حج در نگاه امام خمینی(ره)

از نگاه امام خمینی « حج » نمایش کاملی از تعالیم دین مبین اسلام است که می تواند الگویی تمام عیار برای زندگی و رفتار یک مسلمان به حساب آید.
توجه به معنویت و معرفت یابی نسبت به کل هستی و خالق هستی یکی از ابعاد مهم حج است . امام خمینی معتقد است هر جزئی از مناسک حج دارای اشارت های عرفاتی روحانی و معرفتی است . امام در این باره می فرماید :
از آنجا که در این مناسک عجیب از اول احرام و تلبیه تا آخری مناسک اشاراتی عرفاتی و روحانی است که تفصیل آنها در این مقال میسر نیست اکتفا به بعض اشارات تلبیه ها می کنم :
لبیک های مکرر از کسانی حقیقت دارد که ندای حق را به گوش جان شنیده و به دعوت الله تعالی به اسم جامع جواب می دهند. مساله مساله حضور در محضر است و مشاهده جمال محبوب گویی گوینده از خود در محضر بیخود شده و جواب دعوت را تکرار می کند و دنباله آن سلب شریک به معنای مطلق آن می نماید که اهل الله می دانند نه شریک در الوهیت فقط گرچه سلب شریک در آن نیز شامل همه مراتب تا فنای عالم در نظر اهل معرفت است و حاوی جمیع فقرات احتیاطی و استحبابی است مثل « .. الحمدلک و النعمه لک ... » و حمد را اختصاص می دهد به ذات مقدس همچنین نعمت را و نفی شریک می کند و این نزد معرفت غایت توحید است و به این معناست که هر حمدی و هر نعمتی که در جهان هستی تحقق یابد حمد خدا و نعمت خداست بدون شریک و در هر موقف و مشعری و وقوف و حرکتی و سکون و عملی این مطلب و مقصدا علی جاری است و خلاف آن شریک به معنای اعم است که همه ما کوردلان به آن مبتلا هستیم (۱ )
امام خمینی بعدمعنوی حج را سرمایه حیات جاودانه می داند و در این باره می فرماید :
مراتب معنوی حج که سرمایه حایت جاودانه است و انسان را به افق توحید و ننزیه نزدیک می نماید حاصل نخواهد شد مگر آنکه دستورات عبادی حج به طور صحیح و شایسته و مو به موعمل شود و حجاج محترم و روحانیون معظم کاروان ها تمام هم خود را صرف در تعلیم و تعلم مناسک حج کنند و برمساله دانان است که از همراهان خود مواظبت کنند که خدای نخواسته تخلف از دستورات نشود. و بعد سیاسی و اجتماعی آن حاصل نمی گردد مکر آنکه بعد معنوی و الهی آن جامه عمل پوشد و لبیک های شما جواب دعوت حق تعالی باشد و خود را محرم برای وصول به آستانه محضر حق تعالی نمایید و لبیک گویان برای حق نفی شریک به همه مراتب کنید و از خود که منشا بزرگ شرک است به سوی او جل و علی هجرت نمایید. و امید است برای جویندگان آن موتی که دنبال هجرت است حاصل آید و اجرای را که علی الله است دریافت نمایند. و اگر جهات معنوی به فراموشی سپرده شود. گمان نکنید که بتوان از چنگال شیطان نفس رهایی یابید. و تا در بند خویشتن خویش و هواهای نفسانی خود باشید نمی توانید جهاد فی سبیل الله و دفاع از حریم الله نمایید.
شما عزیزان قدری به خود آیید و سلحشوران جمهوری اسلامی را که پیروزی های خداپسندانه ای را برای اسلام و کشور اسلامی کسب کرده اند و اکنون جمعی از شهدای زنده آنان با شما در مناسک حج شریک هستند بنگرید و از تحول عظیمی که موجب اینهمه فداکاری در آنان شده است عبرت بگیرید. و مسلمانان بدانند تا یک درجه از این تحولات در آنان حاصل نشود شیطان نفس اماره و شیاطین خارج نخواهند گذاشت که به فکر امت اسلامی و مظلومان جهان باشند(۲ )
خداوند متعال به عنوان خالق هستی و خالق بشر بیش از هر کس به نیازهای معنوی انسان آگاهی دارد و می داند که انسان بدون معنویت قابل تصور نیست و آن هایی هم که از راه های اصیل و راستین معنویت باز می مانند. به ناچار گرفتار شبه معنویت های کاذبی می شوند که در نهایت به ضلالت انسان منجر می گردد. به همین دلیل یکی از فلسفه های اساسی حج در همین است که راه اصیل معنویت را به انسان هابیاموزد و حداقل هر سال یک بار مردم را متوجه معنویت ریشه دار و جاودانه بنماید. آن هم معنویتی که با همه معنویت ها تفاوت اساسی دارد زیرا این معنویت پدیده ای است که باید به طور جمعی و میلیونی نمایش داده شود و اقوام و ملل مختلف طی یک برنامه عمومی هماهنگ و منسجم و در ارتباط کامل با یکدیگر درونی ترین بعد انسانی خود را که معنویت است به انجام برسانند و ارتباط با خالق هستی را که معمولا در خلوت و تنهایی بهتر و شیرین تر انجام می گیرد به صورت میلیونی برقرار نمایند.
چون حج نمایش کامل و کانون معارف اصیل الهی است علاوه بر اینکه بعد معنوی آن در اوج قرار دارد ظرفی است که انواع عناصر و پدیده های عالی در آن جا گرفته است به طوری که حج نمایش یک زندگی بسیار کامل و مومنانه ای است که هم معنویت دارد و هم سیاست هم عشق دارد و هم زندگی هم تکامل دارد و هم اتحاد و همبستگی هم توحید دارد و هم جامعه ای به دور از همه رذایل و... امام خمینی در این باره می فرماید : حج کانون معارف الهی است که از آن محتوای سیاست اسلام را در تمامی زوایای زندگی باید جستجو نمود. حج پیام آور و ایجاد و بنای جامعه ای به دور از زندگی یک انسان و یک جامعه متکامل در دنیاست . و مناسک حج مناسک زندگی است . و از آنجا که جامعه امت اسلامی از هر نژاد و ملیتی باید ابراهیمی شود تا به خیل امت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ پیوند بخورد و یکی گردد و ید واحده شود حج تنظیم و تمرین و تشکل این زندگی توحیدی است . (۳ )
بزرگ ترو بااهمیت تر از اصل حج و اصل برگزاری حج برگزاری کامل و جامع آن است . اگر حج که نمایش کامل معارف الهی است به طور کامل و جامع برگزار نشود به چیزی غیر از خود تبدیل خواهد شد زیرا اگرپدیده کاملی که همه اجزای آن وابسته به یکدیگر است وهمه آن ها در ارتباط با هم و اجرای هماهنگ اجزا معنی دار می شود و به هدف می رسد و به طور ناقص اجرا گردد قطعا به هدف نمی رسد و فایده ای از آن به دست نمی آید.
بعد عبادی حج در طول تاریخ کم و بیش اجرا می شده است ولی بطور قطع می توان گفت که بعد سیاسی آن که اهمیت بسیار بالایی دارد در اغلب دوره ها به فراموشی سپرده شده و حج مسلمانان به صورت ناقص برگزار شده است .
امام خمینی در باره مهجور بودن بعد سیاسی حج چنین می فرماید : فلسفه حج یکی از فلسفه های بزرگ حج ـ قضیه ـ بعد سیاسی اوست که دست های جنایتکار از همه اطراف برای کوبیدن این بعد در کار هستند و تبلیغات دامنه دار آنها مع الاسف در مسلمین هم تاثیر کرده است که مسلمین سفر حج را بسیاریشان یک عبادت خشک خالی بدون توجه به مصالح مسلمین می دانند حج از آن روزی که تولد پیدا کرده است اهمیت بعد سیاسی اش کمتر از بعد عبادی اش نیست . بعد سیاسی علاوه بر سیاستش خودش عبادت است (۴ )
از همه ابعاد آن مهجورتر و مورد غفلت تر بعد سیاسی این مناسک عظیم است که دست خیانتکاران برای مهجوریت آن بیشتر در کار بوده و هست و خواهد بود و مسلمانان امروز و در این عصر که عصر جنگل است بیشتر از هر زمان موظف به اظهار آن و رفع ابهام از آن هستند زیرا بازیگران بین المللی با اغفال مسلمین و عقب نگه داشتن آنان از یک سو و عمال سودجوی آنان از سوی دیگر و غفلت زدگان نادان از طرفی و آخوندهای درباری یا کج فهم از سوی دیگر و متنسکان جاهل از یک طرف دانسته یا ندانسته پشت در پشت هم ایستاده و در محو این و بعد سرنوشت ساز و نجات دهنده مظلومان در فعالیت هستند. و لازم است متعهدان و بیداران و دلسوزان برای غربت اسلام و مهجوریت این بعد در احکام اسلام بویژه حج که این بعد در آن ظاهرتر و موثرتر است با قلم و بیان و گفتار و نوشتار به کوشش برخیزند خصوصا در ایام مراسم حج که پس از این مراسم عظیم انسان ها می توانند در شهر و دیار خود با توجه به این بعد عظیم مسلمانان و مظلومان جهان را بیدار و برای خروج مظلومان جهان از تحت فشارهای روز افزون ستمگران مدعی حمایت از صلح به حرکت وادارند. و پر واضح است که اگر در این کنگره عظیم جهانی که همه اقشار ملت های مظلوم اسلامی از هر مذهب و ملت و دارای هر زبان و مسلک و هر رنگ و قشر ولی بازی واحد و لباس مشابه دور از هر آلایش و آرایش اجتماع نموده اند مسائل اساسی اسلام و مسلمین و مظلومان جهان از هر فرقه حل نشود و حکومت های مستکبر و زورگو سرجایشان ننشینند از اجتماعات کوچک منطقه ای و محلی کاری بر نخواهد آمد و راه حل فراگیری به دست نخواهیم آورد . (۵ )
بیدارگری و بالا بردن سطوح آگاهی جوامع اسلامی جهت شناختن مسائل و مشکلات اساسی جهان اسلام شناختن دشمنان جهان اسلام آگاهی از موانع موجود بر سرراه ملل اسلامی و... از ابعاد دیگر یک حج کامل و ابراهیمی است . اگر برگزاری سالانه مراسم حج به سطوح آگاهی عمومی و سیاسی مسلمانان کمک نکند قطعا حج کاملی برگزار نشده است . امام خمینی معتقد است اگر حج به مجموعه ای از اعمال خشک خلاصه گردد و آگاهی و شعور به همراه نداشته باشد حج نیست و انسان را به سوی خدا سوق نمی دهد. امام خمینی در این باره می فرماید :
ای گویندگان ! نویسندگان ! در اجتماعات بزرگ عرفات و مشعر و منا و مکه معظمه و مدینه منوره مسائل اجتماعی و سیاسی مناطق خود را به گوش برادران ایمانی برسانید و از هم طلب نصرت کنید.
ای زائران خانه خدا! توطئه های راست و چپ بخصوص آمریکای چپاولگر و متجاوز و اسرائیل جنایتکار را به گوش عالمیان برسانید و از آنان استمداد کنید و جنایات این جنایتکاران را بشمارید. و به خداوند متعال برای اصلاح حال مسلمین و قطع ایادی جنایتکاران التجا پیدا کنید . (۶ )
بزرگترین درد جوامع اسلامی این است که هنوز فلسفه واقعی بسیاری از احکام الهی را درک نکرده اند. و حج با آن همه راز و عظمتی که دارد هنوز به صورت یک عبادت خشک و یک حرکت بی حاصل و بی ثمر باقی مانده است .
یکی از وظایف بزرگ مسلمانان پی بردن به این واقعیت است که حج چیست و چرا برای همیشه باید بخشی از امکانات مادی و معنوی خود را برای برپایی آن صرف کنند. چیزی که تا به حال از ناحیه ناآگاهان و یا تحلیل گران مغرض و یا جیره خواران به عنوان فلسفه حج ترسیم شده است این است که حج یک عبادت دستجمعی و یک سفر زیارتی ـ سیاحتی است به حج چه که چگونه باید زیست و چطور باید مبارزه کرد و با چه کیفیت در مقابل جهان سرمایه داری و کمونیسم ایستاد! به حج چه که باید برای فشارهای روحی و جسمی مسلمانان چاره اندیشی نمود! به حج چه که مسلمانان باید به عنوان یک نیروی بزرگ و قدرت سوم جهان خودنمایی کنند! به حج چه که مسلمانان را علیه حکومت های وابسته بشوراند بلکه حج همان سفر تفریحی برای دیدار از قبله و مدینه است و بس ! و حال آن که حج برای نزدیک شدن و اتصال انسان به صاحب خانه است و حج تنها حرکات و اعمال و لفظ ها نیست و با کلام و لفظ و حرکت خشک انسان به خدا نمی رسد . (۷ )
برگزاری کامل و جامع حج و توجه به همه ابعاد اساسی آن تناسب شگفت انگیزی با اقتدار عزت و رونق و قدرت عمومی جوامع اسلامی دارد. هر دوره ای که حج به معنای واقعی و به صورت یک حج تمام ابراهیمی برگزار شده است در آن دوره مسلمانان از هر نظر سقوط کرده اند یعنی نه معنویت قابل قبولی داشته اند نه قدرت سیاسی و چشمگیری از خودنشان داده اند نه سطح آگهی مناسب و شایسته ای یافته اند نه وحدت و همبستگی پیدا کرده اند نه از نظر عزت عمومی و استقلال توانسته اند افتخاری داشته باشند و...
بنابراین جوامع اسلامی پیش از هر چیز باید به رهنمودهای الهی امام خمینی درباره برگزاری کامل حج توجه نشان بدهند تا بتوانند همچون دوره های طلایی جوامع اسلامی پیشقراول ملل دیگر شوند و عزت واقتدار یابند.

نویسنده:علی معصومی
پی نوشت ها :
۱ ـ صحیفه نور جلد ۱۹ ص ۴۲
۲ ـ همان ص ۴۴
۳ ـ صحیفه امام جلد ۲۱ ص ۷۷
۴ ـ صحیفه نور جلد ۱۸ ص ۶۶
۵ ـ همان جلد ۱۹ ص ۴۳
۶ ـ صحیفه نور جلد ۱۰ ص ۲۲۲
۷ ـ همان جلد ۲۰ ص ۲۲۷
امام خمینی : فلسفه حج یکی از فلسفه های بزرگ حج بعد سیاسی اوست که دست های جنایتکار از همه اطراف برای کوبیدن این بعد در کار هستند و تبلیغات دامنه دار آنها مع الاسف در مسلمین هم تاثیر کرده است که مسلمین سفر حج را بسیاریشان یک عبادت خشک خالی بدون توجه به مصالح مسلمین می دانند حج از آن روزی که تولد پیدا کرده است اهمیت بعد سیاسی اش کمتر از بعد عبادی اش نیست بعد سیاسی علاوه بر سیاستش خودش عبادت است . از همه ابعاد آن مهجورتر و مورد غفلت تر بعد سیاسی این مناسک عظیم است که دست خیانتکاران برای مهجوریت آن بیشتر در کار بوده و هست و خواهد بود. و مسلمانان امروز و در این عصر که عصر جنگل است بیشتر از هر زمان موظف به اظهار آن و رفع ابهام از آن هستند
امام خمینی : حج کانون معارف الهی است که از آن محتوای سیاست اسلام را در تمامی زوایای زندگی باید جستجو نمود. حج پیام آور و ایجاد و بنای جامعه ای به دور از رذایل مادی و معنوی است . حج تجلی و تکرار همه صحنه های عشق آفرین زندگی یک انسان و یک جامعه متکامل در دنیاست . و مناسک حج مناسک زندگی است . و از آنجا که جامعه امت اسلامی از هر نژاد و ملیتی باید ابراهیمی شود تا به خیل امت محمد ـ صلی الله علیه وآله و سلم ـ پیوند بخورد و یکی گردد و ید واحده شود حج تنظیم و تمرین و تشکل این زندگی توحیدی است
امام خمینی بعد معنوی حج را سرمایه حیات جاودانه می داند و در این باره می فرماید : مراتب معنوی حج که سرمایه حیات جاودانه است و انسان را به افق توحید و تنزیه نزدیک می نماید حاصل نخواهد شد مگر آنکه دستورات عبادی حج به طور صحیح و شایسته و مو به مو عمل شود و حجاج محترم و روحانیون معظم کاروان ها تمام هم خود را صرف در تعلیم و تعلم مناسک حج کنند و برمساله دانان است که از همراهان خود مواظبت کنند که خدای نخواسته تخلف از دستورات نشود. و بعد سیاسی و اجتماعی آن حاصل نمی گردد مگر آنکه بعد معنوی و الهی آن جامه عمل پوشد و لبیک های شما جواب دعوت حق تعالی باشد و خود را محرم برای وصول به آستانه محضر حق تعالی نمایید و لبیک گویان برای حق نفی شریک به همه مراتب کنید و از خود که منشا بزرگ شرک است به سوی او جل و علی هجرت نمایید

منبع : خبرگزاری فارس