آثار جسمی و روحی استرس

برای مقابله با حوادث استرس زا، باید راه حلهایی غیر از خشم و اضطراب را انتخاب کنیم
واژه استرس، امروزه بسیار بر سر زبانهاست، زیرا این مقوله، افراد زیادی را درگیر کرده است.
● اما استرس (Stress) چیست؟
استرس واژه‌ای است در اصل به معنی فشار و نیرو به بیان دیگر هر محرکی که در انسان ایجاد تنش کند و در او واکنشی برانگیزد عامل استرس زا شناخته میی شود. این عامل می تواند یک رویداد یا یک وضعیت باشد. تنش ایجاد شده و پاسخ به آن فرآیندی را به وجود می آورد که به آن استرس می گویند.
امروزه پژوهشگران استرس را پاسخی می دانند که بدن در برابر خواسته هایش نشان می دهد. این پاسخ یک پاسخ غیر اختصاصی است. به طور دقیق تر، باید گفت: هرگاه عاملی موجب شود که بدن دچار تنش شده و ثبات و تعادلش را از دست بدهد، به طور خود به خود پاسخ و واکنشهایی از خود نشان می دهد تا تعادل از دست رفته را باز گرداند و به حالت پیشین برسد.
در رابطه با استرس ذکر سه نکته لازم است:
۱) در مقابله با استرس بدن انسان از الگوی عام و یکسان پیروی می کند و فرآیندهای عصبی – شیمیایی معینی طی می شود . رویدادهای هیجانزای ناخوشایند، همان اندازه واکنش در بدن ایجاد می کنند که یک رویداد خوشایند می تواند به وجود آورد. برای مثال خبر خوش و یک موفقیت بزرگ هم می تواند برای فرد بهت زدگی ایجاد کند.
۲ ) استرسهای شدید و یا پیاپی که ممکن است آثاری فزاینده داشته باشد در همه حال منجر به از پا درآمدن فرد نمی شود زیرا پاسخ دیگری که فرد می تواند به عامل یا شرایط استرس زای پابرجا دهد این است که خود را با آن سازگار کند (سازگاری آموخته) . به بیان دیگر سازگاری می‌تواند به معنی قطع مقابله با عامل استرس زا باشد. نمونه آن خو گرفتن فرد به کارهای سخت و طاقت فرسای خود است.
۳ ) با وجود سازگاری با شرایط استرس زا و خو گرفتن به آن، ولی فرد نمی تواند از آثار آن مصون بماند. هر چند از پا در نمی آید اما دچار فرسودگی های جسمانی ، عاطفی ، و روانی می‌شود. برای مثال کارگری که در معدن و با شرایط سختی زندگی و کار می کند، پس از مدتی دچار افسردگی و بی حوصلگی می شود.
البته یک نوع ارتباط میان عامل استرس زا و شدت و ماهیت استرس وجود دارد. یعنی پاسخ بدن در برابر عوامل گوناگون متفاوت بوده و به نوع عامل استرس بستگی دارد و آنچه که مهمتر است ذکر این نکته ظریف است که «‌برداشت فرد از رویداد و یا لرزیابی رویداد و راههای مقابله با آن در تعیین استرس بسیار مؤثر است.»
به طور خلاصه باید گفت با وقوع یک رویداد بالقوه استرس زا برای یک فرد ، با توجه به ویژگیهای شخصیتی ، شرایط زندگی امکانات یا منابع موجود فرد و تجربه های زندگی اش ، پاسخ به آن استرس متفاوت است.
● مکانیزمهای زیست شناختی استرس
در یک موقعیت استرس زا چه اتفاقی می افتد؟ تنش سریع تر می شود و اکسیژن بیشتر به اندامهای بدن می رسد. ضربان قلب افزایش می یابد، ریتمهای مغزی نیز سریع تر می شود. عضلات به علت افزایش اکسیژن ، تحریک شده و دفاعهای مصون کننده بدنی فعالتر می شود.
● سیستم هورمونی
آدرنالین مؤثرترین ماده ای است که می تواند تغییرات زیست شناختی را برای مقابله با استرس شکل دهد. ابتدا با تحریک عصبی مغزی و تحریک هورمون استرس و آدرنالین (Adernalin) پاسخهای کوتاه مدت ظاهر می شود. ( مثلاً‌ پاسخهایی که در رابطه با مبارزه و گریز و خشم هستند) با بالا رفتن مواد هورمون و ترشح آنها در هنگام خشم، ترس ، اضطراب و … بر روی سایر قسمتهای بدن اثراتی ظاهر می شود.
با تسهیل جریان اسیدهای چرب در فرد مبتلا به تصلب شرایین و رسوب چربی و سفت شدن شرایین ،‌ سکته قلبی و مغزی رخ می دهد.
با ترشح هورمون استرس ، ترشح کورتیزول و بسیاری از هورمونهای وابسته به آن مثل آلوسترون و … به طور فزاینده ای افزایش یافته و منجر به بیماری فشار خود، بیماری قند خون و ضایعات مفصلی خصوصاً از نوع روماتیسم میشود.
سیستم دفاعی بدن با ترشح هورمون استرس دچار اختلال می شود و در نتیجه انواع اختلالات ۸ پوستی ، آسم و تنگی نفس و بالاخره بسیاری از سرطانها و بیماریهای بدخیم را ایجاد می کند. از دیگر بیماریهای روان تنی Psyohe-somatic و یا بیماری وابسته به استرس می توان زخم معده ، پرکاری و مسمومیت تیروئید ، تورم جدار روده و اختلالات معده ای و روده ای متنوعی مثل یبوست ، تهوع و …. را نام برد.
● چه باید کرد؟
آیا می توان در زندگی روزمره از حوادث استرس زا اجتناب کرد، بسیاری از مسائل استرس زا غیر قابل اجتناب هستند اما می توانیم با شناخت منطقی مسائل و استفاده از راه حلهایی به غیر از خشم و اضطراب در برخورد با آنان ، به بهبود بهداشت روانی خود، اطرافیان و بالاخره جامعه کمک کنیم.

اکرم اکبرزاده ابراهیمی