آن اقامت می کرد. معبد کاخ ساسانی در حمله هراکلیوس امپراتور بیزانس روم شرقی در سال ۶۲۴ میلا‌دی منهدم شد.
اگرچه آثار بازسازی و مرمت از دوره خلفای عباسی در این منطقه دیده شده و نمونه سفال‌های پیش از قرن هفتم هـجـری قـمری نیز ضمن کاوش های این مجموعه به دست آمده است، اما دوره رونق و عمران مجدد آن مـربـوط بـه زمـان حـکـمـرانـی دومـین ایلخان مغول و برادرزاده هلاکو خان یعنی آباقاخان (۶۶۳-۶۸۰‌‌ه‌ق) اسـت کـه آن را بـرای قـصر تـابـسـتـانـی خـود مـناسب تشخیص داده بود. تاریخچه کاوش های باستان شناسی تخت سلیمان : عملیات کاوش و حفاری در این مجموعه که از گذشته تا به امروز در این منطقه ادامه داشته است، طرح کلی کاخ و آتشکده ساسانی و بناهای ایلخانی آن را مشخص و معین ساخته است. مجموعه تخت سلیمانبر روی صفه و تخت سنگ طبیعی به ارتفاع ۲۰ متر از سطح دشت که عموما از لایه های رسوبی ‌دریاچه تشکیل شده است قرار دارد. آثار این مجموعه تماما داخل حصار و دیوار بیضی شکل آن که دور تا دور صفه گسترده شده ، بنا شده است. حصار بیرونی از سنگ های لاشه در ابعاد مختلف و به ضخامت ۵ متر و ارتفاع ۱۴ متر تشکیل شده و محیط بیرونی آن ۱۲۰۰ متر است. لایه بیرونی حصار با سنگ‌های مکعبی تراشدار نماسازی شده است و دور تا دور آن ۳۸ برج دفاعی مخروطی شکل وجود دارد که هم از نظر شرایط ایستایی حصار و هم به دلیل مـســائــل تــدافـعــی و نـظـامـی حـائـز اهـمـیـت است.دیوار و حصار بیرونی آن متعلق به دوره ساسانی است و در دوره ایلخانی فقط ضمن مرمت قسمت های فرو ریخته آن دروازه جدیدی نیز در بخش جنوب شرقی، مجاور دروازه جنوبی ساسانی به آن الحاق شده است.
دو دروازه ساسانی یکی در شمال تخت و دیگری رو به روی آن در جنوب و کاملا در محور دریاچه و آتشکده ساخته شده اند. دروازه جنوبی جنبه خاصی داشته ولی دروازه شمالی که بلند تر و عریص تر است معبر عام آتشکده بوده است. داخل حصار بیضی شکل دو مربع مختلف المرکز و هم محور به چشم می خورد. دریاچه در مرکز مربع جنوبی (مربع بزرگتر ) و آتشکده در مرکز مربع شمالی (مربع کوچکتر ) قرار گرفته است. گرداگرد این مربع را حصار مستطیل شکلی به طول تقریبی ۲۵۰ متر و عرض ۱۵۰ متر فرا گرفته و ۶۰ برج نیمه مدور آن را احاطه کرده است. این دریاچه عـمـیـق بـه شـکـل بیضی ناقص می‌باشد و هماهنگی و تقارن جالبی را با بیضی حصار تخت القا می کند. این دریاچه که حداکثر عمق آن ۱۱۰ متر است به صورت چشمه جوشانی از طبقات تحت الارض فوران می کند و طبق محاسبه ای که انجام گرفته، در هر ثانیه صد لیتر آب از دل زمینمی جوشد. آب دریاچه به وسیله دو جوی سنگی و رسوبی به بیرون از تخت جریان می یابد و اراضی زراعتی را آبیاری می‌کند. دریاچه به صورت کاسه ای گود از سطح اطراف حدود یک متر پایین تر است. در مواقع پر آبی و طغیان دریاچه ، آب آهکی فسفر دار آن رسوباتی از خود بر جای می‌گذارد و این رسوبات طی سالیان متمادی لایه های رسوبی ضـخـیمی از خود بر جای گذاشته است. در جبهه شمال غربی دریاچه و در زاویه مربع بزرگتر، ایوان رفیع ساسانی معروف به ایوان خسرو قرار دارد که از این ایوان، جز یک جرز و ازاره های دیوار آن چیزی باقی نمانده است.
قطر دهانه ایوان ۵/۱۸ متر و عمق آن بیست متر است. ایوان ساسانی بعد از ویـرانی توسط ایلخانیان بازسازی شد؛ اما مصالحی که در بازسازی آن به کار رفته، قلوه سنگ و ملات گچ است و همین اختلاف مصالح محدوده اثر ساسانی و ایلخانی را مـشـخـص مـی سـازد. ایـوان بـه دو اتـاق یـا حوضخانه هشت گوش راه دارد که مربوط به دوره ایلخانیان است. در جبهه جنوبی ایوان خوابگاه منتسب به خسرو پرویز قرار دارد. این خوابگاه در سطحی پایین تر از سـطـح آثـار دیـگـر قـرار گـرفته و با یک راه مخفی به کنار دریاچه باز می شده است. در مرکز مربع شمالی، آتشکده معروف واقع شده است که از سویی رو به دروازه شمالی و از جنوب هم راه به دریاچه دارد . یقینا در زمان آبادانی و رونق آتشکده ، سطح آب دریاچه همسطح کف درگاه ورودی جنوبی آن بوده است. از آن زمان تاکنون بالغ بر یک متر سطح آب و رسوبات اطراف آن بالا آمده است. در حد فاصل آتشکده و دروازه شمالی، چندین راهرو و حیاط به چشم می‌خورد که کار کاوش و خـاکـبـرداری آنـهـا هـنـوز پایان نیافته است. آتشکده آذرگشسب که به طور کامل حفاری شده، مجموعه ای است مشتمل بر یک تالار مرکزی مربع شکل با چهار جرز قطور آجری (با نقشه چهار طاقی) که یک گنبد بزرگ آجری آن را می پوشانده و در حال حـاضـر فـرو ریـخـتـه و تـنـها اشاراتی از آن باقی مانده است.
مجاور ایـن مـجموعه در بخش غربی ، مجموعه دیگری است که از یک آتشکده صلیبی شکل با ابعاد کوچکترو دو تالار ستوندار با ستون های مدور و چهار گـوش و تـعـدادی اتاق و فضاهای جانبی تشکیل شده است. ظاهرا این قسمت کاخ هایی بوده که در ایام توقف شاه ساسانی مورد استفاده او و خانواده اش قرار می گرفته است و در طول سال نیز موبدان نگهبان آتشکده در آن ساکن بوده اند. جز مجموعه بناهای یاد شده، بقایای ابنیه پراکنده و منفرد فراوانی در اطراف دریاچه وجود دارد که از سنگ لاشه و ملات گچ ساخته شده اند. این بناها عموما مربوط به دوره ایلخانی است هر چند از نظر مصالح به کار گرفته شده و شیوه و اسلوب ساختمان سازی هرگز به پای ابنیه ساسانی که معماری فاخر و استادانه ای دارند ، نمی رسند. تنها مزیت آنها داشتن تزئینات مختلف گچبری و کاشیکاری در زمان آبادانی خود بوده است. تنوع کاشی های اسلامی تخت سلیمان به قدری است که می توان آن ها را به رده ها و مکتب های مختلف تقسیم بندی کرد. مهم ترین آنها کاشی های زرین فام کتیبه دار و کاشی برجسته های زمینه لاجوردی و فـیـروزه ای زر انـدود بـا نـقـوش حـیـوانات اساطیری همچون سیمرغ و اژدهاست که در تزئین دیوار کاخ ها به کار رفته است.
منبع : روزنامه آفتاب یزد


همچنین مشاهده کنید