مدیریت بحران ، رهیافتی استراتژیک

بقاء اثربخش وکارآمد سازمان در مسیر ایجاد منافع کوتاه و بلند مدت برای صاحبان منافعش نوعاً هدفی استراتژیک محسوب می شود. از این منظر میتوانیم شیوه هایی را که سازمان برای مقابله با آشفتگی ها و بحران ها و لذا تضمین بقای خود در نظر می گیرد، بخشی از استراتژی آن سازمان بشمار آوریم.در این مقاله مبانی شکل گیری نظریه ی مدیریت بحران به صورتی اجمالی مورد توجه قرار گرفته و دیدگاههای گوناگون درباره ی بحران طبقه بندی میشود.مقاله ضمن تاکید بر اهمیت مدیریت بحران در راستای برنامه های استراتژیک سازمان به این نکته می پردازد که یافته های موجود در مورد بحران سازمانی و مدیریت آن انسجام کافی ندارند.
مقدمه فرض بنیادین مدیریت علمی که مبتنی بر وجود ثبات در محیط های داخلی و خارجی سازمان و قدرت پیش بینی تغییرات آتی بود ، دیرزمانی است رنگ باخته است.امروزه سازمان ها در فضایی که مولفه های اصلی آن عدم اطمینان و ابهام است ، با برزو انحراف در رابطه ی متعادلشان با محیط پیرامون به صورت روز افزونی در بحران ها غوطه ور می شوند.تا کنون هیچ گاه بحران های سازمانی از چنین عواقب و پی آمد های جدی برخوردار نبوده و موسسه ها را با مشکل مواجه نساخته اند. سازمان هابه صور گوناگون خود را در تند باد مشکلات می یابند و در بهترین حالت با صرف انرژی بسیار زیاد از آن جان سالم به در میبرند و یا در غزی این صورت از خود واکنش هایی را نشان میدهند که منجر به پیدایش گردابی از بحران های جدید می شود.تا آنجا که سازمان را در هم میشکند.
بروز برخی از بحران ها ، علیرغم تمامی تمهیدات بعمل آمده اجتناب ناپذیر می نماید و بدین لحاظ حذف تمامی بحران هایی که سازمان را تهدید می کند ناممکن است.همانطور که در مورد ریسک ها نیز چنین است.با این وجود ، اعمال مدیریت بحران ، سازمان را قادر می شاد که پاره ای از بحران ها را از میان بردارد ، برخی دیگر را به نحوی موثر اداره کند و ابزار لازم برای یادگیری مالم و سریع از بحران های واقع شده را در اختیار بگیرد.بدین منظور ، به نظر می سد که نیاز به مهارت ها و قابلیت های نوینی است تا مدیران بتوانند در بستر بحران های در پیش رو نامامی ها را به موفقیت و بی نظمی ها را به نظم وادارند.به عبارت دیگر ، اگر مدیریت استراتژیک بر اساس "بایدها" سازمان را به سوی اهداف کلی اش هدایت میکند ، مدیریت بحران با تمرکز بر روی "نباید ها" مسیر حرکت را هموارتر یم کند.شاید از همین رو است که جانسون و شولز معتقدند شیوه ای که مدیریت عالی سازمان برای مقابله با آشفتگی ها و بحران ها بر میگزیند ، بخشی مهم از استراتژی سازمان است.(Johnson and Schols,۱۹۸۸)
از نظر بوث (Booth,۱۹۹۳) ، مفهوم بحران و به اجرا گذاشتن شیوه های مقابله با آن را از نظر مدیریت استراتژیک بهتر میتوان درک کرد.
در دهه های اخیر در مورد بحران ، چگونگی شکل گیر و اداره ی آن مطالعات و تحقیقات بسیاری با دیدگاهها و شیوه هایی مختلف انجام شده است.برخی از پژوهش گران تحلیل های خود را بررویه بررسی افته استوار کرده اند.گروهی دیگر به مطالعات تطبیقی روی آوده و تعدادی نیز رویکردی تجربی اتخاذ کرده‌اند. نویسندگانی همچون میتراف ،پاجانت ، شریواستاوا ،پیرسون ،کیلر ،پرو ،بوث ،رابرتز ،اسلاتر ،لاگادک ، ازجمله ی پژوهشگران متاخری هستند که به تحقیق در این زمینه پرداخته اند.
بسط و توسعهی هر نظریه و قاعده جدیدی به طور معمول چهار دوره ی رشد را از سر می گذراند : انجام مطالعات تجربی خاص ،در کنار هم گذاشتن مطالعات خاص انجام یافته در یک مدل تشریحی عمومی ،کشف و گذر از مرحله تبیین های نظری علت ها و معلول ها به منظور مسب ظرفیت پیش بینی و بالاخره تبیین نظریه ی کلی(Stacy , ۱۹۹۳)
پژوهشگرانی که در دهه ی ۱۹۶۰ توجه خود را به زمینه ی مدیریت بحران معطوف کرده بودند عمدتا ً در مرحله اول طی طریق می کردند.از دهه ی هفتاد به بعد به تدریج این نویسندگان قدم در مراحل بعدی می گذارند.علیرغم مسیر طی شده نکته ی پارادوکسیکال این است که همزمان با آغاز اندیشه های نخستین در خصوص مدیریت بحران ،از خاستگاهی دیگر ، ولیکن در چارچوب ذهنی تقریباً مشابه و اهدافی همسان باب بحث درباره ی مدیریت ریسک نیز گشوده شد.مدیریت ریسک با اسلوب و ترمینولوژی خاص خود همان رسالتی را هدف می گیرد که مولفین مدیریت بحران برای آن قائل هستند.بدین سبب برای مشخص کردن محدوده ی بحث در این مقاله به این نظر استناد می کنیم که می گوید :"تفاوت این دو در آن است کهدر دوره بحران ، ریسک ها از قوه به فعل درآمده اند.از این رو وجود بحران در سازمان معرف شکست فرآیند مدیریت ریسک است"(Booth , ۱۹۹۳:۱۲۲) علیرغم آن که چنین دیدگاههایی خود به مباحث جدیدی دامن می زنند ، به علت مرزبندی مابین این دو نظم فکر و فرآیند عملی ، در این جا صرفا ً به بحران و مفاهیم نظری آن پرداخته میشود.

دکتر نادر مظلومی
عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی

منبع : مجله الکترونیک بیمه