عوارض پوستی داروهای SSRI

SSRIها یا داروهای مهار کننده‌ی برداشت مجدد سروتونین در حال حاضر خط نخست درمان بیماری افسردگی هستند. این داروها نسبت به سایر داروهای ضد افسردگی عوارض کمتری دارند. شایعترین عوارض این داروها، عوارض گوارشی ازقبیل تهوع و استفراغ می‌باشد. این داروها با بلوک برداشت مجدد سروتونین در پلاکت‌ها خطر خونروی را افزایش می‌دهند و این مطلب شایعترین عارضه‌ی دارو با تظاهرات پوستی به صورت پتشی و پورپورا و اکیموز خود به خودی است. افرادی که از یک NSAID یا آسپیرین با دوز کم استفاده می‌کنند به خصوص در معرض این عارضه هستند.
هنوز معلوم نیست خطر خونروی با مصرف همزمان آسپیرین یا Clopidogrel افزایش یابد. از عوارض هماتولوژیک دیگر این دارو می‌توان به متروراژی، ملنا، هموپتیزی، هماتوری و هماتمز اشاره کرد. این عوارض به ویژه در پی کاربرد پاروکستین که قویترین و انتخابی‌ترین مهارکننده‌ از گروه SSRI هاست دیده شده است. موارد اکیموز و واسکولیت را در بالای بازوها و اندام‌ تحتانی، در پی مصرف پاروکستین و با پارامترهای انعقادی طبیعی توصیف کرده‌اند. مصرف فلوکستین، پاروکستین و Fluvoxamine ممکن است با چنین مشکلی همراه باشد.
سروتونین که ازمشتقات تریپتوفان است، موجب انقباض عضلات صاف، تنگی عروق خونی و تحریک CNS می‌شود. تنها استثنا در این مورد پلاکت‌ها هستند که درآنها سروتونین تنها از طریق برداشت مجدد (reuptake) در اختیار سلول قرار می‌گیرد. در واقع میزان سروتونین در خون شرایین محیطی (به همین خاطر) بسیار جزئی است. آزاد شدن سروتونین به تجمع پلاکت‌ها کمک می‌کند واین امر در مصرف SSRI به تأخیر می‌افتد. میزان و شدت عوارض متناسب با دوز دارو و تغییرات آزمایشهای انعقادی، PTT, PT, BT افزایش تست‌های عملکرد کبدی و ترومبوسیتوپنی است. علائم بالینی و پاراکلینیک همگی قابل برگشت بوده مشکل بیمار با قطع دارو رفع می‌شود.
عارضه‌ی‌ پوستی دیگر که در مورد فلوکستین و Fluvoxamine رخ می‌دهد، واسکولیت لوکوسیتوکلاستیک پوستی است. در برخی از بیماران بثورات جلدی به صورت آکنه معمولاً بدون کمدون و به صورت پوستول‌های فولیکولوسانتریک در صورت، سینه و پشت تنه پیدا می‌شود.
از واکنش‌های عروقی که در پی مصرف SSRI‌ها رخ داده است می‌توان به کهیر و آنژیوادم و خارش، اریتم مولتی فرم، اریتم ندوزوم اشاره کرد. در هفته‌های اول مصرف دارو بثورات ماکولار یا اگزانتماتیک غالباً همراه کهیر پیدا می‌شود که در ۷۵ درصد موارد خفیف تا متوسط است. مواردی از اریتم مولتی فرم شدید تا SIS یا TEN نیز گزارش کرده اند. اریتم ندوزوم با مصرف پاروکستین شایعتر است.
از عوارض پوستی SSRIها، آلوپسی بدون اسکار موضعی تا منتشر عمدتاً در اسکالپ است که مکانیسم ناشناخته‌یی دارد و قابل برگشت می‌باشد. این آلوپسی ممکن است آناژن و یا از تیپ تلوژن افلووم باشد. SSRI ها خواص آنتی‌میتوتیک دارند و شاید با این طریق موجب ریزش مو شوند. آلوپسی در پی مصرف پاروکستین، فلوکستین و فلووکسامین دیده شده است. پاروکستین و فلوکستین ممکن است به طور پارادوکس موجب هیرسوتیزم شوند.
یکی از مسائلی که در مصرف SSRI و به خصوص فلوکستین و پاروکستین باید در نظر داشت، احتمال عود (Flare) پسوریازیس است.
SSRI‌ها به خصوص در روزهای نخست درمان ممکن است موجب بروز یک واکنش‌ فوتوتوکسیک حاد شوند که تظاهرات آن عمدتاً در نواحی صورت، گردن، پشت دست و شانه‌ها رخ می‌دهد. نمای Acute generaliged Exanthematous pustulosis در پی مصرف سرترالین توصیف شده است.
مصرف دراز مدت SSRI ها ممکن است پوست صورت، موها و ناخن‌ را پر رنگ کند. پاروکستین ممکن است موجب کریز اضطراب و یا تعریق شدید (با قطع ناگهانی درمان) شود. این دارو خود در درمان خارش‌های سایکوژن و خارش‌همراه پلی سیتمی ورا و نیز سرطانهای پیشرفته به کار رفته است.
SSRI ها در درمان بیماریهای سایکوکوتانئوئس به خصوص دیس مورفو فوبی، neurotic excoriation و پارازیتوفوبیا به کار رفته است.
از عوارض غیر پوستی SSRI ها می‌توان به گالاکتوره (اثرات احتمالی دوپامینرژیک)، علائم اکستراپیرامیدال، SIADH، مشکلات گردش خون و سندرم سروتونین، استئوپوروز، میگرن و احتمال افزایش خطر بروز سرطان پستان اشاره کرد.
عوارض اکستراپیرامیدال با شیوع یک در هزار در اثر عدم تعادل بین انتقال دوپامینرژیک و سروتونینرژیک رخ می‌دهد. مهار سیستم دوپامینرژیک به طور غیر مستقیم در سطح سوبستانسیانیگرای مغز و یا استریاتوم و قشر مخ روی می‌دهد. به نظر می‌رسد میزان آنتاگونیسم دوپامین ناشی از SSRI برای بروز خود به خود علائم اکستراپیرامیدال کافی نباشد. علائم اکستراپیرامیدال شامل هیپوکینزی، انقباضات خود به خود عضلات، حرکات غیر ارادی، اضطراب حرکتی و سفتی عضلات است. Akathisia در حدود ۲۰ درصد بیماران در پی مصرف فلوکستین و سرترالین رخ می‌دهد. آکاتیزی یک احساس اضطراب درونی است که بیشتر در طی هفته‌های نخست مصرف دارو روی می‌دهد. طی درمان با SSRI گاهی علائم نوروواسکولار آتی‌پیک مثل دندان قروچه‌ی شبانه (با مصرف پاروکستین، فلوکستین و سرترالین) و لکنت درپی مصرف فلوکستین و سرترالین پیدا می‌شود.
SIADH با افزایش بیمارگونه‌ی ترشح ADH واحتباس آب و هیپوناترمی ناشی از رقیق شدن مشخص می‌شود. این عارضه در درمان با سرترالین، فلوکستین و پاروکستین و بیشتردر افراد مسن رخ می‌دهد. نقش SSRI ها در بروز این سندرم به طور کامل توصیف نشده است و احتمالاً این داروها موجب رهایش ADH ویا افزایش پاسخ کلیه به ADH می‌شوند. سندرم‌های پارانئوپلاستیک در جریان سرطان ریه نیز ممکن است منجر به ترشح ADH و بروز این سندرم شوند. علائم بالینی چند روز تا ماهها پس از شروع داروها شروع می‌شوند و شدت آنها بستگی به شدت هیپوناترمی دارد. اگر تراز سدیم بالاتر از ۱۲۵mmol/L باشد SIADH بدون علائم سوبژکتیو رخ می‌دهد و علائم ابتدایی شامل بی‌حالی، بی‌اشتهایی، تهوع، استفراغ، اضطراب و گیجی و تغییرات رفتاری است و در مراحل بعدی سردرد، شلی عضلات، انقباض عضلانی، تشنج، خواب آلودگی و کما رخ می‌دهد. سدیم کمتر از ۱۱۰، هیپواوریسمی از علائم آزمایشگاهی بیماری است. تراز ADH پلاسما نرمال یا بالاست.
اختلال در متابولیسم بتابلاکرها، مهار اثر سیتوکروم P۴۵۰ممکن است منجر به برادیکاردی، AF، و بلوک قلبی (به خصوص درمصرف فلوکستین درافراد با سابقه‌ی مشکلات قلبی) شود.
سندرم سروتونین ازعوارض نادر SSRI هاست و بیشتر در پی مصرف همزمان داروهای سروتونینرژیک از قبیل MAOI ها، تریپتوفان و کلومی پرامین به صورت تغییرات هشیاری، تحریک پذیری، میوکلونوس، هیپورفلکسی و دیافورز، ترمور، لرز، همراه تهوع و استفراغ و اسهال و گیجی و گاه تشنج رخ می دهد.
ریسک استئوپوروز در پی مصرف SSRI ها افزایش می‌یابد. در واقع تغییرات مدیاتورها از جمله سروتونین و مهار برداشت مجدد آن در استئوکلاست‌ها و استئوبلاست‌ها در کاهش توده‌ی استخوانی و خطر بروز استئوپوروز ثانویه نقش دارد.
مصرف طولانی SSRI ها اغلب نقش پیشگیری از میگرن را دارد ولی در مواردی، سرترالین موجب تشدید میگرن شده است.
احتمال افزایش خطر بروز سرطان پستان با مصرف مزمن SSRI وجود دارد.

دکترهمایون مژدهی آذر
پوست

منبع : هفته نامه پزشکی امروز