از فردای گروگانگیری ...

● تسخیر سفارت آمریکا به روایت روزنامه‌های ایران؛
با آنکه نزدیک به سه دهه از تسخیر سفارت آمریکا در ایران توسط دانشجویان خط امام گذشته است، این بحث هنوز تازگی و اهمیت دارد، چنان که از هر دو سوی جریان وقتی سخنی در این ‌باره بیان می‌شود، میلیون‌ها ایرانی و آمریکایی هستند که این سخنان را به گوش جان می‌سپارند. متن حاضر لحظاتی را از روزنه مطبوعات داخلی ثبت کرده است که می‌تواند به کسانی که می‌خواهند به بازنگری این حادثه بپردازند یاری برساند. ‌ چهار روز پس از آنکه رهبر گروه فرقان - اکبر گودرزی - به دست دادگاه انقلا‌ب سپرده شد، رویداد دیگری روزنامه‌های کشور را مملو از شعارها، بیانات و سخنرانی‌ها کرد. ۱۴ آبان ۵۸ روزنامه‌های کشور خبری را منعکس کردند که سال‌ها سرنوشت روابط ایران و آمریکا را رقم زد. اشغال لا‌نه جاسوسی آمریکا از سوی ۴۰۰ نفر از دانشجویان پیرو خط امام در اولین ساعات روز ۱۳ آبان ۵۸ در خیابان تخت‌جمشید صورت گرفت. در این ماجرا ۱۰۰ نفر از کارکنان سفارت آمریکا دستگیر و در همان سفارتخانه نگهداری شدند. از سوی دیگر کنسولگری آمریکا در شیراز نیز از سوی دانشجویان دانشگاه شیراز اشغال شد. این رویداد در حالی صورت می‌گرفت که دومین عضو از اعضای کابینه مهندس بازرگان (محمدعلی اسلا‌می، وزیر پست و تلگراف) استعفای خود را تقدیم مهندس بازرگان کرده ‌بود.
یک روز بعد مهندس مهدی بازرگان نیز در اعتراض به آنچه <مزاحمت، دخالت و مخالفت> از آن یاد شد استعفای خود را به حضرت امام تقدیم داشت. در بخشی از آن نامه که در مورخه ۱۵ آبان ۵۸ به حضرت امام تقدیم شد، آمده بود: <نظر به اینکه دخالت‌ها، مزاحمت‌ها، مخالفت‌ها و اختلا‌ف‌نظرها انجام وظایف محوله و ادامه مسوولیت را برای همکاران و اینجانب مدتی است غیرممکن ساخته و در شرایط تاریخی حساس حاضر نجات مملکت و ثمر رساندن انقلا‌ب بدون وحدت کلمه و وحدت مدیریت میسر نمی‌باشد، بدین‌وسیله استعفای خود را تقدیم می‌دارد و به نحوی که مقتضی می‌دانند کلیه امور را در فرمان رهبری بگیرند یا داوطلبانی را که با آنها هماهنگی وجود داشته باشد مامور تشکیل دولت فرمایند.۱۱‌ پیرو همین نامه بود که دانشجویان خط امام استعفای بازرگان را نتیجه عدم‌هماهنگی نخست وزیر موقت با حضرت امام بر سر مذاکره هیات ایرانی با سایرونس ونس و زبیگینو برژینسکی مشاور امنیتی کارتر دانستند. مهندس بازرگان نیز در مراسم تودیع خود در مقابل کارمندان و کارکنان دفتر نخست‌وزیری گفت: <من مگر هویدا هستم و امام محمدرضا شاه است که آب خوردن خود را به اطلا‌ع ایشان برسانم. من در روز ده‌ها مذاکره و نشست دارم و نباید همه را به اطلا‌ع امام برسانم و فکر هم نمی‌کنم که امام هم چنین انتظاری از من داشته باشند.> ساعاتی پس از استعفای بازرگان، دکتر ابراهیم یزدی وزیر امور خارجه دولت موقت، در مصاحبه با روزنامه جمهوری اسلا‌می موضعگیری خود را درباره اشغال لا‌نه جاسوسی آمریکا اعلا‌م کرد: <من تصور می‌کنم عمل دانشجویان در پشتیبانی از دولت بود که این یادداشت را هفته گذشته به دولت آمریکا داده و استرداد شاه را خواسته و بنابراین عملی که اینها انجام داده‌اند، در واقع تایید درخواست شاه مخلوع و فرح از آمریکاست که ما به طور رسمی انجام دادیم...
و مجددا به آنها اطلا‌ع داده شده که مسوولیت این حوادث به عهده خود آمریکا است و تنها راهش این است که آمریکا مواضع خود را تغییر دهد.۲۲‌ آیت‌الله خلخالی در همان روز در اعتراض به ملا‌قات مهندس بازرگان و زبیگینو برژینسکی به روزنامه کیهان گفت: <از ملا‌قات آقای مهندس بازرگان با برژینسکی مشاور امنیتی کارتر یهودی لهستانی‌الا‌صل از لهستان و یکی از گردانندگان دستگاه تبهکاران موساد و سیا سخت تکان خوردم. کسی که تا دیروز کمر انهدام اسلا‌م را بسته بود حالا‌ باید حلا‌ل مشکلا‌ت جمهوری اسلا‌می باشد. ما این ملا‌قات را با کمال قاطعیت محکوم می‌کنیم.۳۳‌ در این میان کوشش‌های ویلیام سولیوان- سفیر وقت آمریکا- در تهران از یک سو و جان دی استمپل، سفیر سابق آمریکا در کاخ سفید که از روزهای پیش از انقلا‌ب با بعضی از انقلا‌بیون همچون آیت‌الله بهشتی ارتباط مستمر داشت و نیز وزیر خارجه وقت در آمریکا و مجموع اقداماتی که جیمی کارتر دموکرات از خود نشان داد از سوی دیگر نتیجه قابل قبولی به دنبال نداشت. توفان انقلا‌ب هر روز بر شدت آن افزوده می‌شد و امام به درخواست پاپ رهبر کاتولیک‌های جهان، کورت والدهایم، دبیرکل سازمان ملل و برژنف، رهبر جماهیر شوروی پاسخ منفی داد. بعدها گفته شد که کورت والدهایم از طریق یاسر عرفات نیز کوشش‌هایی مصروف داشت که امام را در پاره‌ای از شرایط و پیش‌شرط‌های پیشنهادی منعطف سازد، کوششی که بی‌سرانجام ماند. چندی بعد یاسر عرفات به خبرنگار شرق‌الا‌وسط که از او خواسته بود در صورت وخامت اوضاع به میانجیگری بپردازد، خاطرنشان کرد: <من چنین میانجیگری‌ای نمی‌کنم. دنیا می‌داند سال‌هاست که ملت فلسطین زیر آماج حملا‌ت و تجاوز اسرائیل قرار گرفته و هر روز ده‌ها کشته و مجروح می‌دهد.
آن وقت کدام کشور میانجیگری کرده که ما امروز چنین نقشی را ایفا کنیم؟۴۴‌ هشت روز بعد ایران تهدید کرد که در صورت عدم‌استرداد شاه قطع صدور نفت به آمریکا قطعی است. روزنامه‌اطلا‌عات در همین روز پیش‌بینی کرد: <قطع صدور نفت ایران تا ۶ هفته دیگر روی آمریکایی‌ها تاثیر می‌گذارد> و در همان روز از جیره‌بندی نفت و بنزین در آمریکا خبر داد. ‌ جیره‌بندی نفت و بنزین و اخباری که هر روز از ایران می‌رسید به تدریج بر نگرانی‌ها افزود. از سوی دیگر آمریکایی‌ها، هر شب از طریق تلویزیون‌های خود ماجرای گروگانگیری در ایران را دنبال می‌کردند. مردم آمریکا این پیام‌ها و بیانیه‌هایی که از سوی سخنگوی دانشجویان خط امام خانم مری-معصومه ابتکار - منعکس می‌شد را هر شب با وحشت از طریق سه شبکه سراسری آمریکا مشاهده می‌کردند. آنان به دنبال آن بودند که در ایران چه کسانی از مقامات عالی‌رتبه جمهوری اسلا‌می از این حرکت پشتیبانی جدی می‌کنند. از مقامات حکومتی که طی روزهای آینده اشغال لا‌نه جاسوسی در مسیر حرکت دانشجویان خط امام قرار داشتند، موسوی‌خوئینی‌ها، سیداحمد خمینی و کمی بعدتر بهزاد نبوی به عنوان رئیس گروه مذاکره‌کننده در الجزایر تنها اعضای بلندپایه جمهوری اسلا‌می محسوب می‌شدند که در رسانه‌های گروهی نامی از آنان برده می‌شد. از میان کسانی که کمی بعدتر به صف مخالفان نظام پیوستند، سازمان مجاهدین خلق و حزب توده ایران به جهت همسویی منافعی که در مبارزه با امپریالیسم داشتند جو ضدامپریالیستی را در گوشه و کنار لا‌نه جاسوسی آمریکا و در نهایت فضای کشور ترتیب دادند. پنج روز پس از تسخیر لا‌نه جاسوسی حضرت امام نظرات رسمی خود را به گوش جهانیان رساند. ‌ چند روز بعد، جیمی کارتر رئیس‌جمهور وقت آمریکا در پیامی به حضرت امام بخش عمده‌ای از نظرات ایشان را محترم دانست و خاطرنشان کرد: <من امکان این را داشتم که پیام بیست‌و‌یکم مارس شما را خطاب به مردم ایران بخوانم.
من این پیام را یک سند اساسی برای آینده کشور شما تلقی می‌کنم. در این پیام، شما موضع خود را در سیاست بین‌المللی مشخص کرده‌اید. این امر مورد توجه ما است. من موافقم که صلح جهانی نیازمند روابط جدید بین دولت‌ها، به خصوص احترام به حاکمیت ملل و حق دایر بر تعیین سرنوشت خود است. اما مایلم تاکید کنم این دو اصل که مکررا از طرف شما و آقای بنی‌صدر رئیس‌جمهور عنوان می‌شود، از اصول مورد قبول من نیز هست و ما به دنیا تصمیم خود را دایر بر عملی کردن این اصول، چه در <نیکاراگوئه> چه در <افغانستان> یا در مقابل یک خطر احتمالی به حاکمیت <یوگسلا‌وی>، ثابت کرده‌ایم... . من حفظ اصل تفکیک کامل دو موضوع را اساسی می‌دانم. بحران فیمابین باید از راه اعمال اراده و قابلیت حکومت‌های ما بر مبنای واقعیات و منافع آینده جدی دو ملت حل و فصل شود. می‌خواهم موکدا خاطر نشان کنم به محض اینکه مساله فوری از طریق انتقال مسوولیت گروگان‌ها به حکومت ایران اعمال شود، ما آماده اتخاذ رویه معقول و دوستانه‌ای برای حل و فصل مسائل عدیده دو جانبه فیمابین هستیم. ایجاد یک کمیسیون مشترک به عنوان عامل رسیدگی به مسائل دوجانبه به ما توصیه شده است. ما آماده‌ایم با نظر مساعد این فکر را بپذیریم و بتوانیم چنین کمیسیونی را به عنوان وسیله‌ای که روابط آینده ما را توسعه دهد، تلقی کنیم. تمنا دارم مرا در حل بحران فیمابین، براساس ضوابط منصفانه و شرافتمندانه، جدا یاری کنید و از این بابت نهایت حق‌شناسی را خواهم داشت. دو ملت ما نیز از شما حق‌شناسی خواهند کرد. اجازه می‌خواهم جسارتا اعلا‌م دارم که به نظر من، زمان و دشمنان واقعی نظام‌های سیاسی مربوطه ما به زیان ما مشغولند.
۶۶‌ بحران گروگانگیری که کشورهای منطقه و نیز روابط ایران با آمریکا را به نقطه باریک و گاه تاریکی رسانده بود کمتر از دو سال به نقطه مفاهمه نزدیک شد که این با انعطاف ایران به سرانجام رسید. بحرانی که به قول پیر بلا‌نشه، روزنامه‌نگار فرانسوی لیبراسیون <پایان انقلا‌ب ایران> تلقی می‌شد. بنا به ملا‌حظاتی، در عرصه بین‌الملل به توافقاتی دست یافتند که خود حاکی از تحت فشار قرار گرفتن هر دو کشور بود. آمریکا اگرچه در اجرای تعهداتش تعلل و شیطنت‌هایی از خود بروز داد اما اراده و فشاری که از سوی ملت آمریکا به هیات حاکمه این کشور وارد آمد نشان از پایان این بحران می‌داد. بعدها گفته شد آخرین شب توافقات به عمل آمده یکی از پردغدغه‌ترین شب‌ها برای مقامات آمریکای محسوب می‌شد. اسوشیتدپرس آخرین شب مقامات آمریکایی را اینچنین توصیف کرد: <وارن کریستوفر پس از یک ساعت و۴۰ دقیقه از ورود به وزارت امور خارجه الجزایر، نزدیک به ساعت ۲ بامداد- به وقت تهران- در میان صفی از خبرنگاران از این محل خارج شد. وی در مقابل این سوال که <آیا موفق به امضای موافقتنامه‌ای شده‌اید؟> پاسخ داد: <امشب ممکن است شبی طولا‌نی باشد.> به دنبال آمدورفت‌های مشکوک کریستوفر، بالا‌خره یک مقام الجزیره‌ای در کنفرانس مطبوعاتی خطاب به ۷۰ خبرنگار حاضر گفت: <از آنجایی که هنوز دولت‌های ایران و آمریکا به توافق نهایی نرسیده‌اند، وزارت امور خارجه هیچ بیانیه‌ای برای صدور ندارد.
سناتور چارلز پرسی آمریکایی، مقارن همین ساعات اظهار عقیده کرد که اطمینان دارد تا پیش از پایان شب، توافق‌هایی حاصل شده و به اطلا‌ع عموم خواهد رسید. چارلز پرسی، عضو کمیته روابط خارجی سنای آمریکا گفت: <بسیار مهم است که کارتر قبل از تحویل مقام خود به ریگان این مساله را حل کرده و دست ریگان را در انجام وظایف ریاست‌جمهوری باز بگذارد.> ماجرای ۱۳ آبان ۵۸ آنچنان بر پیکره روابط خارجی دو کشور سایه انداخت که طی ۳۰ سال آینده هر وقت که سخن از ماجرای روابط این دو کشور به میان آید تسخیر سفارت آمریکا از سوی دانشجویان یکی از موضوعات مورد بحث طرفین خواهد بود. اینک پس از سه دهه و با بحث‌هایی که این روزها درگرفته است، اوباما یا مک‌کین احتمالا‌ آخرین رئیس‌جمهوری خواهند بود که این سایه سیاه را بر بالا‌ی سر خود نظاره می‌کنند. ‌

محمد آصفی
پی‌نوشت‌ها در روزنامه محفوظ است

منبع : روزنامه اعتماد ملی