پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا
جهان آینده از روزمرگی رنج نخواهد برد
یکی از آسیبهای صنعت و فناوری در جهان معاصر افزون بر ایجاد سهولت در کارها، مبدل ساختن فعالیتها و امور انسانی به عادتها و شیوههای همیشگی است که به نوبهی خود موجب روزمرگی و خستهکننده شدن فعالیتهای متعارف و حتا زنگی انسانها شده است. دنیای معاصر به گونهای شکل گرفته است که برای انجام هر کاری خواسته یا ناخواسته و بیدرنگ به سراغ ابزار انجام آن میرویم و پیش از آنکه کمی با خود بیاندیشیم "آیا امکان انجام آن کار بدون دخالت ابزار و تجهیزات پیشرفته نیز وجو دارد یا خیر؟"؛ خود را درگیر کار با فناوریها وابزارهایی مییابیم که گاهی بدون آنها نیز میتوانیم به زندگی خود ادامه دهیم.
این روزمرگی و وضعیت خستهکننده در ابعاد گوناگون زندگی انسان امروز مشاهده میشود. به عنوان نمونه دهها سال است فناوری دیگری برای پخت غذا که پیشرفتهتر از اجاقهای مایکروویو کنونی عمل کند یا از انرژی برتری نسب به الکتریسیته یا امواج میکرو استفاده کند، به بازار نیامده است. مدلهای گوناگون اجاقهای مایکروویو به بازار معرفی میشوند اما خبری از معرفی فناوری جدیدی نیست. در عرصه ارتباطات نیز با همین وضعیت رو به رو هستیم، صرف نظر از ارتباطات اینترنتی با وجود گذشت نزدیک به سه دهه از ابداع تلفن همراه یا همان موبایل هنوز وسیله ارتباطی پیشرفتهتری نسبت به آن وارد بازار ارتباطات نشده است و مردم مجبورند فقط مارک یا مدل گوشی های همراه خود را عوض کنند.
دیگر عرصههای حیات بشری نیز از این روزمرگی در امان نبوده است. در حوزه هنر، ادبیات، موسیقی، فیلم و غیره نیز دیگر شاهد بروز آثار شاهکارگونهای که مانند گذشتهای نه چندان دور جهان هنر و ادبیات را تکان میدادند، نیستیم. فیلسوفی در این دنیا زندگی نمیکند یا حداقل نمی شناسیم که با افکار فلسفی خود بنیانگذار یک نحلهی فکری جدید باشد و با عقاید خود جهان اندیشه را به لرزه درآورد. در دنیای ایدئولوژی و نظریههای سیاسی نیز با همین روزمرگی رو به رو هستیم. اغلب اندیشههای سیاسی معاصر حداقل به یک یا چند دههی پیش تعلق دارند و این روزها دیگر اندیشهی تحول آفرین یا شورانگیز جدیدی را نمیبینیم. غمانگیز است که بگوییم دنیای امروز به شدت از روزمرگی رنج میبرد و پایانی بر این رنج فرساینده در آیندهی نزدیک قابل تصور نیست.
با این وجود، هنگامی که پیرامون آینده به بحث و بررسی میپردازیم با موضوعات امیدبخش و جالبی مانند "نوآوری" برخورد میکنیم. اگر بگوییم نوآوری و نوپدیدی یکی از ویژگیهای انکارناپذیر آینده است، گزاف نگفتهایم. هنگامی که نوآوری در یک محیط انسانی به یک رویهای متعارف تبدیل شود، کهنگی و روزمرگی دیگر مفهومی نخواهد داشت. اما آیا واقعاً نوآوری در جهان آینده به صورت خودکار و پایدار به وقوع خواهد پیوست یا آنکه روزمرگی گریبان جهان آینده را خواهد گرفت و امیدی به نوشدن و نوگرایی دایمی و پیوسته در آن نخواهد بود؟
با پایش در روندهایی که به تازگی در صنعت و فناوری و به طور مشخص فناوریهای هوشمند آغاز شدهاند، میتوان نیاز انسان معاصر به رهایی از روزمرگی را دریافت. ابداع خانههای هوشمند که متناسب با حالات روحی و روانی صاحبخانه و اهالی منزل به تغییر رنگ، دما، میزان رطوبت، رایحه و غیره مبادرت میکنند، طراحی وسایل خانگی قابل کنترل با حواس پنجگانه و حتا بدون نیاز به اشاره یا لمس دست که خود را با نیازهای آنی کاربران هماهنگ می سازند، به کارگیری مواد نانو مقیاس در قالب پوششهای گازی، پودری و مایع برای ایجاد تنوع در محیطهای کاری و مسکونی و صدها اختراع و نوآوری دیگر همگی از این نیاز فزاینده حکایت دارند.
تاکنون هرگاه سخن از نوآوری و تنوع به میان میآمد، عامل انسانی و شخص انسان به عنوان اصل انکارناپذیر ایجاد تغییر در محیط پیرامونی در نظر گرفته میشد، اما اینک به مدد همان فناوری که روزمرگی و خستگی را برای بشریت به ارمغان آورده است، عوامل دیگری به میدان آمدهاند که به تدریج جایزگزین عوامل انسانی برای ایجاد هرگونه تغییر محیطی شدهاند. از عوامل ماشینی و روباتیک گرفته، تا عوامل زیستی و نانومقیاس ابزارها و عناصر ایجاد تغییر محیطهای کاری و مسکونی را در بر گرفتهاند و همچنان رو به تکامل هستند. پاکسازی و تصفیهی هوای تنفسی در اماکن سرپوشیده، تنظیم رایحهی محیط متناسب با حالات روانی افراد، تغییر رنگ و طرح دیوارهای اتاقها با دریافت محرکهای محیط نظیر کلماتی که توسط افراد حاضر در یک اتاق بیان میشود و غیره تنها نمونههایی از فناوریهایی هستند که در آغاز راه هستند و نمونههای تکامل یافتهی آنها در آینده سبب بروز تغییراتی چشمگیر در سبک زندگی افراد و انسانها در جوامع پیشرفته و توسعه یافته خواهد شد.
شاید این کوششهای فناوری – مدار بتواند زمینههایی از نوآوری را در حوزه صنعت و فناوری پدید آورد، اما در حوزه انسانی چه طور؟ فناوری چگونه میتواند برای پایان دادن به روزمرگیهای همیشگی، به کمک ایجاد خلاقیت و نوآوری در انسان بیاید؟ به طور حتم این کمکها نسبی خواهد بود. ممکن است بتوان با بهرهگیری از روشهایی مانند تاباندان امواج خفیف الکترومغناطیس به نواحی معینی از نیمکره چپ مغز جرقههای کوچکی از نوآوری را در آن ایجاد نمود و به این وسیله تا حدودی به بروز خلاقیت در انسان کمک کرد. اما خلاقیت و نوآوری بیش از هر چیز نیازمند وجود تفکر خلاق در ذهن و اندیشه یک فرد در مقام یک الگوی ثابت ذهنی است. تدوین الگوهای تفکر خلاق و تربیت نسلهای آینده بشر با بهرهبرداری از تمامی امکانات موجود و آینده (از فنون ژنتیکی گرفته تا روشهای تکاملی عصب - هورمون شناختی و دیگر روشهایی که در حال حاضر چندان برای ما شناخته شده نیستند)، میتوانند نوزایی ذهنی را به رویهای ثابت در اندیشهی بشری تبدیل کنند و روشهایی مناسبی را برای رهایی از روزمرگی پدید آورند.
باید امیدوار بود که رشد و تکامل تمدن بشری با نگرش به آسیبهایی که تاکنون از ناحیه "روزمرگی" به ویژه در دهههای اخیر دیده است، راههای نوینی را برای رهایی از این عارضه بیابد.
سید علیرضا حجازی
منبع : بنیاد آینده نگر ایران
همچنین مشاهده کنید