جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا
دعوت علیه سقطجنین
«دعوت» ابراهیم حاتمیکیا به یکی از چالش برانگیزترین موضوعات انسانی پرداخته است. «سقط جنین» در حیطهای چند ضلعی و دشوار قابل بررسی است، با اضلاعی که شامل مجوزهای دینی و اخلاق پزشکیانسانی و روانشناسی فردی میشوند و البته در کنار سایر مباحث جزییتر و جدی و پیچیده. موقعیتی که در عین حال به شدت دراماتیک نیز هست...
او پنج داستان را یکی پس از دیگری و نه درهم تنیده روایت میکند که در هر کدام زن و مردی با بارداری غیر منتظره زن مواجه میشوند و یکی از آنها (غالبا زنها) مایل به نگاه داشتن جنین نیست و میکوشد تا کودک ناخواستهاش را سقط کند. سوای داستان اول (قصه شیدا) که به شدت سطحی و نارساست، در بقیه روایتها امکان نزدیک شدن به آدمها و چالشهای ذهنی آنها وجود دارد. به ویژه در دو قصه که در یکی زنی نازا و مطلقه (مریلا زارعی)، از شوهر صیغهای خود حامله میشود و در دیگری، خانم دکتر سونوگرافیست (کتایون ریاحی) با تخمک اهدایی زنی که خودش انتخاب کرده باردار میشود، غافل از اینکه شوهرش با زن اهداکننده ارتباط پنهانی برقرار کرده است. اشکال اپیزودیک بودن فیلم در اینجا است که مجال نمایش چندلایهگی روانشناسانه چنین موقعیتها و آدمهایی را به دست نمیآورد. هر چند که حاتمیکیا در قالب همین مجال کوتاه، موفق عمل کرده است.
در واقع میتوان به این پیشنهاد رسید که این دو داستان کوتاه شده، در حد و اندازه روایی یک فیلم بلند میتوانستند ابعاد روانی و پیچیده چنین موقعیتی را بهتر و موثرتر نمایش دهند. یکی از موفقیتهای «دعوت» نگاه درست در جزییات پزشکی است. شنیدهام که فیلمنامهنویسان و کارگردان در هر دو مرحله نگارش و ساخت، از مشاورههای پزشکی بهره بردهاند. با توجه به انبوه خطاهای بدیهی پزشکی در سینمای ایران، مایه خرسندی است که برای مثال درباره امکان شناخت جنسیت جنین توسط سونوگرافی، اطلاعات غلط نمیدهند یا بازیگر نقش سونوگرافیست، با جزییات اجرایی و نحوه حرکات دست و کار با دستگاه آشناست. شاید اینها برای جامعه سلامت ساده و بدیهی به نظر آید، اما سینمای ایران به همین مسایل پیش پاافتاده نیز بیاعتنا است. البته ممکن است برخی اشکال بگیرند که کدام آزمایشگاه، با این شیوه غیرواقعی و اغراقآمیز، خبر مثبت بودن تست حاملگی مشتریان را به اطلاعشان میرساند (که مثلا در ساعات دیروقت شب، زنگ بزنند و خبر بدهند) به نظرم این اشکال وارد نیست. چون کار به اندازهای غیرواقعی است که از منطق رئال عبور میکند و بیشتر یک حرکت نمادین به حساب میآید. طبعا اشکال توجیهات منطقی به این اتفاق وارد نبود... «دعوت» جای بحث زیادی دارد که بیشتر به «اخلاق» در ارتباط با فردیت و سلامت بازمیگردد و در یک ستون پانصد کلمهای نمیگنجد. آخرین ساخته حاتمیکیا را میتوان فیلمی شایسته و محترم به حساب آورد که بستر لازم را برای بهتر بودن و بیشتر دیدن در اختیار داشت.
● قانون
در کشور ما تعریف سقط جنین از نظر علمی و قانونی تا حدودی با یکدیگر اختلاف دارد، به گونهای که تعریف سقط از منظر پزشکی قانونی چنین است: «سقط جنین عبارت است از ختم بارداری قبل از موعدی که جنین توانایی ادامه حیات را خارج از رحم مادر داشته باشد».
بنابراین از نظر قانون خروج محصول حاملگی پس از این موعد، زایمان زودرس محسوب میشود و نه سقط و این در حالی است که بیشتر کتب مرجع زنان و زایمان سقط جنین را چنین تعریف کردهاند: «سقط عبارت است از ختم بارداری قبل از ۲۰ هفتگی یا ختم بارداری در جنینی با وزن کمتر از ۵۰۰ گرم.» به عبارت دیگر، ختم بارداری در جنینی با سن ۲۲ هفته از نظر کتب پزشکی سقط محسوب نمیشود، ولی اگر این مورد به فوت جنین خارج شده از رحم بینجامد، از نظر قانون سقط محسوب میشود.
زمانی که صحبت از سقط جنین میشود، در اذهان مردم در ابتدا سقطهای غیر قانونی و جنایی نقش میبندد، اما باید دانست که سقط جنین مترادف با سقط جنایی نیست، بنابراین به منظور اینکه بتوانیم مسایل قانونی مربوط به انواع سقط جنین را بهتر بررسی کنیم، در ابتدا سقط جنین را به چهار گروه عمده تقسیم میکنیم: سقط درمانی، سقط تروماتیک، سقط خودبخودی، سقط جنایی/ غیرقانونی
در اینجا لازم است به تقسیمبندی دیگری نیز در خصوص سقط جنین اشاره شود. درحقوق جزایی ایران و به پیروی از فقه امامیه، سقط جنین ممکن است مانند سایر جنایات وارد برانسان به سه صورت انجام گیرد که این موارد عبارتند از: عمد، شبه عمد و خطای محض
پیش از وارد شدن به بحث سقط درمانی، باید به نکته مهمی توجه کرد و آن نکته این است که امروزه در برخی از کشورهای دنیا، پیشبینیهای قانونی لازم برای ختم پزشکی بارداری وجود دارد.
اغلب مردم این نوع سقطها را «سقط درمانی» مینامند، اما باید توجه داشت که واژه «سقط درمانی» به طور دقیق باواژه «سقط قانونی» مترادف نیست، چرا که در بعضی از کشورها سقط جنین آزاد است و هر خانمی از نظر قانونی حق دارد بدون نیاز به اثبات دلایل پزشکی برای انجام سقط، بارداری خود را خاتمه دهد. چنین سقطی قانونی است ولی آن را نمیتوان «سقط درمانی» نامید. در بعضی از کشورها از جمله ایران، پیش از صدور مجوز سقط، باید وجود بعضی بیماریها به اثبات برسد ولی محدوده و تعداد این بیماریها در کشورهای گوناگون متفاوت است.
● دمیده شدن روح در چهار ماهگی زندگی جنینی
بر اساس شرع مقدس اسلام، در ۱۶ هفتگی زندگی جنینی، روح در بدن این موجود ناقص دمیده میشود و به طور شرعی از این زمان به بعد، جنین به عنوان انسانی کامل در نظر گرفته میشود و نیز بر اساس ماده ۴۸۷ قانون مجازات اسلامی، دیه سقط جنینی که روح در آن دمیده شده، برابر انسان کامل است و دیه جنین در پیش از ۱۶ هفتگی بسیار کمتر از دیه انسان کامل است و قانونگذار، جنین زیر ۱۶ هفته را انسان کامل ندانسته (چون روح در وی دمیده نشده است)، از این رو انجام سقط درمانی حتی با وجود اندیکاسیونهای خاص پزشکی، تنها تا پیش از دمیده شدن روح در بدن جنین (۱۶ هفتگی) مجاز است و پس از این زمان دیگر مجوز قانونی برای سقط جنین درمانی نداریم.
درسال ۱۳۸۲ اندیکاسیونهای مادری و جنینی سقط جنین از سوی کمیته سقط جنین سازمان پزشکی قانونی کشور تعیین و به تصویب رییس قوه قضاییه رسید. مطابق این دستورالعمل، ۵۲ مورد از اندیکاسیونهای مادری و جنینی سقط درمانی اعلام شد. در خرداد ۱۳۸۴ قانون سقط درمانی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که بر مبنای آن، سقط درمانی با تشخیص قطعی سه پزشک متخصص و تایید پزشکی قانونی مبنی بر بیماری جنین که به علت عقب افتادگی یا ناقصالخلقه بودن موجب حرج مادر است و یا بیماری مادر که با تهدید جانی مادر توأم باشد، قبل از ولوج روح (چهار ماه) با رضایت زن مجاز است. لازم به ذکر است که در موارد اورژانس، اگر جان مادر در معرض خطر باشد، با تصمیم پزشکان معالج و رضایت مادر، بنابر فوریت امر و به منظور تلاش برای حفظ جان مادر، انجام سقط درمانی بدون انجام سایر تشریفات، امکان پذیر است. در اینجا، بخشنامه شماره ۴۱۷۶/۱ مورخ ۱۱/۹/۸۲ سازمان پزشکی قانونی کشورعینا ارایه میشود:
● مراحل دریافت مجوز سقط درمانی
۱) در صورتی که ادامه بارداری مادر به مرگ جنین یا مادر منجر شود، درخواست صدور مجوز سقط درمانی (تنها در ادارههای کل پزشکی قانونی استانها) مورد پذیرش قرار میگیرد، البته در صورت دستور مقام قضایی یا درخواست زوجها با معرفینامه پزشک معالج پیش از ولوج روح (چهار ماهگی).
۲) معرفینامه پزشک باید شامل عکس بیمار (ممهور به مهر پزشک معالج)، مشخصات شناسنامهای برای احراز هویت، تشخیص بیماری و روش تشخیص (علایم، نشانهها و آزمایشهای پاراکلینیک) بوده و به پیوست آن، تصویر شناسنامه و مدارک احراز هویت زوجها و نیز نتایج آزمایشهای پاراکلینیک (دارای عکس بیمار ممهور به مهر و مشخصات شناسنامهای) ارایه شود.
۳) درباره اندیکاسیونهای جنینی، انجام حداقل دو نوبت سونوگرافی و درباره اندیکاسیونهای مادری، انجام حداقل یک نوبت سونوگرافی برای تعیین سن بارداری و ارایه آن به پیوست معرفینامه پزشک الزامی است.
۴) ارایه حداقل دو مشاوره تخصصی در تایید تشخیص بیماری به پیوست معرفینامه پزشک الزامی است.
۵) در موارد خارج از فهرست اندیکاسیونهای اعلام شده(۵۲ مورد)، ارایه حداقل سه مشاوره تخصصی مبنی بر ناهنجاری منجر به مرگ جنین یا خطر مرگ مادر الزامی است.
● و اما...
سقط جنین غیرقانونی در ایران که در میان مقامهای قضایی به «سقط جنین جنایی» شهرت پیدا کرده است، از منظر قانون عبارت است از خارج کردن جنین از رحم مادر در موارد غیردرمانی که از روی عمد صورت پذیرد.
در این قسمت به موادی از قانون مجازات اسلامیکه به سقط جنین مربوط هستند، اشاره میشود:
▪ ماده ۶۲۲: هر کس عالماً و عامداً به واسطه ضرب یا اذیت و آزار زن حامله موجب سقط جنین وی شود، علاوه بر پرداخت دیه یا قصاص حسب مورد به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.
▪ ماده ۶۲۳: هر کس به واسطه دادن ادویه (دارو یا سم) یا وسایل دیگری موجب سقط جنین گردد به شش ماه تا یک سال حبس محکوم میشود. و اگر عالماً و عامداً زن حامله را دلالت به استعمال ادویه یا وسایل دیگری کند که جنین وی سقط گردد، به حبس از ۳ تا ۶ ماه محکوم خواهد شد، مگر اینکه ثابت شود این اقدام برای حفظ حیات مادر میباشد و در هر مورد حکم پرداخت دیه مطابق مقررات مربوطه داده خواهد شد.
لازم به اشاره است که حتی دلالت بیمار به استفاده از روشها یا داروهای سقطآور که به سقط جنین منجر شود نیز از منظر قانون جرم به حساب میآید.
▪ ماده ۶۲۴: اگر طبیب یا ماما یا دارو فروش و اشخاصی که به عنوان طبابت یا مامایی یا جراحی یا داروفروشی اقدام میکنند، وسایل سقط جنین فراهم سازند یا مباشرت به اسقاط جنین نمایند، به حبس از دو تا پنج سال محکوم خواهند شد و حکم به پرداخت دیه مطابق مقررات مربوط صورت خواهد پذیرفت.
دکتر مصطفی جلالیفخر
دکتر کامران آقاخانی - متخصص پزشکی قانونی - عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
دکتر کامران آقاخانی - متخصص پزشکی قانونی - عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
منبع : روزنامه سلامت
همچنین مشاهده کنید