حامل جدید برای ترکیبات دارویی

داروهای فراوانی برای درمان آکنه وجود دارد و پزشک برای هر بیمار متناسب با نیاز او درمان مقتضی را تجویز می‌کند. از آنجا که در درمان آکنه بیشتر از داروهای موضعی استفاده می‌شود، موضوع فرمولاسیون آن داروی موضعی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. یک فرمولاسیون موثر باید یک محیط شیمیایی مناسب و پایدار باشد که چنین ماده‌ی شیمیایی با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مختلف و گاهی متضاد در آن جای گرفته باشد و تغییری در این خصوصیات بوجود نیامده باشد.
هنگامی که یک داروی ترکیبی روی پوست قرار داده می‌شود، باید بتواند در محیط پوست فعل و انفعال مناسب داشته باشد، بتواند ماده‌ی موثر موجود در خود را به خوبی روی پوست آزاد کند و همچنین نفوذ دارو را نیز به داخل پوست تسهیل نماید. این مواد حامل خودشان نیز روی پوست اثراتی مانند خشک کردن، مرطوب کردن، پوشانندگی و امثالهم دارند. تحقیقات و فن‌آوریهای جدید درک بهتری از اثرات فیزیکی، شیمیایی، فارماکودینامیک و فارماکوکینتیک این مواد فراهم آورده است.
● نکاتی که در تهیه‌ی داروهای ترکیبی باید در نظر داشت:
۱) انتخاب ظرف مناسب و پایداری ترکیب
برحسب ماهیت موادی که قرار است با هم ترکیب شوند، باید ظرف نگهدارنده‌ی مناسبی انتخاب کرد که بتواند محیط پایداری را برای داروهای ترکیبی فراهم آورد. فرمولاسیون ممکن است مایع، جامد، تک فاز یا چند فاز باشد که به خصوصیات مواد موثر‌ و وضعیت پوستی که باید درمان شود بستگی دارد.
۲) نفوذ به پوست
پس از قرار گیری دارو روی پوست بین فرمولاسیون، ماده‌ی موثر موجود در آن و خود پوست فعل و انفعالات شیمیایی صورت می‌گیرد. نفوذ ماده موثر به داخل پوست تابع قانون اول انتشار Fick است. (طبق قانون اول انتشار Fick سرعت انتقال به داخل پوست نتیجه‌ی عملکرد غلظت مواد مختلف، سایز سطح مورد درمان و قدرت نفوذپذیری پوست است) نفوذپذیری پوست را می‌توان به وسیله‌ی عوامل دیگری مانند رطوبت، خشکی و ... ماده‌ی حامل موجود در داروی ترکیبی تحت تاثیر قرار داد. در مورد آکنه محل اثر در داخل واحد پیلوسباسه است. بنابراین فرمولاسیون موثر باید بتواند نفوذ مواد موثر به داخل این واحد را تسهیل نماید.
۳) قابلیت قبول از نظر زیبایی
در دنیای امروز بیماران دنبال درمان موضعی هستند که نه ‌تنها از نظر اثر بخشی و ایمنی کارآمد باشد، بلکه از نظر زیبایی نیز قابل قبول بوده و راحت بتوان آن را استفاده کرد، خصوصا در مورد آکنه اصولاً دلیل اول افراد برای مراجعه به پزشک بهبود در زیبایی ظاهر است. به علاوه بیشتر بیماران مبتلا به آکنه نوجوانان و بالغان جوان هستند. بنابراین باید محصولات درمان کننده‌ی آکنه طوری در نظر گرفته شوند که با کار روزمره افراد تداخل نداشته باشد تا ظاهر آنها را به طور بارز نازیبا کند مثلاً ماده‌ی حاصل برای نواحی بزرگ و موداری مانند سینه و پشت باید طوری در نظر گرفته شود که دارو به راحتی روی این نواحی پخش شود یا در مورد آکنه صورت فرمولاسیون ایده‌آل طوری است که کمترین باقیمانده را روی پوست دارد و از خود اثر چربی باقی نمی‌گذارد.
● سیستم‌های حامل جدید برای درمان‌های موضعی
▪ کف‌های آئروسل (Aerosol Foams)
کف‌های آئروسل به سرعت جای خود را در درمان آکنه باز کرده است. ماده‌ی پایه‌ی این حامل می‌تواند قوام مایع یا نیمه جامد داشته باشد و همان خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ماده‌ی حامل اصلی (مانند کرم، لوسیون، ژل) را دارا باشد، اما خصوصیات مطلوبی مانند مرطوب بودن و زود خشک شدن را در خود دارد به علاوه Bioavailability بالاتری نیز دارد. ماده آئروسل در داخل یک محفظه تحت فشار هوا قرار دارد و هنگام خروج به شکل کف خارج می‌شود. خصوصیات محصول (یعنی ساختار، سایز حباب در کف، غلظت، ویسکوزیته، دانسیته، پایداری و قابلیت پخش شدن کف) توسط نوع فرمولاسیون و ظرف نگهدارنده تعیین می‌شود.در مورد آکنه ترجیح داده می‌شود از این کف‌ها برای قرار دادن دارو روی نواحی بزرگ و مودارمانند پشت و سینه و در صورت به عنوان پاک کننده استفاده شود زیرا استفاده از آنها آسان است.
▪ لیپوزوم‌ها
لیپوزوم‌ها را در بسیاری از داروهای موضعی و ترکیب زیبایی مورد استفاده قرار می‌دهند، زیرا این قابلیت را دارند که دارو را نسبتاً کنترل شده و متعادل به لایه‌های پوست برسانند. لیپوزوم‌ها حباب‌های کروی شکلی هستند که مامبران آنها حاوی لیپیدهای آمفیفیلیک است که هسته‌ی مرکزی مایع را در بر گرفته‌اند(لیپیدهای آمفیفیلیک یعنی لیپیدهایی که در یک سمت هیدروفیلیک و در سطح دیگر لیپوفیلیک هستند). این ساختمان مشابه مامبران‌های دولایه‌ی سلول‌های زنده است. از آنجا که لیپوزوم‌ها می‌توانند تامین کننده‌ی یک محیط آمفیفیلیک باشند، می‌توانند در بخش هسته‌ی مرکزی مایع خود مواد هیدروفیلیک و در دو لایه‌ی لیپیدی خود مواد لیپوفیلیک را جای دهند.این توانایی حمل و آزادسازی دوگانه این امکان را به لیپوزوم می‌دهد تا از آن به طور همزمان برای تحویل هر دو نوع ماده به پوست استفاده کرد.
▪ نانوامولسیون‌‌ها
نانوامولسیون‌‌ها دسته‌ای از امولسیون‌ها هستند که از ذراتی با سایز بسیار کوچک تشکیل شده‌اند. نانوامولسیون‌‌ها به طور خودبه خود درست نمی‌شوند بلکه آنها را طی فرآیند‌های خاص ترمودینامیک و پروسه‌های اختصاصی نانو درست می‌کنند. همچنین باید سورفاکتانت‌های خاصی موجود باشد تا بتوانند قطرات نانو را پایدار نگهدارند. نانوامولسیون‌‌ها برای حمل ترکیبات لیپوفیلیک به داخل پوست مناسب می‌باشند، لذا می‌توانند حامل ایده‌آلی برای استفاده در درمان آکنه باشند زیرا می‌توانند مواد موثر موجود در ترکیبات را به همراه خود به داخل محیط لیپوفیلیک واحد پیلوسباسه برسانند. به علاوه ذرات نانوامولسیون‌‌، دهانه منافذ پوستی را مسدود نمی‌کنند، به این ترتیب می‌توانند اثرات درمانی بیشتری مانند افزایش هیدراسیون و ویسکوالاستیسیته‌ی پوست به همراه داشته باشند.
▪ پلی‌مرها
پلی‌مرها مولکول‌های درشت حاوی واحدهای ساختمانی تکرار شونده یا مونومرهای متصل یا پیوندهای کووالان هستند. این ترکیبات به عنوان ساختمان‌های بلوک کننده‌ی طبیعی (مانند کاغذ)، بیولوژیک (مانند پروتئین و اسیدنوکلئیک) یا صناعی (مانند پلاستیک‌ها یا پلی‌اتیلن) عمل می‌کنند. امروزه در صنایع متعددی از پلی‌مرهای صناعی استفاده می‌شود. در درماتولوژی نیز پلی‌مرهای آکریلیک اسید جدیدی هستند که در حضور آب و با گیر انداختن آب در داخل میکروسل‌ها به ژل تبدیل می‌شوند. در داخل این میکروسل‌ها ترکیبات هیدروفیل در شکل محلول‌ باقی می‌مانند و ترکیبات غیر هیدروفیل نیز به شکل امولسیون در می‌آیند. نتیجه‌ی این فرمولاسیون ژل مانند یک ترکیب پایدار است که پس از قرار گرفتن روی پوست به خوبی مواد موثر موجود در ترکیب را آزاد می‌کنند.
به این ترتیب به راحتی می‌توان از آنها روی پوست استفاده کرد. به علاوه این ژل‌های پلیمری را می‌توان با ترکیبات دیگری مانند مرطوب کننده‌ها یا نرم کننده‌ها مخلوط کرد و سود بالینی بیشتری به دست آورد. در درمان آکنه اخیرا با استفاده از همین تکنولوژی نوین، ژل پلیمری کلیندامایسین ۱% را با بنزوئیل پراکساید ۵% مخلوط کرده‌اند که هم دارو اثربخشی بهتری دارد و هم بهتر تحمل می‌شود.
▪ Microsponges
Microsponges ذرات غیر فعال از نظر شیمیایی هستند که از پلیمرهای صناعی تشکیل شده‌اند و می‌توانند حجمی از ماده‌ی موثر را برابر وزن خود در خودشان ذخیره کنند.به علاوه این ذرات قادرند از این مواد موثر ذخیره شده در برابر تغییرات فیزیکی و محیطی محافظت نمایند. این تکنولوژی را می‌توان در فرمولاسیون‌های متنوعی به کار برد اما فعلاً غالباً به شکل ژل است. هنگامی که روی پوست قرار داده می‌شوند Microsponges به آرامی مواد موثر ذخیره شده در خود را آزاد می‌کنند.
▪ فرمولاسیون‌های بدون ماده امولسیون کننده (Emulsifier-free-Formulations)
فرمولاسیون‌های بدون امولسیون ساز یک حیطه‌ی در حال رشد در محصولات درماتولوژیک و زیبایی است. غالب ترکیبات پوست به شکل امولسیون هستند، یعنی دو یا چند ماده که غیر قابل حل هستند با هم مخلوط شده‌اند و براساس قانون دوم ترمودینامیک این مخلوط پایدار نخواهد بود. در نتیجه برای ایجاد ثبات لازم است به آنها سورفاکتانت یا همان (امولسیون ساز) اضافه کرد. هنگامی که این ماده‌ی سورفاکتانت روی پوست قرار داده می‌شود، اینها چربی‌های طبیعی پوست را برمی‌دارند. با نظر به این مشکل، صنایع داروسازی به سمت استفاده از ثابت کننده‌هایی مانند امولسیون‌سازهای پلیمریک و ذرات جامد رفته‌اند تا بتوانند از این مواد به‌عنوان جانشین فرمولاسیون‌های سنتی استفاده کند.
▪ Fullerenes

Fullerenes مولکولهایی هستند که تماماً از کربن ساخته شده‌اند و شبیه یک کره‌ی توخالی عمل می‌کنند. نشان داده شده هنگامی که این Fullerenes در تماس با پوست قرار می‌گیرند، به داخل پوست، بین سلول‌ها مهاجرت می‌کنند اما داخل سلول‌ها نمی‌توانند بروند. بنابراین می‌توان در داخل این ساختمان‌های کروی مواد موثر را ذخیره کرد و این ترکیبات پس از قرار گیری روی پوست مواد موثر را از اپیدرم عبور می‌دهند. به علاوه به نظر می‌رسد Fullerenes خودشان بالقوه می‌توانند آنتی‌اکسیدان‌های قوی باشند.
● نتیجه:
بررسی روی این مواد نکات امیدوار کننده‌ای را در درمان‌های درماتولوژیک نوید می‌دهد. به هر حال بررسی‌های بالینی کنترل شده نیاز است تا فواید بالینی این فرمولاسیون‌های جدید، اثربخشی، قابلیت تحمل، کمپلیانس و مقبولیت از نظر زیبایی این مواد اثبات شود.

دکتر معصومه شایسته منش

منبع : هفته نامه پزشکی امروز