پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

نقش خلاقیت و نوآوری در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان


نقش  خلاقیت و نوآوری در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان
زندگی پیچیده امروزی هر لحظه در حال نو شدن است و جامعه انسانی برای زنده ماندن و گریز از مرگ و ایستایی به تحول و نوآوری نیاز دارد. خلاقیت و نوآوری یکی از عالی ترین و پیچیده ترین فعالیتهای ذهن آدمی است که تعلیم و تربیت باید به آن توجه نماید. از آنجایی که آموزش و پرورش وظیفه تعلیم و تربیت فرزندان و آینده سازان جامعه را بر عهده دارد باید از یک سو وظیفه فراهم آوردن زمینه رشد و پرورش خلاقیت و نوآوری و استفاده صحیح و جهت دار از استعدادها و توانایی های افراد را بر عهده بگیرد و از سوی دیگر برای پویایی خود نیازمند پرورش و بهره مندی از خلاقیت و نوآوری در سطوح سازمانی می باشد.
امروز ثابت شده است که بر خلاف باور بسیاری که ابداع و خلاقیت را خصوصیت ذاتی بعضی از افراد می دانند، این استعداد در نوع بشر به اندازه حافظه عمومیت دارد و می توان آن را با کاربرد اصول و فنون معین و ایجاد محیطی مناسب پرورش داد.
خلاقیت به معنای خلق و آفرینش اندیشه ها، ایده ها، افکار نو و بدیع، متفاوت نگریستن ، کشف و ابداع راه حل های جدید برای حل یک مسأله است و نوآوری فرایند کسب اندیشه های خلاق و تبدیل آن به محصول و خدمت و یا یک روش عملیاتی مفید است. معلمان و مربیان آموزشی در شناسایی علایق و زمینه های رشد خلاقیت و نوآوری دانش آموزان بسیار مثمر ثمر می باشند زیرا اگر این نیرو که در واقع مولد انرژی در جامعه است با بی توجهی روبرو گردد آموزش و پرورش هر روز ضعیف تر شده و چرخهای آن یکی پس از دیگری از حرکت باز خواهد ایستاد.
● موانع خلاقیت:
موانع خلاقیت را می توان به سه دسته تقسیم کرد: ۱- موانع فردی ۲- موانع اجتماعی ۳- موانع سازمانی
▪ موانع فردی خلاقیت : نداشتن اعتماد به نفس و ترس از انتقاد و شکست، تمایل به همگونی و عدم تمرکز ذهنی، دلسرد شدن، محافظه کاری، وابستگی و جمود فکری، نبود تمرکز ذهنی، کمرویی، انعطاف پذیر نبودن .
▪ منابع انسانی: که واقع زیرساخت آموزش و پرورش هستند را می توان از موانع خلاقیت نام برد زیرا آنها متأثر از وقایع و فراز و نشیب های اجتماعی و بعضی باورهای تحمیلی از سوی عوامل بیرونی دچار نوعی بی انگیزگی و به دنبال آن رکود علمی گردیده اند که پیامدهای زیان بار و مخرب آن علاوه بر منبع بر روی محصول نیز اثر گذاشته و محصول آینده را صرفاً با ارزش های کمی تربیت نموده و کمتر به کیفیت که همان خلاقیت و مهارتهای لازم است پرداخته می شود.
دیدگاههای سنتی مدیران و معلمان، فضای نامناسب ، محتوا محوری، ارزش گذاریهای قالبی و کمی و انحراف مسیر ارزش یابی مستمر از اهداف تعریف شده را می توان از موانع خلاقیت و نوآوری نام برد.
● موانع رشد خلاقیت در دانش آموزان:
۱) تاکید زیاد بر نمره دانش آموزان به عنوان ملاک خوب بودن
۲) روش های تدریس سنتی مبتنی بر معلم محوری
۳) عدم شناخت درست معلم نسبت به خلاقیت
۴) نبود امکانات لازم برای انجام فعالیتهای خلاق دانش آموزان
۵) برنامه ها و محتوای کتاب های درسی
۶) ارائه تکالیف سنگین و زیاد به دانش آموزان
۷) استهزاء و تمسخر به خاطر ایده یا نظر دانش آموزان
۸) توجه نکردن به تفاوتهای فردی دانش آموزان
۹) نداشتن اعتماد به نفس و ترس از انتقاد و شکست
● معلم و شیوه های پرورش تفکر خلاق و نوآور در دانش آموزان:
- دانش آموزان را باید به داشتن ایده های بکر و نو تشویق نمود و ابزار و وسایل آنرا باید فراهم آورد.
- مطالب درسی را به صورت مسأله و معما برای شاگردان مطرح کرد. معلم باید به جای بیان مطالب درس یا ذکر حقایق، دانش آموزان را به طرح مسائل ترغیب کند.
- از شیوه های گوناگون در جریان تدریس و فرایند تعلیم و تربیت مانند حل مسأله، بحث آزاد و .... استفاده شود.
- معلم باید به دانش آموزان اجازه دهد تا مسائل، نظرات و ایده های خود را اعلام نمایند و پس از طرح مسائل و ایده های خود به آنان اجازه دهد که این مسائل را نقد و بررسی و مورد آزمایش قرار دهند.
- معلم باید از دانش آموزان بخواهد تا تعدادی راه حل را در مورد یک مسأله یا موضوع بیان نمایند و معلم قبل از ارائه راهکار و راه حل نباید هیچگونه اظهار نظری در مورد مسأله داشته باشد.
- معلم باید کلاس درس را به جای «معلم محوری» به صورت «فراگیر محوری» اداره کند. در این زمینه دانش آموز نقش اساسی در امر یادگیری وآموزش دارد.
- معلم باید زمینه ای را فراهم کند که همه دانش آموزان تفکر نمایند و بدون نگرانی در مورد تفکر خودشان اظهار نظر کنند.
- اگر چه معلم تا حد زیادی می تواند ذهن دانش آموزان را تحریک نماید اما این امر کافی نیست. گفتار، کردار هنرمندان، مخترعان، محققان و اندیشمندان از مهم ترین عوامل موثر در تحریک انرژی خلاق در دانش آموزان است.
- باید به دانش آموزان عملاً نشان دهند که عقاید آنها مورد احترام است.
- معلم باید با پرسش های هر چند غیر متعارف دانش آموزان برخورد دقیق و حساب شده ای داشته باشند.
- معلم باید به تفاوتهای فردی فراگیران توجه نماید زیرا شناخت از تفاوتهای فراگیران باعث تطبیق محتوا و روشهای آموزشی و پرورشی با خلاقیت دانش آموزان را در بردارد.
- یکی از الزامات و روش های مهم برای تبلور خلاقیت و نوآوری ، ایجاد فضای متحرک، مستعد و به طور کلی خلاق است. در سازمانهای آموزشی علاوه به که چنین فضای باید برای معلمان و مدیران مهیا باشد، معلمان نیز باید زمینه لازم و فضای مطلوب را برای دانش آموزان فراهم سازند.
راههای ایجاد و پرورش خلاقیت:
۱) ایجاد انگیزه در دانش آموزان
۲) تشویق دانش آموزان به تحقیق و پژوهش
۳) درگیری ذهنی با مطالب درسی
۴) احترام به دانش آموزان
۵) طرح موضوعات جدید
۶) اهمیت دادن به فعالیتهای فوق برنامه
۷) ایجاد فضای آموزشی مناسب
۸) مطالعه و تحقیق
۹) بکارگیری وسایل سمعی و بصری
۱۰) آموزش نیروی انسانی توسط استادان مجرب در قالب کارگاه های تابستانی
۱۱) تشویق معلمان به آزمایش کردن و کاربست روش های نو
۱۲) طرح موضوع به صورت کاربردی در جلسات شورای معلمان
۱۳) جدید نظر در تدوین کتاب های درسی با رویکرد کاربردی متون به ویژه در علوم پایه و فصل بندی موضوعی آن
۱۴) تاکید بر فعالیت ها ومهارت های خارج از کلاس و کاربست آموزه های علمی
● مدیران آموزشی و نقش آنان در پرورش تفکر خلاق و نوآوری در دانش آموزان:
مدیران با عملکرد خود می توانند هم باعث ایجاد خلاقیت و یا مانع آن در افراد گردد. مدیران باید بدانند که سازمان آنها مجموعه زنده انسانی است که در تعامل با ابزار و تجهیزات و مواد می باشند آنها باید در جهت انطباق و رشد در محیط و بهبود توانایی یادگیری خود و دیگر عناصر انسانی سازمان تحریک کننده و انتخاب گر باشند در این صورت مدیران می توانند خلاقیت و نوآوری را ترویج دهد.
▪ نقش مدیران آموزشی عبارتند از:
۱) تدوین و اجرای سیاست های انگیزشی و تشویقی برای همکاران
۲) آموزش نیروی انسانی توسط استادان مجرب در قالب کارگاه های تابستانی
۳) طرح موضوع به صورت کاربردی در جلسات شورای معلمان
۴) تشویق معلمان به آزمایش کردن و کاربست ورزش های نو
۵) ایجاد محیط آزاد و روابط صمیمانه میان معلمان و مدیران رسمی مدارس برای کاربست یافته ها و روش های نوین
۶) تشخیص ارزش کار و تشویق افرادی که به آزمایش روش های نوین مبادرت می ورزند.
۷) با توجه به نقش مشورت در پرورش خلاقیت، ورود معلمان به مجامع تخصصی گروه های آموزشی بسیار مثمر ثمر خواهد بود. ورود به این مجامع و ایجاد فضای معنوی رشد خلاقیت در معلمان، به کارگیری و اجرای سیاست های انگیزشی، رقابتی، ترویج روش های جدید، تجربه برگزاری کلاس درس خارج از محیط فیزیکی کلاس ها ترویج نگرش فرد به ارزش یابی بسیار مفید می باشد.
علاوه بر نقش معلم در پروش خلاقیت به صورت نقش محوری و به عنوان سکان دار علم و دانش، باید به نقش والدین و جو عاطفی حاکم بر خانواده و وضعیت اقتصادی مطلوب خانواده در امر پرورش و ظهور خلاقیت دانش آموزان توجه وافری نمود. خانواده ها باید شرایط لازم را برای سوال کردن، کنجکاوی و کشف محیط به فرزندان خود بدهند. زمینه رشد خلاقیت در خانه زمانی فراهم می شود که به فرزندان خود آزادی بدهد و برای افکار آنان احترام قایل شوید. با تشویق و تائید رفتار کودک و فراهم آوردن زمینه های مساعد و تدارک لوازم قدرت تخیل و خلاقیت آنان تقویت می یابد.
بنابراین نتیجه می گیریم که با وجود اهمیت موضوع، به علل مختلف کمتر به پژوهش و مطالعه بنیادی در زمینه خلاقیت دانش آموزان پرداخته شده و این در حالی است که به شدت به نسلی خلاق و نوآور نیازمندیم. برای ایجاد خلاقیت ، هوش، استعداد و مهارت و تلاش لازم است اما کافی نیست. باید انگیزه درونی هم در معلمان و هم در دانش آموزان ایجاد شود تا خلاقیت شکل بگیرد. ما باید برای دانش آموزان فرصتی را پدید بیاوریم و مهارتهای را آموزش دهیم تا استعدادهایشان گسترش یابد و این تحقق نمی شود مگر این که بین مهارت ها و علایق آنها وجه مشترکی بیابیم و آنها را رشد دهیم.
حضرت علی (ع) می فرماید:
« مهمترین راه حل و صحیح ترین شیوه ها با استفاده از اندیشه های افراد مختلف به دست می آید.»
مجید بخشی کارشناس ارشد مدیریت آموزشی

منابع:
- خلاقیت و نوآوری، روزنامه همشهری، شماره ۳۷۳۰، سال سیزدهم تیرماه ۱۳۸۴
- رشد خلاقیت، تکنولوژی آموزشی، مهرماه ۱۳۷۴
- خلاقیت و شیوه های نو در اندازه گیری آن، مجله پژوهش های روانشناختی، دوره دهم شماره ۱ و ۲، جمال عابدی
- خلاقیت در آموزش و پرورش، عبدالرحمن جرجانی،سایت فکر نو
- خلاقیت در آموزش و پرورش، روزنامه تفاهم ، اردیبهشت ماه ۱۳۸۶


همچنین مشاهده کنید