محاسبه نقطه سر به سردر شرکت های لیزینگ

هر شرکتی در گزارشات مالی خود می کوشد تغییراتی که در میزان فروش و سود هر سهم رخ داده است و نیز علت تناسب نداشتن تغییر سود هر سهم با میزان فروش را مورد بحث قرار دهد. مدیران شرکت برای مطالعه و بررسی رابطه بین فروش و سود خالص از روش شناخته شده ای به نام تجزیه و تحلیل نقطه سر به سر استفاده می کنند. با استفاده از نقطه سر به سر رابطه بین فروش و سود شرکت و نیز تاثیراتی که این عوامل بر یکدیگر دارند بهتر درک می شود. در این مقاله سعی شده یک مدل مناسب برای محاسبه نقطه سر به سر(عملیاتی، مالی و کل) برای شرکت های لیزینگ ارائه شود.
● مدل مفهومی محاسبه نقطه سر به سر در شرکت های لیزینگ
با توجه به بررسی های به عمل آمده در منابع کتابخانه ای موجود روش مدونی برای محاسبه نقطه سر به سر برای شرکت های خدماتی وجود ندارد. از آنجا که شرکت های لیزینگ ماهیت منحصر به فردی در نوع فعالیت دارند این موضوع محاسبه نقطه سر به سر را پیچیده تر می کند. وجود پرتفوی متنوع خدماتی که شرکت ارائه می کند نیز مزید بر علت است لذا برای محاسبه نقطه سر به سر شرکت ناچار به استفاده از فروض ساده سازی است که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد.
● متغیرهای مدل
برای محاسبه انواع نقطه سر به سر در شرکت های تولیدی مقدار عددی متغیرهای ذیل الزامی است
۱) تعداد فروش کالا (Q)
۲) قیمت هر واحد کالا (P)
۳) هزینه متغیر هر واحد محصول(V)
۴) هزینه های ثابت (F)
۵) سود قبل از بهره و مالیات (EBIT)
۶) هزینه تامین مالی(I)
۷) نرخ مالیات (T)
۸) تعداد سهام منتشر شده (N)
۹) سود هر سهم (EPS)
برای شرکت های لیزینگ به دلیل ماهیت خدماتی بودن برخی از متغیرهای فوق برای آنها بی معنا است. در ادامه به بررسی متغیرهای خاص شرکت لیزینگ برای محاسبه نقطه سر به سر می پردازیم.
● تعداد فروش کالا
در شرکت لیزینگ این مقدار معادل تعداد قراردادهای منعقد شده (تسهیلات اعطایی) در هر بخش است.قیمت هر واحد کالا (قیمت هر واحد خدمت در شرکت های لیزینگ)
همانطور که می دانیم قیمت کالا معادل درآمدی است که در نتیجه فروش از آن شرکت می شود. این قیمت اگر در تعداد فروش ضرب شود، مقدار فروش شرکت به دست می آید.
در شرکت های لیزینگ آیتمی با عنوان قیمت هر واحد ارائه خدمت وجود ندارد. در نگاه اول شاید اینطور تصور شود که برای محاسبه این آیتم می توان مبلغ مال الاجاره را معادل قیمت هر واحد ارائه خدمت در نظر گرفت اما این فرض اشتباه است زیرا در این صورت حاصل ضرب این مبلغ و تعداد قراردادهای منعقد شده باید برابر درآمد حاصل از ارائه خدمات (درآمد عملیاتی) در صورت های سود و زیان شود اما در صورت های مالی شرکت های لیزینگ برای محاسبه درآمد عملیاتی اصل تسهیلات از مبلغ مال الاجاره کسر می شود و تنها سود قرارداد ذکر می شود لذا برای محاسبه قیمت یک قرارداد باید مبلغ مال الاجاره را از اصل تسهیلات کسر کرد. در نتیجه این آیتم در شرکت های لیزینگ با مبلغ مال الاجاره منهای مبلغ تسهیلات؛ یا به تعبیر دیگر سهم سود اقساط برابر است.
در اغلب صورت های مالی شرکت های لیزینگ درآمد حاصل از ارائه خدمات علاوه بر سود قرارداد شامل آیتم های دیگری نظیر درآمد حاصل از کارمزد، جریمه های دریافتی از مشتریان، سود توقف سرمایه و.. نیز است.از آنجا که این آیتم ها به عنوان یک متغیر مستقل که مستقیماً متغیر وابسته یعنی درآمد یک قرارداد را تحت تاثیر قرار می دهند باید در محاسبات نهایی (درآمد یک قرارداد) لحاظ شوند لذا برای محاسبه قیمت یک قرارداد باید درآمد ناشی از کارمزد و... را به طور متوسط برای هر قرارداد محاسبه و به مبلغ سود اقساط اضافه کنیم.
نکته قابل توجه در مورد درآمد یک قرارداد هزینه های مطالبات معوق است. برای دقیق تر شدن محاسبه درآمد یک قرارداد می توان متوسط معوقات شرکت را محاسبه و از مبلغ مال الاجاره کسر کرد. عدد به دست آمده را می توان مال الاجاره تعدیلی نامید. البته نباید دقیقاً نسبت مطالبات معوق را در محاسبات مال الاجاره لحاظ کرد. زیرا قسمتی از هزینه های معوقات در قالب آیتم جریمه دیرکرد عودت می شود. لذا باید نرخ موثر معوقات را در شرکت محاسبه و مبلغ ریالی آن را از مبلغ مال الاجاره کسر کرد.
● هزینه متغیر و ثابت
در شرکت های لیزینگ با توجه به ماهیت خدماتی که دارند غالباً دارای هزینه متغیر پایینی هستند. در مواردی که دقیقاً مشخص نیست که یک آیتم هزینه ای ثابت است یا متغیر با نظر کارشناسان و به صورت قضاوتی این تفکیک صورت می پذیرد.
در صورتی که محاسبه هزینه متغیر یک قرارداد مشکل یا ناممکن باشد می توان از متوسط هزینه ها متغیر را محاسبه کرد. بدین صورت که کل هزینه های متغیر شرکت را با توجه به سهم هر بخش تسهیم و بر تعداد قراردادهای منعقد شده تقسیم می کنیم.
● هزینه های تامین منابع مالی
این آیتم در شرکت های تولیدی و خدماتی به یک صورت نشان داده می شود.
منتها باید متذکر شد که هزینه تامین منابع مالی در شرکت های لیزینگ رقم بالایی است زیرا این شرکت ها برای اعطای تسهیلات غالباً از منابع مالی خارج از سازمان استفاده می کنند.
در مورد مابقی آیتم های محاسبه نقطه سر به سر تفاوت چندانی بین شرکت های خدماتی و شرکت های تولیدی وجود ندارد.
● محاسبه نقطه سر به سر عملیاتی
نقطه سر به سر عملیاتی برابر است با میزان تولید شرکت که در آن سطح از تولید تمام هزینه های عملیاتی اعم از ثابت و متغیر پوشش داده می شود. در نقطه سر به سر سود عملیاتی برابر با صفر است. اگر شرکت چند محصول تولید کند نقطه سر به سر به ما نشان می دهد که از هر محصول باید چه تعداد تولید شود تا هزینه های عملیاتی شرکت پوشش داده شود.
نقطه سر به سر برای شرکت های لیزینگ بدین صورت تعریف می شود: تعداد قراردادهایی (تسهیلاتی) که شرکت لیزینگ باید با مشتریان منعقد کند تا بتواند هزینه های عملیاتی خود را پوشش دهد. این تعریف برای شرکت هایی است که فقط در یک حوزه فعالیت می کنند. مثلاً تنها لیزینگ خودرو انجام می دهند.
برای شرکت هایی که در چند حوزه مشغول ارائه خدمات لیزینگ هستند نقطه سر به سر عملیاتی عبارت است از تعداد تسهیلاتی که باید در هر حوزه به مشتریان اعطا شود تا شرکت بتواند هزینه های عملیاتی خود را پوشش دهد.فرمول محاسبه نقطه سر به سر برای یک شرکت تک محصولی(خدمتی) به شرح زیراست:
Q مساوی است با f تقسیم بر p-v
فرمول محاسبه نقطه سر به سر برای شرکت های چند محصولی(خدمتی) کمی پیچیده است. در ادامه با ذکر مثالی نحوه محاسبه نشان داده می شود.در این مثال در قالب اعداد واقعی سعی شده تصویر مشخصی از الگوی یاد شده ارائه شود.
فرض کنید یک شرکت لیزینگ در سه حوزه خودرو، خدمات و صنعت خدمات ارائه می کند. با تکمیل اطلاعات مورد نیاز طبق جدول زیر و انجام محاسبات مربوطه نقطه سر به سر به دست خواهد آمد.
● محاسبه نقطه سر به سر مالی
نقطه سر به سر مالی یعنی آن سطحی از سود قبل از بهره و مالیات که سود هر سهم در آن سطح صفر شود؛ به بیان دیگر سود قبل از بهره و مالیات شرکت در حدی است که می تواند هزینه های ثابت تامین مالی را بپوشاند ولی به صاحبان سهام عادی چیزی نمی رسد. نقطه سر به سر مالی بر اساس سود قبل از بهره و مالیات تعیین می شود. سود هر سهم در بالای این نقطه مثبت است و اگر مقدار سود قبل از بهره و مالیات در پایین نقطه سر به سر قرار گیرد، سود هر سهم منفی می شود.
EBIT مساوی است با I به علاوه E تقسیم بر (۱-t)
در این معادله E سود سهام ممتاز است. از آنجا که طبق قوانین کشور ایران انتشار سهام ممتاز ممنوع است لذا معادله محاسبه نقطه سر به سر مالی به شکل ذیل خواهد بود:
EBIT مساوی با I
نقطه سر به سر کل نشان دهنده تعداد کالا یا خدماتی است که باید ارائه شود تا سود هر سهم صفر شود. مقدار سود هر سهم در بالای نقطه سر به سر مرکب مثبت و در زیر این نقطه منفی است. فرمول محاسبه نقطه سر به سر برای شرکت تک محصولی (خدمتی) به شکل زیر است:
مساوی است با F+I تقسیم بر P-V
برای محاسبه نقطه سر به سر کل برای شرکت هایی که چند خدمت یا محصول را ارائه می کنند مانند روش محاسبه نقطه سر به سر عملیاتی عمل می شود با این تفاوت که باید هزینه های تامین منابع مالی را به هزینه های ثابت اضافه کنیم.
● ملاحظات
۱) محاسبه نقطه سر به سر با در نظر گرفتن یکسری فروض ساده سازی انجام می گیرد که بعضاً الزامی نیز است چون محاسبه آن با توجه به اطلاعات موجود ناممکن است لذا محاسبات دارای مقداری انحراف از مقدار واقعی است. نقطه
سر به سر را می توان با توجه به وقت و هزینه مورد نظر سطوح اطمینان مختلف به دست آورد.
۲) همانطور که در ابتدا اشاره شد با توجه به بررسی به عمل آمده برای محاسبه نقطه سر به سر شرکت های خدماتی به ویژه شرکت های لیزینگ فرمول دقیق و آکادمیک وجود ندارد. در نتیجه با توجه به فرمول محاسباتی برای شرکت های تولیدی و تجربه کارشناسان مدیریت تحقیق و توسعه شرکت لیزینگ صنعت و معدن این روش پیشنهاد می شود.

مهدی گلستانی
کارشناس اداره تحقیق و توسعه شرکت لیزینگ صنعت و معدن

منبع : روزنامه سرمایه