روستاهای هزاره سوم

در این گونه روستاها، مردم به کاربردهای مختلف فناوری اطلاعات از جمله دولت الکترونیکی، تجارت الکترونیکی و آموزش الکترونیکی دسترسی داشته و امور روزانه خود را در زمینه‌های کشاورزی، دامداری و داد و ستد از طریق سیستم‌های الکترونیکی انجام می‌دهند. در واقع روستای الکترونیکی نقطه دسترسی روستاییان به جهان خارج است. این بخشی از کتاب «روستای الکترونیکی» است که به تازگی توسط دکتر علی اکبر جلالی، مهندس سعید روحانی و مهندس محمد امین زارع تالیف شده است. این کتاب که از سوی مرکز انتشارات دانشگاه علم و صنعت منتشر شده در ۶ فصل به انضمام مراجع و راهنمایی موضوعی به بررسی وضعیت ICT روستایی کشور ایران و برخی از کشورهای فعال در این زمینه پرداخته است.
بنابر اظهارات مولفان، این کتاب به منظور آشنا کردن علاقه‌مندان به توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده از کاربردهای آن در روستاهای کشور تالیف شده است. از آنجا که نویسندگان این کتاب در پروژه‌ روستاهای الکترونیکی مختلفی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم حضور داشته‌اند، در نظر دارند با انتشار این کتاب به نیازهای روستای الکترونیکی پاسخ داده و مردم را از ظهور یک تحول جدید در روستاها آگاه سازند. اهمیت توسعه و استفاده از ICT و کاربردهای آن در روستاها، ‌وقتی اهمیت پیدامی‌کند که در حال حاضر بیش از ۴۰ درصد جمعیت جهان در روستاها زندگی می‌کنند. در عین حال جمعیت روستایی در منطقه آسیا و اقیانوسیه ۶۰ درصد و در ایران حدود ۳۰ درصد از کل جمعیت را شامل می‌شود. از طرفی با توجه به گسترش مهاجرت روستاییان به شهر‌ها، توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات برای کاهش این روند جایگاه ویژه‌ای پیدا می‌کند.
مولفان این کتاب می‌نویسند: ایران جزو معدود کشورهایی است که دارای سند راهبردی فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی است. چشم‌انداز،‌ راهبردها، سیاست‌ها، برنامه‌ها و طرح‌های مختلفی در این سند دیده می‌شود که می‌تواند مسیر این پدیده را درکشور مشخص کند.
● راهی برای فرار از شهر‌زدگی
مشکلات جامعه شهری روز به روز در حال افزایش است و معضلات شهرنشینی، شرایط دشواری را برای زندگی انسان‌ها به وجود آورده است. اگر چه پیشرفت‌های اقتصادی و فناوری همگی در راستای تسهیل نظام اجتماعی افراد در یک جامعه حاصل می‌شود، ‌اما همین عوامل موجب شده‌اند تا انسان امروز از زیبایی‌ها و امکانات طبیعت بی‌بهره مانده و به نوعی شاهد مشکلات فکری و روحی انسان شهرنشین امروزی باشیم. شاید آرزوی اغلب افراد شهرنشین این باشد که همانطور که از زیبایی‌های طبیعت بهره‌مند می‌شود،‌به فناوری‌های نو و پیشرفت‌ها علمی نیز دسترسی داشته باشد. کما اینکه به نظر می‌رسد این امر دور از دسترس نباشد. در هزاره سوم و با ورود ابرازهای ارتباطی و اطلاعاتی خدمات گوناگونی در اختیار روستاییان قرار می‌گیرد. این کتاب روستای الکترونیکی را روستای هزاره سوم می‌داند و سعی بر این دارد که چهره‌ای از روستاهای هزاره سوم را نشان دهد که علاوه بر بهره‌مندی از طبیعت به فناوری‌های نوین نیز دسترسی دارند. استفاده از جملاتی خاص موجب می‌شود که انسان شهرنشین آمال‌های طبیعت‌گرای خود را همراه با دستاوردهای بشری، تحقق یافته بداند و در صدد این باشد که اگر می‌تواند،‌جامعه شهری را رها کرده و به آغوش طبیعت بازگردد. در عین حال او می‌تواند به راحتی با استفاده از خدماتی که فناوری اطلاعات و ارتباطات در اختیارش قرار می‌دهد،‌ از جهان پیرامون خود مطلع شده و از خدمات نظام اجتماعی کشورش بهره‌مند شود.
کاهش مهاجرت روستاییان، توسعه آموزش‌های روستایی، توسعه روستایی و مشارکت اجتماعی از جمله دستاوردهای اجتماعی روستای الکترونیکی است که در این کتاب به آن اشاره شده است. همچنین به اعتقاد مولفان کتاب «روستای الکترونیکی» ،توسعه کشاورزی همگام با افزایش بازدهی و عملکرد واحد‌های تولیدی و افزایش کارآیی اقتصادی تولید از دستاوردهای اقتصادی روستاهای الکترونیکی است که اشتغال زایی را نیز به همراه خواهد داشت. در عین حال که استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات زمینه ساز آگاهی از حقوق فردی نیز می‌شود.
● جایی برای یکی شدن شهر و روستا
تاکنون فناوری اطلاعات و ارتباطات خدماتی را به روستاییان ارایه کرده است. برخی از این خدمات منحصر به روستاییان و برخی دیگر نیز میان روستاییان و شهرنشینان مشترک است و حتی روز به روز کاربردهای ICT در شهرها و روستاها به یکدیگر نزدیک‌تر می‌شود. باید این نکته را مد نظر داشت که عدم دسترسی روستاییان به امکانات یک زندگی مناسب، باعث می‌شود تا همواره مهاجرت به شهر‌ها به عنوان یک راه‌حل برای بهره‌مندی از امکانات مطرح شود. بنابراین چنانچه خدمات مورد نیاز روستاییان با استفاده از ICT در روستاها ارایه شود، به طور حتم مشکل مهاجرت روستاییان به شهرها تا حدود زیادی مرتفع خواهد شد. دسترسی به خدمات سازمان‌های دولتی یکی از نیازهای اساسی روستاییان است. در حال حاضر درصد کمی از خدمات دولتی در روستاها ارایه می‌شود. یکی از دلایل این مساله، بعد مسافت و پراکندگی روستاها در برخی مناطق است. این در حالی است که فناوری اطلاعات و ارتباطات زمینه ارایه تمامی خدمات دولتی را به دور از محدودیت‌های زمانی و مکانی در قالب دولت الکترونیکی، فراهم کرده است. کاربردهای فناوری اطلاعات و ارتباطات در یک روستا،‌ متنوع و فراوان است که خدمات دولت الکترونیکی یکی از آنها است. اما از طرفی اغلب ادارات در روستاها حتی خدمات اولیه و ابتدایی را در قالب دفاتر ICT روستایی به روستاییان ارایه نکرده و طیف وسیعی از خدمات دولتی در روستاها قابل دسترسی نیست. نکته دیگر اینکه روستای الکترونیکی بستر مناسبی برای توسعه آموزش مجازی است. دانشگاه‌ها می‌توانند با ایجاد دفاتر خود درمراکز ICT روستایی زمینه آموزش روستاییان را فراهم آورد. کشاورزی الکترونیکی و تجارت الکترونیکی از دیگر خدمات و کاربرد ICT در روستاها است.
● مروری بر تجربیات جهانی
اگر چه تجربیات جهانی در حوزه توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی از عمر طولانی برخوردار نیست، اما اقدامات گسترده‌ای به صورت همزمان درکشورهای مختلف به خصوص کشورهای در حال توسعه،‌به منظور گسترش خدمات الکترونیکی در روستاها، صورت گرفته است. مولفان کتاب «روستای الکترونیکی» در فصلی از کتاب، به بررسی تجربیات روستاهای الکترونیکی سایر کشورهای جهان پرداخته‌اند. ضمن معرفی و ساختار ICT روستایی ،‌ به نظام مدیریتی و خدماتی که در روستاها با استفاده از فناوری اطلاعات نیز پرداخته و آن را دستمایه تجربه‌ای نو برای ایران قرار داده‌اند. در کشورهای آفریقایی و کشورهای آسیای شرقی،‌ با حمایت و پشتیبانی سازمان‌های بین‌المللی و گروه‌های غیر دولتی، اقدامات موثری انجام شده است. در کشور سریلانکا،‌ تحت یک برنامه مشترک یونسکو و دولت،‌ از رادیو به عنوان رابط بین مردم استفاده می‌شود. در برزیل دوره‌های آموزش رایانه برای حاشیه نشین‌ها توسط کمیته «دموکراسی در فناوری اطلاعات» برگزار می‌شود که هدف آن توانمندسازی افراد است.
در بنگلادش نیز، پروژه«گرامین فون» (Grameen Phone) یا خدمات استفاده از تلفن همراه در نواحی روستایی اجرا می‌شود که عمدتا توسط زنان روستایی و برای دریافت کمک‌ها و توصیه‌های پزشکی و همچنین اطلاع از قیمت محصولات در نواحی شهری به کار می‌رود. از طرفی در کشور مصر، استفاده از سیستم‌های خبره رایانه‌ای برای گسترش دانش و اطلاعات مدیریتی کشاورزی، توسط کشاورزان به میزان زیادی گسترش یافته است. دولت بنگلادش با توجه به جمعیت زیاد جامعه روستایی این کشور، ایجاد مرکز فناوری اطلاعات روستایی را از دو سال پیش تاکنون در برنامه خود قرار داده است. این در حالی است که کشور بنگلادش، به دلیل عدم وجود زیرساخت‌های ارتباطی و تلفنی و همچنین بی‌سوادی جمعیت روستایی،‌برای ایجاد مراکز ICT روستایی با چالش مواجه شده است. بر همین اساس اتحادیه بین‌المللی ارتباط دور،‌ شش توصیه کلی در رابطه با توسعه فناروی اطلاعات و ارتباطات روستایی ارایه کرده است که از آن جمله می‌توان به ارتقا کاربرد اطلاعات در روستاها، افزایش همکاری با سازمان‌های غیر دولتی سرمایه‌گذار و استفاده از فناوری‌های مدرن و نوین اشاره کرد. نکته جالب درکتاب «روستای الکترونیکی» ارایه گزارش آماری از وضعیت به کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در روستاهای کشور آمریکا است. به نظر می‌رسد که مولفان کتاب با توجه به تجربیاتی که از کشور آمریکا داشته‌اند،‌ در نظر دارند که تصویری واقعی از توان مدیریتی این کشور در زمینه ICT روستایی ارایه هند. آمریکا در برنامه‌های توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی خود اعلام کرده است مناطق روستایی می‌باید از مالیات‌های محلی جهت ایجاد زیرساختار لازم برای به کارگیری سیستم‌های ارتباط از راه دور استفاده کنند. آمارهای ارایه شده در این کتاب نشان می‌دهد،‌اگر چه آمریکا کماکان به عنوان سردمدار ICT در جهان محسوب می‌شود، اما میزان استفاده از اینترنت در روستاهای این کشور بسیار پایین‌تر از مناطق شهری است. به عبارتی اختلاف ضریب نفوذ خدمات ارتباطی، این کشور را در توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی با چالش روبه‌رو کرده است. در این راستا وزارت تجارت آمریکا،‌ دو عامل را به عنوان چالش معرفی کرده است. شرکت‌ها در این کشور عمدتا در ارایه خدمات جدید در مناطقی سرمایه‌گذاری می‌کنند که بازگشت سرمایه بیش‌‌تری داشته باشد. در عین حال،‌ افراد از خدماتی استفاده می‌کنند که از عهده تامین هزینه آن برآیند و همچنین به استفاده از آن خدمات نیز نیاز داشته باشند.
● ایران در ICT روستایی پیشرو است
یکی دیگر از مواردی که مولفان کتاب «روستای الکترونیکی» در ادامه مباحث ارایه شده کتاب به آن اشاره کرده‌اند این است که‌ ایران یکی از کشورهای پیشگام توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات روستایی در جهان به شمار می‌رود. آنها سند ملی راهبردی توسعه ICT روستایی را مصداقی برای اثبات این ادعا قرار داده‌اند. افتتاح نخستین روستای اینترنتی ایران در سال ۷۹، برگزاری همایش‌های مرتبط،‌ راه‌اندازی اولین مرکز جامع خدمات ارتباطات و فناوری‌ اطلاعات روستایی در سال ۸۳ و همچنین راه‌اندازی مراکز خدمات IT در چهار روستای کشور با کمک UNDPاز جمله دستاورد‌های ایران است که در فصل تجارت توسعه ICT روستایی در ایران به آن اشاره شده است. در نهایت تجهیز ده هزار دفتر ICT روستایی کشور تا پایان برنامه توسعه چهارم،‌برگ زرین ایران در زمینه توسعه ICT روستایی عنوان شده است. این کتاب با بررسی وارایه وضعیت روستاهای شاهکوه و
قرن آباد به عنوان نخستین روستاهایی که فناوری اطلاعات و ارتباطات در آنها مورد استفاده قرار گرفته است، در نظر دارد،‌نگرشی متفاوت از ICT روستایی را در بین دولتمردان و مردم ایجاد کند. آنها معتقدند بیان چنین تجربیاتی شرایط بهتری را برای فرهنگ سازی مهیا می‌کند. در عین حال که بازتاب آن درجهان می‌تواند دیدگاه کشورهای پیشرفته را نسبت به ایران در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات تغییر دهد. به نحوی که بانک جهانی علاقه‌مند به انتقال تجربیاتی به دست آمده در روستاهای شاهکوه و قرن‌آباد برای تکثیر ایده آن به سایر روستاها در نقاط مختلف جهان بوده است.
در نهایت کتاب «روستای الکترونیکی» دو فصل نهایی خود که یکی به مراکز خدمات ICT روستایی و دیگری یافته‌هایی از تجربیات داخلی و خارجی پرداخته، معتقد است دولت‌ها با شناخت دقیق‌تر و به کارگیری موثرتر فناوری اطلاعات و ارتباطات روستاهای ایران و دیگر مناطق جهان‌، به الگوهای مناسب برای زندگی، اشتغال، کاهش مهاجرت، آموزش و تفریح دست می‌یابند. چرا که اگر چنین امری تحقق پیدا کند،‌علاوه بر توزیع عادلانه ثروت در کشور دیگر دولت‌ها کمتر شاهد،‌مهاجرت روستاییان به شهرها و همچنین فقر، کم‌سوادی و بیکاری خواهند بود.

نویسنده : حامد شفیعی

منبع : روزنامه فناوران