جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا
بیماریها
● گواتر
گواتر یکی از بیماریهای شایع است که به ویژه در نوجوانان ( سنین مدرسه ) از شیوع بالایی برخوردار است . گواتر در دختران جوان و در افرادی که در ارتفاعات بالا زندگی می کنند شایعتر است . گاهی دیده شده است میزان شیوع گواتر در خانمها ۸ برابر آقایان است .
▪ علل بروز گواتر :
ارث ، کمبود ید در مواد غذایی ، مصرف بیش از اندازه غذاهایی مانند شلغم ، کلم ، گل کلم ، کاساوا ، چغندر ، و علل ناشناخته دیگر . گواترها به انواع گوناگونی تقسیم بندی می شوند که عبارتند از گواتر فامیلی ، گواتر بومی ( ساده ) ، گواتر تک گیر ، گواتر چندندولی . گواتر در جلو گردن و در داخل غده تیرویید ایجاد می شود . غده تیرویید از دو قطعه تشکیل شده است که در جلوی نای و حنجره قرار می گیرد . بزرگی خوش خیم غده تیرویید که سبب افزایش حجم آن می شود و مانند غده بزرگی در زیر گلو و گردن پدیدار می شود ، گواتر نامیده می شود . این غده درد ندارد و نام فارسی آن « غمباد » است .
▪ علائم :
وجود توده ای در ناحیه قدامی گردن که بیمار یا اطرافیان بیمار و یا پزشک آن را مشاهده می کنند . گاهی سیاهرگهای گردن بزرگتر می شود و هرگاه درد ناگهانی و سریع گواتر ایجاد شود یعنی اینکه در گواتر خونریزی ایجاد شده است و گاهی نیز هیچ علامتی در فردی که گواتر دارد مشاهده نمی شود و گاه در گواترهای ندولی ساده و غیر سمی ، پس از چند سال تغییراتی ایجاد می شود که به پر کاری غده تیروئید منجر شده و باعث نارسایی قلبی و سایر اختلالات خطرناک می گردد .
▪ پیشگیری:
برای پیشگیری از مبتلا شدن به گواتر توصیه می شود از غذاهای حاوی ید بیشتر استفاده کنید و از مصرف نمک ید دار غافل نشوید . اگر در مناطق کوهستانی و ارتفاعات بیشتری از سطح دریا زندگی می کنید ، پس نیاز بیشتری به ید خوراکی دارید . از مصرف بیش از حد سبزیجات گواتر زا بپرهیزید ( به ویژه شلغم و کلم و کاساوا ) .
● شب کوری
وقتی مقدار ویتامین A در شدت در بدن کم میشود عارضهای به نام شب کوری پدید میآید در این حال شخص در نور کم قادر به دیدن نیست زیرا ماده ریتینال کافی در سلولهای استوانهای وجود ندارد.
حساسیت زیاد چشم نسبت به نور پس از سازگاری با تاریکی در اثر تغییراتی است که در میله ها صورت می گیرد سازگاری با تاریکی و سازگاری با نور مربوط به میله هاست نه به مغز آزمایشهائی که در آنها توانسته اند یک چشم را با نور و دیگری را با تاریکی سازگار کنند این امر را اثبات کرده است.وقتی چشم در تاریکی است در استوانه ها مواد فوتو شیمیایی تمرکز می یابد. چون این مواد ارغوانی رنگند آنها را ارغوانی بصری خوانده اند . کسانی که به آسانی نمی توانند با تاریکی سازگار شوند در نور کم تقریباً نا بینا می شوند این افراد را شب کور می خوانند.
شایعترین علت بروز شب کوری در ۵ تا ۱۰ درصد کودکان آسیایی، کمبود ویتامین A و دریافت ناکافی مواد غذایی حاوی این ویتامین است. دکتر «سهیلا فاضلی» متخصص چشم ضمن بیان این مطلب در گفتوگو با ایسنا گفت: اختلالات ژنتیکی و کمبود ویتامین A از عوامل بروز شب کوری محسوب میشوند، البته کمبود ویتامین A، در اثر دریافت ناکافی مواد غذایی حاوی این ویتامین (ماهی، تخم مرغ، میوههای نارنجی رنگ و سبز تیره) شایعترین علت بروز این بیماری شناخته شده است.
ویتامین A در سلولهای استوانهای و مخروطی شبکیه چشم با پروتئین خاصی ترکیب شده و در هنگام شب با تولید رنگدانههایی امکان تصاویر و بینایی را در تاریکی برای افراد فراهم میکند. دکتر فاضلی اختلال در آنزیمهای جذب کننده ویتامین A در بدن و نیز اختلال در سیستم گوارش و کبد که محل ذخیره ویتامین A است را از دیگر عوارض مربوط به ویتامین A در بدن با وجود دریافت مواد غذایی حاوی آن دانست.
بیماری شب کوری مربوط به نوعی اختلال در سلولهای استوانه ای ( دید دقیق ) و سلول های مخروطی ( دید پیرامونی ) در شبکیه است که قابلیت انطباق خود را با نور کم از دست می دهند.
● راشیتیسم
مطمئنا با نام ویتامین D آشنایی دارید و از بیماری راشیتیسم یا نرمی استخوان نیز مطالبی شنیده اید و یا شاید تاکنون کودکان یا افراد بزرگسالی را دیده اید که پاهای هلالی شکل دارند ، دلیل آن چیست؟ آیا هلالی شدن پای افراد به سمت خارج یا داخل یک مسئله ژنتیکی است یا یک کمبود تغذیه ای ؟ با توضیحاتی که در مورد ویتامینD داده خواهد شد این مساله روشن می شود.
ویتامینD را کالسفیرول گویند که از ویتامینهای محلول در چربی است و از راههای مختلفی به بدن می رسد. اصلی ترین راه تأمین ویتامینD برخورد نور ماوراء بنفش آفتاب و تغییرات پیش سازهای زیر پوستی است. این ویتامین از راه مواد غذایی حیوانی نیز تامین می شود ، در گیاهان نیز پیش سازهای تولید کننده ویتامینD موجود است .
پس می بینیم که این ویتامین مهم از راههای زیادی تامین می شود، قرار گرفتن در آفتاب مستقیم حتی به مدت ۱۰ دقیقه در روز، نیاز بدن ما را تامین می کند . این مساله برای کودکان و سالمندان که در منزل نگهداری می شوند و افراد شب کار بسیار اهمیت دارد .
جذب این ویتامین بوسیله چربی ها صورت می گیرد و در خون توسط عامل حمل کننده ویتامینD منتقل می شود ، از اینرو کسانیکه مبتلا به بیماریهای هضمی و جذبی چربی هستند باید به میزان دریافت ویتامین D و عوارض کمبود آن توجه بیشتری بنمایند.
▪ عملکرد ویتامینD چیست؟
۱) نقش اصلی ویتامینD ، حفظ تعادل کلسیم و فسفر است .
۲) این ویتامین در تمایز سلولی تاثیر دارد.
رشد استخوانی ، استحکام استخوانها و دندانها ، سلامت استخوان در دوران کهنسالی و عدم ابتلا به استئوپروز یا پوکی استخوان همه به دلیل تاثیر ویتامینD در حفظ تعادل کلسیم و فسفر است. ویتامینD ازیک سو موجب افزایش جذب کلسیم و فسفر از روده ها ، کاهش دفع از کلیه ها و کنترل متابولیسم در استخوان می شود و از سوی دیگراین ویتامین در رشد سلولهای استخوانی نیز مؤثر است . تاثیرآن در رشد سلولها ، به دلیل عمل آن در ترجمه ژنهای هسته سلول می باشد .
مطالبی که بیان شد میزان اهمیت و نحوه عملکرد ویتامینD را بیان می دارد. در مورد نیاز شدید کودکان به مکمل های ویتامین D مطالب زیر را مطالعه نمایید .
شیرخواران ، کودکان و نوجوانان باید از مکمل های ویتامین D بصورت قطره یا قرص برای سلامتی استخوانها مصرف کنند .
بویژه شیرخوارانی که از شیرمادر استفاده می کنند بدلیل کم بودن میزان ویتامین D در شیر مادر دچار اختلال رشد می شوند .
علائمی وجود دارد که نشان می دهد خیلی از کودکان قبل از بروز علائم راشیتیسم دچار کمبود طولانی مدت ویتامین D میباشند .
راشیتیسم بیماری نرمی استخوان می باشد که بعلت کمبود دریافت ویتامین D ایجاد می شود . استخوانهای ضعیف شده در بچه های کوچک منجر به پاهای پرانتزی ، نرمی جمجمه و به تأخیر افتادن سینه خیز رفتن کودک می شود . متخصصین بر این عقیده می باشند که در سال های اخیر تعداد کودکان مبتلا به راشیتیسم افزایش یافته است .
نور خورشید منبع عمده ویتامین D می باشد ، زیرا پوست می تواند این ویتامین را تولید کند . اگر چه تماس زیاد با نورخورشید برای کودکان کم سن خطرناک می باشد .
بنابراین به والدین شیرخواران زیر ۶ ماه توصیه می شود از قرار دادن کودکان در معرض نور مستقیم خورشید خودداری کنند زیرا احتمال سرطان پوست به میزان زیادی افزایش می یابد .
بیشتر بچه هائی که از شیر خشک استفاده می کنند میزان کافی ویتامین D بدست می آورند زیرا در این شیرها میزان کافی ویتامین D اضافه شده است .
اگر چه پزشکان جهت تقویت ایمنی نوزاد ، مادران را تشویق به شیردادن می کنند . اما این نگرانی وجود دارد که در طی روند رشد کودک دچار کمبود ویتامین D شود .
علائم ضعیف شدن استخوانها خفیف و مخفی می باشد . بنابراین ممکن است قبل از اینکه مشکلات تکاملی کودک پدیدار شود این صدمات ایجاد شده باشد .
مولتی ویتامین به شکل قطره برای شیرخواران بدون نسخه در دسترس همگان وجود دارد . در چند ماه اول زندگی حداقل ۲۰۰ واحد بین المللی ویتامین D در روز تکامل مناسب کودک را تسریع می کند .
این میزان دارو باید در تمام طول دوران کودکی و نوجوانی ادامه پیدا کند . در حقیقت در تمام طول زندگی باید روزانه ۲۰۰ واحد ویتامین D مصرف شود و بعد از ۶۵ سالگی ممکن است نیاز به میزان کمتری از ویتامین وجود داشته باشد .
راشیتیسم در حقیقت مشکل اطفالی است که فقط با شیرمادر تغذیه شده اند . بخصوص اگر رنگ پوست آنها تیره باشد .
اما وضعیت مادران شیردهی که قبل از زایمان ویتامین استفاه می کنند چگونه خواهد بود . آیا این ویتامین های مصرف شده وارد شیر آنها می شود ؟
بنظر می رسد پاسخ این سئوال مثبت باشد . میزان ویتامین در شیرمادران کاملاً متفاوت است .
با توجه به میزان کم ویتامین D در شیرمادر ، مصرف خوراکی روزانه ۲۰۰ واحد برای شیرخوار خطرناک نخواهد بود .
● کم خونی یا آنمی
عارضه کم خونی زمانی بروز میکند که خون فاقد هموگلوبین کافی است. هموگلوبین به گلبولهای قرمز خون در حمل اکسیژن از ریهها به تمام اندامهای بدن کمک میکند. کم خونی انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل مختلف بروز میکنند و به اختصار در ذیل معرفی شدهاند:
۱) کم خونی ناشی از فقر آهن (IDA):
این نوع کم خونی از شایعترین انواع این بیماری است. فقر آهن زمانی بروز میکند که بدن فاقد آهن کافی است. بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولا در اثر از دست دادن خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخمهای داخلی، پولیپهای روده یا سرطان روده بروز میکند. همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی میتواند منجر به بروز این حالت شود. در دوره بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن میشود. بدن میتواند با مصرف مود غذایی مانند گوشت گاو، صدفهای خوراکی، اسفناج، عدس، سیب زمینی کباب شده با پوست و تخمه گل آفتاب گردان، آهن مورد نیاز خود را به دست آورد.
۲) کم خونی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین:
این نوع کم خونی معمولا در اثر کمبود فولیک اسید یا ویتامین B-۱۲ بروز میکند. این ویتامینها به بدن در سالم نگهداشتن خون یا سیستم عصبی کمک میکنند. در این نوع کم خونی، بدن گلبولهای قرمز خونی تولید میکند که نمیتوانند اکسیژن را به خوبی تحویل دهند. قرصهای مکمل حاوی فولیک اسید میتوانند این نوع کم خونی را درمان کنند. فولیک اسید را همچنین میتوان از مصرف دانهها و بنشنها، مرکبات و آب میوهها، سبوس گندم و سایر غلات، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، گوشت طیور، صدف و کبد به دست آورد.
۳) بیماریهای نهفته:
بیماریهای خاصی وجود دارند که میتوانند به توانایی بدن در تولید گلبولهای قرمز خونی آسیب برسانند. برای مثال، افراد مبتلا به بیماریهای کلیوی به ویژه بیمارانی که دیالیز میشوند در معرض ابتلا به کم خونی قرار دارند. کلیههای این بیماران قادر به ترشح هورمونهای کافی برای تولید گلبولهای خونی نبوده و در هنگام دیالیز نیز آهن از دست میدهند.
۴) بیماریهای خونی ارثی:
اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگر نیز افزایش مییابد. یکی از امراض خونی ارثی کم خونی گلبولهای داسی شکل است. به جای تولید گلبولهای قرمز خونی طبیعی که به راحتی درون رگهای خونی حرکت میکنند، گلبولهای داسی شکل حرکت سختی داشته و دارای لبههای خمیده هستند. این گلبولها نمیتوانند در رگهای خونی ظریف به آسانی حرکت کنند و در نتیجه مسیر رسیدن خون به اعضای بدن را مسدود میکنند. بدن گلبولهای قرمز داسی شکل را نابود میکند، اما نمیتواند با سرعت کافی انواع طبیعی و سالم جدیدی را تولید کند. این امر موجب بروز کم خونی میشود نوع دیگری از کم خونی ارثی تالاسمی است. تالاسمی زمانی بروز میکند که بدن ژنهای ویژهای را از دست میدهد و یا ژنهای غیر طبیعی مختلف از والدین به کودک ارث میرسد که به نحوه تولید هموگلوبین تاثیر منفی میگذارند.
۵) کم خونی آپلاستیک:
نوع نادری از کم خونی است و زمانی بروز میکند که بدن به اندازه کافی گلبول قرمز تولید نمیکند. از آنجا که این امر بر گلبولهای سفید نیز تاثیر میگذارد، از این خطر بالای بروز عفونتها و خونریزیهای غیر قابل توقف میشود.
این حالت دلایل مختلفی دارد که عبارتند از:
الف) روشهای درمانی سرطانها (پرتودرمانی و شیمی درمانی)
ب) قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی (مانند مواد مورد استفاده در برخی حشرهکشها، رنگ و پاک کنندهها و شویندههای خانگی)
پ ) برخی داروها (مانند داروهای مخصوص درمان روماتیسم مفصلی)
ت) بیماریهای خود ایمنی (مانند لوپوس)
ث ) عفونتهای ویروسی که بر تراکم استخوانی تاثیر میگذارد.
نوع درمان بستگی به میزان حاد بودن کم خونی دارد. این بیماری را میتوان با تعویض خون، مصرف دارو و یا پیوند مغز استخوان درمان کرد. کم خونی برای پیشرفت در بدن به گذر مان احتیاج دارد. در آغاز ممکن است هیچ علایمی بروز نکند و یا علایم بیماری بسیار خفیف باشد، اما با پیشرفت بیماری میتوان شاهد علایمی چون خستگی، ضعف، عدم توانایی در کار و تحصیل، کاهش دمای بدن، پریدگی رنگ پوست، ضربان قلب سریع، کوتاهی تنفسها، درد سینه، سرگیجه، تحریک پذیری، کرخی و سردی دستها و پاها و سردرد بود. تشخیص این بیماری با انجام یک آزمایش خون امکانپذیر است. در صورت مثبت بودن جواب آزمایش و ابتلا به کم خونی انجام آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص نوع آن ضروری است. انتخاب نوع درمان کم خونی بستگی به علت بروز آن دارد.
برای مثال، نحوه درمان کم خونی گلبولهای داسی شکل با نحوه درمان کم خونی ناشی از رژیم غذایی فاقد آهن یا فولیک اسید متفاوت است. از این رو برای کشف بهترین روش معالجه باید به متخصص مربوطه مراجعه کرد.به روشهای گوناگون میتوان مانع از بروز برخی انواع کم خونی شد که مجموعهای از آنها در زیر آمده است؛
۱) مصرف غذاهای حاوی آهن زیاد از جمله گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخممرغ، میوههای خشک شده، عدس و لوبیا، سبزیجات سبز برگ پهن مانند اسفناج، کلم و یا غلههای حاوی آهن غنی شده.
۲) مصرف مواد خوراکی که جذب آهن را در بدن افزایش میدهد مانند آب پرتغال، توت فرنگی، کلم و یا سایر میوهها و سبزیجات حاوی ویتامین
۳) خودداری از نوشیدن قهوه و چای همراه با وعدههای غذایی چرا که این نوشیدنیها جذب آهن در بدن را دشوار میکند.
۴)کلسیم جذب آهن را مشکل میکند لذا برای به کار گرفتن بهترین روش برای مصرف کلسیم به میزان مناسب و کافی با پزشک متخصص باید مشورت کرد.
۵)اطمینان از مصرف کافی فولیک اسید و ویتامین B-۱۲ در رژیم غذایی
۶) مشاوره با پزشک برای خوردن قرصهای مکمل آهن چرا که مصرف این قرص بدون مشورت با فرد متخصص صحیح نیست. این قرصها در دو نوع فروس و فریک ارایه میشوند. جذب فروس در بدن بهتر صورت میگیرد اما اثرات جانبی مانند تهوع، استفراغ و اسهال در پی دارد با این حال این اثرات جانبی را میتوان با کمک برخی اقدامات کاهش داد، از آن جمله اینکه ابتدا با نیمی از دوز تجویز شده شروع کرد و به تدریج آن را به دوز کامل رساند. قرص را در دوزهای تقسیم شده مصرف کرد. قرص را همراه با غذا مصرف کرد و اگر نوعی از قرص آهن مشکلاتی ایجاد میکند با متخصص مربوطه برای مصرف نوع دیگر مشورت کرد.
۷) زنانی که باردار نبوده اما در سن بارداری قرار دارند باید هر ۵ تا ۱۰ سال یکبار آزمایش کم خونی بدهند. این امر حتی در شرایط سلامت باید صورت گیرد. انجام این آزمایشها باید از زمان نوجوانی آغاز شود.
۸) هم چنین زنانی که باردار نیستند و در سن بارداری قرار دارند در صورت داشتن علایمی چون عادت ماهانه شدید و طولانی، مصرف آهن کم و یا تشخیص قبلی ابتلا به کم خونی باید هر سال آزمایش خون بدهند. اکثر افراد از طریق یک رژیم غذایی سالم و منظم میتوانند از غذاهای سرشار از آهن استفاده کنند اما برخی افراد نمیتواند آهن کافی بدست آورند که مهمترین این افراد دختران نوجوان و زنان در سن بارداری هستند که یا در هر عادت ماهانه خون زیادی را از دست میدهند یا بیش از یک بچه دارند و یا از IUD استفاده میکند.کودکان نوپا و زنان باردار نیز در این گروه هستند. این افراد باید به طور دورهای آزمایش کم خونی بدهند و در صورت فقر آهن حتما باید با مشورت پزشک از مکملهای آهن استفاده کند که نحوه درمان مشکل آنها بر عهده پزشک است.
● کرتینیسم
بزرگی تیروئید شایعترین تظاهر نقصان ید میباشد که به گواتر معروف است. گواتر را بعـضی جدی تلقی نکـرده بـلکه آنرا فـقـط یک مشـکل زیبایی میدانند. نوع شدید آن کرتینیسم است که اختلال در تکامل مغزی و جسمی، تاخیر رشد، عوارض عصبی و کری میدهد. شایان ذکر است که اختلالات کمبـود ید را Iodine Deficiency Disorders یا I.D.D مینامند.
اصولاً دونوع کرتینیسم وجود دارد:۱)کرتینیسم غیربومی nonendemic "مادرزادی" .۲)کرتینیسم بومی endemic .یک سوم کل افراد مبتلا به کرتینیسم ازنوع غیربومی هستند دراین افراد غده تیروئید ازهنگامی که بدنیا می آینددچاراختلال است به عبارتی تیروئید قادربه ترشح تیروکسین نیست.نوع دوم که بومی است تعدادبیشتری ازافرادمبتلاراشامل می شود . کودک هیچ مشکلی درتیروئید وترشح تیروکسین دچاراختلال می شود.کرتینیسم بومی بیشتردرمناطق بومی کوهستانی وبعضی ازمناطق جغرافیایی که آب وخاک وغذاهای مصرفی کم ید دارندباعث این اختلال می شود.این بیماری درهردونوع فوق اگربه موقع تشخیص داده شود می توان تااندازه زیادی بارژیم وتیروکسین درمانی ازعقب ماندگی ذهنی جلوگیری کرد.رژیم غذایی شامل غذذاهای حاوی ید می باشد.
▪ علائم:
علائم:
۱)قدکوتاه
۲)سربزرگ
۳)شکم بزرگ
۴)زبان درشت
۵)پوست خشک
۶)صدای خشن وکلفت
۷)پلکهای چشم معمولاً حالت متورم دارد
۸)لب پایین کلفت وپه
۸)فاصله بین پاهاهنگام راه رفتن
۹)دربرابربیماریهای عفونی بسیارحساس هستند
۱۰)عقب ماندگی ذهنی پسش رونده وسطحی تاعمیق دیده می شود.
● گزروفتالمی
▪ کمبود ویتامینA :
تقریبا ۹۰ درصد ویتامین A موجود در بدن در کبد ذخیره می شود . این ذخیره بتدریج افزایش می یابد و در بزرگسالی به حداکثر خود می رسد و اگر دریافت برای ۶ ماه بسیار کم باشد خطر بروز کمبود افزایش می یابد.
بنابراین کمبود ویتامینA زمانی ظاهر می شود که دریافت و یا ذخائر کبدی به حدی کاهش یابد که قادر به تامین نیاز بدن نباشد. شایعترین علت کمبود ویتامین A دریافت ناکافی مواد غذائی از این ویتامین، اختلال در جذب، تبدیل و استفاده از ویتامین در بدن باشد. این حالت در شرایطی که موارد ابتلا به عفونت و بیماری زیاد و یا مصرف چربی و پروتئین در رژیم غذائی کم باشد ، اتفاق می افتد.
اولین علائم بالینی کمبود این ویتامین، شب کوری ( اختلال دید هنگام تاریکی ) است. با ادامه این کمبود ضایعات چشمی بیشتر شده و به صورت خشکی چشم ، ضعف قرینه ، بروز زخم در چشم و در نهایت نابینائی ظاهر می شوند که به این تظاهرات چشمی به طور کلی " گزروفتالمی" گفته می شود. تا زمانیکه ۳/۲سطح کره چشم را گزروفتالمی فرا گرفته باشد می توانید با دادن ویتامین A ، فرد را درمان کنید و اگر در این مرحله درمان نشود مبتلا به اتومالاشیا ( زخم قرینه ) می شود و هنگامی که فرد به این مرحله رسید کور می شود.
● کواشیورکور
با علم به اینکه کوواشیورکور یک بیماری کمبود پروتئین است ، اهمیت پروتئین در چهل ساله اخیر مورد تاکید قرار گرفته است . این بیماری به طور عمده در کودکان ۵-۲ ساله ای ظاهر می شود کهاز شیر گرفته شده اند و از یک رژیم نشاسته ای بدون پروتئین استفاده می کنند . کواشیورکور در جهان امروز یک مشکل اصلی تغذیه به حساب می آید ، زیرا در نتیجه آن تعداد زیادی از اطفال از بین می روند و بسیاری نیز از علائم بالینی غیر قابل تشخیص آن رنج می برند و در مقابل عفونت مستعد می گردند
در بیماری کواشیورکور با وجود کافی بودن مقدار کالری، پروتئین غذایی از نظر کیفی و کمی ناقص است . عبارت ماراسموس به وضعیتی گفته می شود که کمبود پروتئین با کمبود کالری همراه است عبارت سوءتغذیه پروتئین و کالری ( PCM ) بسیار زیاد استفاده می شود و این حقیقت را نشان می دهد که آنها معمولا بیماریهای جداگانه ای نیستند علائم بالینی اصلی کواشیورکور چنین است :
۱)عدم رشد وزن و قد ، کاهش بافتهای عضلانی ، ضعف ، لاغری
۲) تغییرات رفتاری که بصورتپریشانی در کواشیورکور و بی عاطفگی در ماراسموس آشکار می شود
۳) ورم – تراکم آب در بافتها که سبب نرم و اسفنجی شدن آنها می شود ، بویژه در قسمتهای پائین بدن
۴) تغییرات پوستی ، بویژه در قسمت پائین بدن. این تغییرات شامل رنگ غیر طبیعی پوست ، بی رنگی و ورقه شدن پوست است که در مورد اخیر منجر به ایجاد زخم می شود .
۵)کم پشتی ، از دست دادن رنگ و قرمز شدن مو
۶) بی اشتهایی ، اسهال ، استفراغ
۷) بزرگ شدن کبد
۸) کم خونی
این افراد در مقابل عفونت یارای مقاومت ندارند و معمولا بدلیل عفونتهای ناشی از سرخک و ذات الریه و ... می میرند.
متاسفانه بیشتر کودکانی که به کواشیورکور مبتلا هستند ، بسیار دیر به بیمارستان آورده می شوند . در این حالت ، بیماری آنها پیشرفت کرده و عفونت نی زسبب ضعف، ناتوانی و تب شده است . بهترین نشانه تشخیص بیماری تعیین سرم آلبومین است که نتاسفانه در مراحل ابتدایی ، این تغییر ظاهر نمی شود . ولی اگر منحنی رشد کودک به طور منظم رسم شود ، کواشیورکور خفیف را می توان تشخیص داد و با افزایش مقدار دارو و کیفیت پروتئین رژیم غذایی ، این بیماری به آسانی درمان کر د. در درمان باید توجه داشت که بی اشتهایی یک امر عادی این بیماری است و چون کودک به سختی غذا می خورد ، درمان با دشواری مواجه می شود .
در مراحل پیشرفته باید کاهش پتاسیم را که با مصرف کم پروتئین همراه است ، را جبران کنیم . مفیدترین غذا برای درمان شیر بدون چربی است ، که ابتدا باید آنرا رقیق کرد و بتدریج بر غلظت آن افزود تا اینکه کودک بتواند غلظت کامل آنرا تحمل کند .
هنگامیکه ورم از بین رفت و مقدار پتاسیم خون به میزان اولیه خود برگشت ، باید شیر کامل یا بی چربی و روغن ذرت و نارگیل را اضافه کرد تا برای رشد ، انرژی کافی در دسترس باشد
● پلاگر
نیاسین هم مثل سایر ویتامینهای گروهB در جگر, مخمر, گوشت, غلات کامل و بادام زمینی به مقدار قابل توجهی موجود است. علاوه بر این نیاسین یا اسید نیکوتینیک از ترتیتوفان موجود در بدن هم ساخته می شود. عواملی که باعث کمبود نیاسین و نیاسینامید می شود مثل سایر ویتامینهای گروهB است و عمدتا در اثر فقر غذایی ایجاد می شود که منجر به بیماری پلاگر می شود. همچنین کمبود تریپتوفان در بدن و مواد غذایی هم در ایجاد این بیماری نقش دارد. علایم اولیه و خفیف بیماری پلاگر به صورت یک سری علایم مبهم اما متعدد مانند قرمزی و زبری یا خشونت پوست, برجستگی و هیپرترونی پاپی های و قرمزی زبان می باشد. در مراحل و موارد شدید پلاگر علایمی چون اسهال, اتساع شکم, قرمزی مخملی رنگ زبان همراه به تحلیل رفتن آترونی پاپی های زبان, استوماتیت, افسردگی, فراموشی و سختی عضلانی ایجاد می شود. در پلاگر شدید و پیشرفته سطح پوست خشن و ناهموار می شود. به خصوص در مناطقی که در معرض نور خورشید قرار دارند. در مناطقی که عمدتا از ذرت استفاده می کنند, نیاسین به صورت اتصال یافته است و قابل جذب نیست و به همین دلیل سندرم غیر منتظره کمبود نیاسین در مردم بومی ایجاد می شود. تجویز طولانی مدت داروهایی مثل ایزونیازید و ۶ مرکاپتوپورین نیز منجر به کمبود نیاسین می شوند. واژه پلاگر به طور تحت اللفظی به معنی ((پوست خشن)) است. درمان پلاگر و کمبود نیاسین با تجویز سیکوتیناسید یا نیاسینامید به مقدار ۵۰۰ ـ ۵۰ میلی گرم در روز از راه دهان و یا تزریقی است. نیاسین یا اسیدنیکوتینیک به دلیل خاصیت عروقی و سقوط شدید فشار خون کمتر مصرف می شود.
● اسکوروی
▪ ویتامین C نامهای دیگر : اسید اسکوربیک، اسکوربات کلسیم ، اسکوربات سدیم طرز تهیه : ویتامین ث را به تنهایی یا به صورت ترکیب یا مولتیویتامین و مواد معدنی دیگر میتوان بدون نسخه خریداری کرد.
اسکوربات سدیم فقط تحت نظر پزشک تزریق میشود.
▪ خاصیت : ویتامین ث نقش مهمی در فعالیتهای برخی آنزیمها، رشد و حفظ استخوانهای سالم، داندانها، لثهها ، رباطها و عروق خونی ایفا میکند و جز مهمی از کلیه اندامهای بدن است.
در ساختن بعضی از ناقلهای عصبی و هورمونهای فوق کلیه، استفاده از سید فولیک و جذب آهن، پاسخهای ایمنی طبیعی به عفونت و التیام زخم وجودش ضروری میباشد.
▪ نشانههای کمبود : کمبود خفیف ویتامین ث موجب ضعف، درد ، ورم لثهها و خونریزی از بینی میشود.
کمبود شدید منجر به اسکوروی میشود.
نشانههای اسکوروی عبارتند از ورم و خونریزی لثهها، کبودی و خونریزی داخلی در بزرگسالان استخوانها به راحتی شکننده میشوند و دندانها زود میافتند.
در کودکان رشد داندنها و استخوانها غیرطبیعی میشود.
زخمها خوب نمیشوند و عفونت پیدا میکنند.
کمبود این ویتامین غالباَ منجر به کمخونی میشود که نشانههای آن رنگ پریدگی خستگی، کم نفسی و تپش قلب است.
اگر اسکوروی درمان نگردد موجب غش، کما و مرگ میشود.
▪ جبران کمبود : برای درمان اسکوروی روزانه mg ۳۰۰ ویتامین ث به مدت چند هفته تجویز میشود.
مصرف منابع حاوی ویتامین ث از جمله آب پرتقال توصیه میگردد.
▪ علایم مسمومیت : مصرف اضافی این ویتامین مضر نیست زیرا مقدار اضافی آن از ادرار دفع میشود.
اما مصرف بیش از ۱ گرم در روز میتواند باعث اسهال، تهوع و گرفتگی معده شود.
سنگ کلیه نیز بدنبال مصرف زیاد این ویتامین دیده شده است.
هادی غضنفری
همچنین مشاهده کنید