از نوسازی شهر تا تخریب بافت تاریخی

راه‌ها بن‌بست،عرصه‌ها تنگ است.هر شکستی قصه‌ای دارد، صدایی نیز.و همیشه سنگ‌های آسمان را با سبوهای زمین جنگ است.
ضرورت بررسی و کشف ارزش‌های مفید همه جانبه، در کالبد شهرهای قدیمی با توجه به بی‌هویتی وحشتناک و دردآوری که در دوران معاصر، معماری و شهرسازی کشور ما را احاطه کرده است، دلیل روشن و واضحی بر حساسیت این موضوع است که می‌بایست نظارت، مطالعه و تحقیقاتی جدی در راستای اصالت فرهنگی و در چارچوب شرایط تاریخی هر سرزمینی صورت پذیرد.
با توجه به فراز و نشیب‌های تاریخی و عوامل اجتماعی و محیطی و خط‌مشی‌های سیاسی -اقتصادی دولت‌های گوناگون در دوره‌های مختلف در نحوه اداره شهرها، نهایتاً تاثیر اسفناکی بر سیمای کالبدی بافت‌های تاریخی شهرهای ایران به بار آورده که هیچ ارگان و سازمانی متحمل ضرر و زیان مادی و معنوی این اتفاق نیست.
شهر زیبا و باستانی زواره با وسعتی در حدود ۳۴۰ هکتار، در استان اصفهان و از توابع گرمسیر شهرستان اردستان است. از ویژگی‌های مهم آن بافت شهری قدیم زواره است که در محدوده حصار قدیمی شهر قرار دارد که از نکات قابل توجه و با اهمیتی است که توانسته تحت‌تاثیر تطبیق واحدهای مسکونی با اقلیم منطقه‌ای که این شهر در آن واقع شده، تنظیم و طراحی شود که طبیعتاً تجربه خانه‌سازی‌ در این شهر تحت‌تاثیر برداشت‌های هنرمندانه و ظریف معماران بومی و منطقه‌ای منجر به ایجاد مساکنی خاص و در جوانبی متفاوت با دیگر شهرهای ناحیه کویری از نقطه نظر فرم، تناسبات و عملکرد شده که مساکن زواره را در ردیف بهترین و زیباترین خانه‌های سنتی مطرح کرده است.
در محدوده حصار بافت قدیم شهر زواره، بناهای زیبا مانند مسجد جامع، بقعه سیدبهاالدین حیدر، امامزاده یحیی، خانه هشت بهشت، مسجد بن‌کویه، گذر‌ها و ساباط‌های زیبا، بازار سرپوشیده و حسینیه سر باز و سرپوشیده بزرگ و کوچک که دارای ارزش‌های معماری و تاریخی بسیار زیبایی است واقع شده است؛ اما متأسفانه بی‌توجهی مسئولین استان اصفهان به این بافت و نبود امکانات برای اعمال فشار از سمت پایگاه میراث فرهنگی زواره برای جلوگیری از ساخت بناهای جدید در محدوده بافت تبعاتی در پی داشته است؛ از یک سال و نیم گذشته ساخت یک سوله بسیار بزرگ برای مجموعه ورزشی در کنار بافت تاریخی و ساخت یک سوله جهت تبدیل به حسینیه در مجاورت حسینیه کوچک که در داخل بافت واقع شده چهره بافت قدیم را خدشه‌دار کرده است.
محمدرضا صدوقی، مسئول پایگاه میراث فرهنگی اردستان و زواره به این موضوع اشاره می‌کند که با توجه به اینکه از یک‌سال و نیم گذشته بنای یک ورزشگاه و یک حسینیه در محدوده بافت شهر زواره گذاشته شده است این امر موجب شده تا طرح شکایتی از طرف این پایگاه به شهرداری زواره و دادگستری شهرستان اردستان و زواره ارائه شود و پس از مدت‌ها کشمکش‌هایی که بین این سازمان‌ها وجود داشته است به تازگی موفق به دریافت دستور توقف فعالیت در این سوله‌ها از طرف دادگستری شده‌اند، ولی در حال حاضر هنوز رای قطعی دادگاه جهت جمع آوری این سوله‌ها از محدوده بافت تاریخی صادر نشده و پرونده مسکوت مانده است.
وی اشاره کرد: با توجه به اینکه شهر زواره دارای حسینیه‌ها و تکایای بسیار زیبا و دارای ارزش‌های تاریخی و معماری است، ولی با این حال اهالی محله در سال‌های اخیر نسبت به ساخت حسینیه‌های جدید اقداماتی به عمل آورده‌اند که در حال حاضر در محدوده بافت تاریخی زواره به ازای هر نفر زاوره‌ای ۴۵ مترمربع حسینیه ساخته شده است که هیچگونه ارزش و الگوی تاریخی ندارد.
همچنین صدوقی تاکید کرده است که از مهم‌ترین تخلفات در بافت، صدور پروانه‌های ساخت از طرف شهرداری این شهرستان است که بدون داشتن برنامه‌ای خاص نسبت به الگوی بافت تاریخی، این پروانه‌ها را صادر می‌کند و قبل از صدور پروانه ساخت از پایگاه میراث فرهنگی شهرستان زواره هیچ‌گونه استعلامی به عمل نمی‌آورد که البته لازم به ذکر است شهرداری در محدوده بافت، فقط نظارت‌بر عقب‌نشینی ساختمان را دارد و ساخت حسینیه‌های جدید در محدوده بافت قدیم زواره به‌صورت مستقل و زیر نظر اداره اوقاف و هیات امنای مذهبی صورت می‌گیرد و پایگاه میراث فرهنگی و شهرداری هیچ گونه اعمال نظر و فشاری را نمی‌تواند به این اداره داشته باشند.
علیرضا شریف‌زاده که از یک سال و نیم گذشته مدیریت شهرداری زواره را به‌عهده دارد و در
هفت سال گذشته نیز با سمت معاون شهردار زواره در حال فعالیت بوده است در همین خصوص می‌گوید: مجموعه بافت قدیم زواره با وسعت ۳۶ هکتار در سال ۱۳۸۱ به ثبت ملی رسیده است و مجموعه کاملی از حسینیه‌های کوچک و بزرگ، بازار سرپوشیده، مسجد پامنار، قلعه سنگ بست، برج کبوترخانه، خانه‌های ‌چهار صفه قدیمی، مجموعه هشت بهشت، آب انبارها، یخچال و حصار شهر که در داخل آن خانه‌های مسکونی وجود دارد، است و با توجه به اینکه سازمان میراث فرهنگی این مجموعه را به ثبت ملی رسانده است هر گونه دخالتی در بافت قدیم زواره از شهرداری گرفته شده و محذوریت‌هایی برای خدمت رسانی در این محدوده برای شهرداری به وجود آمده است.
متأسفانه در داخل شهر زواره تنها رستوران‌های کوچکی وجود دارد که غذاهای محدودی را هم ارائه می‌دهند و برای توریستی که جهت بازدید از این شهر می‌آید هیچ مکان مناسبی برای استراحت در یک فضای مطلوب و تهیه غذا وجود ندارد. همچنین در این طرح مطالعاتی ۴ محور شاخص را در بافت قدیم مشخص کرده‌اند:
۱) مسجد جامع( مسجد جامع تا حسینیه کوچک)
۲)محور مسجد پامنار (مسجد پامنار – آب انبار پامنار – میربهاء الدین حیدر)
۳) محور قلعه (قلعه بزرگ – قلعه کوچک – آب انبار باعناران)
۴) محور بازار (بازار – کاروانسر)
این محدوده‌ها دارای بیشترین آثار است و تصمیم گرفته شد تا این ۴ محور هم از جهت کف‌سازی‌ و هم بدنه، بازسازی و احیا شود. شریف‌زاده در این‌باره می‌گوید: اگر شما دقت کرده باشید در این محدوده، خیابان آسفالت شده است و آسفالت سیاه با دیوارهای خشتی و گلی هیچگونه هماهنگی ندارد و بهتر است این مسیر کف‌سازی‌ مناسبی شود تا برای توریستی که در آن محله در حال بازدید است احساس رضایتی به وجود بیاورد که انگار در یک محله بسیار قدیمی در حال قدم زدن است. ما در کل سه دسته ساختمان در محدوده بافت داریم: اول خانه‌هایی که کاملاً ویران شده‌اند. دوم خانه‌هایی که در حال تخریب هستند (به‌دلیل اینکه کاملاً رها شده‌اند) و سوم خانه‌هایی که در محدوده همین ۴ محور اصلی قرار دارند و مردم در آن زندگی می‌کنند و نیاز به مرمت و بازسازی دارند.
این مدیر شهری می‌افزاید: ما می‌توانیم در محدوده بافت همین ۴محور را حفظ کنیم و مابقی مجموعه که اکثراً تخریب شده است را اصلاح کنیم. مثلاً کوچه‌ای که ۲۵۰ متر طول آن است و فقط به عرض یک ماشین و یا تنها یک موتور امکان حرکتی دارد باید عریض شود؛ متأسفانه هیچ وقت به این موضوع توجه نمی‌شود که اگر خدای‌ناکرده در این محدوده آتش‌سوزی رخ بدهد یا اتفاق ناگواری بیفتد، نه ماشین آتش‌نشانی و نه آمبولانس می‌تواند وارد این کوچه یا خیابان‌ها بشود و یا صورت ساده‌تر آن برای جمع آوری زباله؛ همیشه شهرداری دچار مشکل است و واقعاً محذوریت‌هایی برای خدمات و امدادرسانی به مردم این منطقه وجود دارد. شهردار همچنین می‌گوید: میراث فرهنگی می‌گوید که بافت، اجازه عقب نشینی ندارد، حتی اگر خانه روی خودش بریزد و خراب بشود مجدداً باید در همان جا ساخته شود.
درخصوص ساخت و سازهایی که طی چند سال اخیر در محدوده بافت رخ داده است همیشه شهرداری با میراث فرهنگی در ارتباط بوده و هماهنگی‌های لازم و اجازه ساخت با میراث فرهنگی هماهنگ شده است. لازم به ذکر است که اماکن مذهبی تا سال ۱۳۸۶ درخصوص ساخت و ساز در بافت از ما مجوزی نمی‌گرفتند و فقط ارتفاع و عقب نشینی را با ما هماهنگ می‌کردند که در نهایت هم خیلی رعایت نمی‌شد. در مورد ساخت حسینیه‌های جدیدی که با سقف‌های آلومینیومی و پوشش‌هایی که با بافت تاریخی مغایرت دارد هیچگونه هماهنگی با شهرداری انجام نمی‌شود.
شریف‌زاده در بخش دیگی از توضیحاتش می‌گوید: شهرداری هیچگونه مخالفتی با بافت تاریخی ندارد، بلکه زیبایی‌های منحصر به فردی که در این بافت وجود دارد خود باعث جذب گردشگر از اقصی نقاط دنیا می‌شود، اما باید در همین بافت شرایط رفاهی برای گردشگر از جمله هتل، رستوران و... ایجاد شود.
در مجموع شهر زواره با ۸هزار نفر جمعیت، تنها ۱۰درصد (معادل هزار و۵۰۰ نفر) از این مردم را در بافت تاریخی خود دارد و بسیاری از آنها به قسمت جدید شهر و یا به شهرهای اطراف مهاجرت کرده‌اند و تنها دلیل آن نبود امکانات رفاهی برای مردم شهر است که اگر اداره میراث فرهنگی و مراجع بالاتر در این خصوص حمایتی مالی انجام دهند شهرداری زواره حاضر است تا کل طرحی را که در سال ۸۴ به نتیجه‌گیری رسیده است به بهترین نحو و با حفظ کلیه آثار تاریخی در این شهر اجرا کند.

سمانه رستمی

منبع : روزنامه همشهری