مطالعات خانواده FAMILY STUDIES

زن صالح شریک مرد بود در مال و شریک او بود در کدخدایی و تدبیر منزل و نایب او در وقت غیبت، و بهترین زنان، زنی بود که به عقل و دیانت و عفت و زیرکی و حیا و رقّت دل و کوتاه‏زبانی و طاعت شوهر و بذل نفس در خدمت او و ایثار رضای او و وقار و هیبت، آراسته بود، و به مدارات و خوشخویی سبب مؤانست و تسلّی غمها و زدودن احزان شوهر گردد و همچنین باید که مال زن انگیزه رغبت نمودن به او نگردد، زیرا مال زنان سبب استیلا و تسلط و استخدام و تفوّق ایشان باشد، و چون شوهر در مال زن تصرف کند، زن او را به منزلت خدمتکاری و معاونی شمرد و او را وزنی و وقعی ننهد....
▪ با شنیدن کلمه « خانواده » معمولا حس خوبی در آدم ایجاد میشود. احتمالاً از جمله نخستین کلماتی که با شنیدن این کلمه در ذهن تداعی میشود «امنیت» است و از جمله نخستین تصاویری که دختران و پسران علاقمند به تشکیل خانواده در ذهن میپرورانند زن و مرد جوان و شادابی هستند که یکی دو کودک زیبا با لپ های گل انداخته را عاشقانه در آغوش دارند… مادربزرگ و پدر بزرگی که لبخندهای بزرگی به لب دارند…مادر زیبایی که با آرایش و رضایت کامل مشغول درست کردن کیک پرتغالی یا ژله با طعم طالبی است… پدری که خسته اما خوشحال به خانه بازگشته و بچه ها از سر و کولش بالا می‌روند… مادری که به استقبال پدر میرود…خانواده ای که حتما خانه ای امن و آرام دارند که باغچه یا دست کم گلدان هایی دارد، احتمالا ماشین هم دارند، مسافرت می روند،سلامتی دارند، خوشحالند، راضی هستند…خوشبختند! ● خانواده یک همچین جایی باید باشد
آنتونی گیدنز اما چندان با این تصویر رویایی موافق نیست. او میگوید
درجامعه مدرن خانواده در حقیقت جای بسیار خطرناکی است. بنابر آمار، فرد ، در هر سنی و با هر جنسیتی ، در خانه بیش از بیرون خانه درشب، در معرض حمله جسمی احتمالی قرار دارد. در بریتانیا از بین هر چهار قتل را یکی از اعضای خانواده بر علیه عضو دیگر مرتکب میشود
من به این امر واقفم که این آمارها مربوط به بریتانیا است و نگاهی کوتاه به صفحه حوادث روزنامه های خودمان و یا حتی خانواده های اطرافمان به ما نشان خواهد داد که خوشبختانه کشور ما پر از خانواده های خوشبخت است
▪ کتاب درآمدی بر مطالعات خانواده نوشته جان برناردز که توسط آقای حسین قاضیانی ترجمه شده است در سال ۱۹۹۷ در انگلستان و با انگیزه نشان دادن لزوم ایجاد رشته دانشگاهی «مطالعات خانواده» در دانشگاه های این کشور منتشر شد. رشته مطالعات خانواده به عنوان یک رشته دانشگاهی پر رونق و تاثیر گذار به ویژه در کشور آمریکا و برخی کشورهای اروپایی از اهمیت به سزایی برخوردار است و نویسنده کتاب فقدان آن در انگلستان را مایه شرمساری می داند و امیدوار است مطالعاتی نظیر آنچه او انجام داده اهمیت وجود چنین رشته ای را نشان دهد. این کتاب نسبتاً تخصصی هشت فصل مفصل دارد که میتواند در کنار کتبی همچون اخلاق ناصری (باب تدبیر منزل) مورد استفاده پژوهشگران و برنامه ریزان مسائل زنان و خانواده، واعظان و البته سریال سازان تلویزیونی قرار گیرد. من در این یادداشت صرفاً به معرفی پاره ای از ایده های کلی مطرح در این کتاب میپردازم.
▪ نویسنده در ابتدا کار خود را با به چالش کشیدن مفهوم «خانواده هسته ای» آغاز میکند. او میگوید: اکثر ما در خانواده به دنیا می آییم و بیشتر سال های کودکی و نوجوانی خود را، خواه به اختیار و خواه به اجبار، در «خانواده» می‌گذرانیم. تصور رایج و همگانی از «خانواده هسته ای» تصویر خانواده ای مرکب از زوجی جوان، تقریبا همسن و سال، سفید پوست، ازدواج کرده از دو جنس مخالف، با یکی دو فرزند سالم است که در خانه ای مناسب زندگی میکنند. در چنین خانواده ای مسئولیت ها به وضوح تقسیم شده و مرد در آن اساسا نان آور و زن در اصل خانه دار و پرستار و گاه آورنده درآمد با شغلی پاره وقت یا موقت است. نویسنده پس از پروراندن این مفهوم اعتراف میکند که «چیز عجیبی که درباره این تصویر وجود دارد این است که چنین تصویری کاملا غیر واقعی است.» چنین تصویری از خانواده جزئیات غنی و پرمایه ای از زندگی روزمره را حذف می کند و تمام جنبه های منفی زندگی خانوادگی را کاملا نادیده می گیرد.«خانواده هسته ای یک نوع آرمانی یا یک سازه نظری است که از درک شهودی برگرفته شده است.» نویسنده خاطر نشان میکند که خانواده ها از نظر فرهنگی، طبقاتی، کارکردی، سیرزندگی و… بسیار متنوع هستند. واقعاً آیا همه شوهر ها نان آور خانواده اند؟
آیا همه زن ها خانه دارند؟ آیا همه اعضای خانواده سالم و سرحال هستند؟ آیا والدین همه به هم عشق می ورزند؟ آیا همه پدر مادرها عاشق بچه هایشان هستند؟ آیا والدین یا فرزندان هیچگونه انحراف اخلاقی ندارند؟ آیا همه ما با ادب و عاری از خشونتیم؟ آیا خانه ها برای بچه ها و زنان جایگاه امنی است؟ آیا همه بچه ها پدر و مادر دارند؟ آیا خانواده های تک والدی وجود ندارد؟ برناردز میگوید :« با در نظر گرفتن این گوناگونی ها خواهید دید که خانواده هسته ای جز در قالب تصویری نیرومند در اذهان مردم وجود خارجی ندارد.» ما معمولا از وجود مشکلات دامنگیری نظیر اعمال خشونت از جانب شوهران بر زنان، والدین بر کودکان، جوانان بر کهنسالان و از خیانت همسران به یکدیگر و از افسردگی های فراوان زنان بخاطر انجام وظایف ملال آور مادری و همسری وارائه خدمات خانگی و از انحرافات اخلاقی والدین و فرزندان و از افزایش آمار طلاق و مشکلات پیش و پس از آن و از تاثیرات مخرب اعتیاد والدین به الکل یا مواد مخدر و از زنای با محارم و از …و از … و از … صحبت نمیکنیم و این به هیچ وجه به معنای وجود نداشتن آنها نیست بلکه نشان دهنده الگوی معیوبی است که ما از خانواده ساخته ایم و ترویج میکنیم. حقایق را نمیبینیم و نمیگذاریم که در معرض دید قرار بگیرند و اینگونه آسیب های ناشی از آنها را به جامعه تحمیل میکنیم . منظورم در بریتانیا است.
▪ کتاب درآمدی بر مطالعات خانواده موضع همدلانه ای نسبت به مطالعات فمینیستی در حوزه خانواده دارد و نویسنده با اذعان به وضعیت نامطلوب زنان در خانواده میگوید:« آمار نشان میدهد که مردان متاهل به دلیل ازدواج از لحاظ سلامتی روحی و جسمی در مقایسه با مردان مجرد وضع بهتری دارند حال آنکه زنان متاهل از لحاظ سلامت روحی و جسمی نسبت به همتایان مجرد خود در وضع بدتری به سر می برند» به نظر من این آمار علی رغم تمام فشارهای فرهنگ سنتی ما بر زنان مجرد در جامعه ما هم تا حد زیادی میتواند راست باشد. گرچه ما در مورد هیچ چیز - بخصوص اگر مربوط به مسائل زنان و خانواده باشد- آمار درستی نداریم.
نویسنده میگوید بی تردید مهم ترین پدیده تاثیر گذار بر نظریه پردازی درمورد خانواده فمینیسم بوده است.علی رغم تنوع دیدگاه ها بطور کلی همه فمینیسم ها از زیر دست بودن زنان در خانه ناراضی اند و متعهد به پایان دادن نابرابری ها در خانواده هستند. همچنین نویسنده به پایگاه های نظری رشته مطالعات خانواده توجه دارد و بیان میکند که مطالعات خانواده در حوزه نظری از ایده های مدرنیستی مربوط به مطالعه خانواده هسته ای سرانجام به طرح رهیافت های نظری دیدگاه پست مدرنیستی انجامیده است. چنانکه رسم دیدگاه پست مدرن است اکنون علایق پژوهشگران این حوزه به سوی مواردی جزئی اما تاثیر گذار در خانواده متمرکز شده است. بررسی موضوعات متنوعی از مسائلی مربوط به تنوع های قومی و نژادی و تاثیر آنها بر زندگی خانوادگی، به عبارت دیگر بررسی انواع زندگی های خانوادگی، آموزش هایی که همسران و والدین باید پیش از پذیرفتن نقش همسری یا والدگری دریافت کنند (در نگرش سنتی تلویحا تصور میشود که همه والدین به نحوی از انحا میدانند که چگونه والدگری کنند، اما در جامعه مدرن دلایل خوبی برای تردید در این مورد وجود دارد) تا پدیده غر زدن زنان و بازنگری آن، تدارک غذا توسط مادران، «خرید خانه» به عنوان کاری عمدتا زنانه که به شیوه ای مردانه سامان یافته است تا اسباب بازی های مروج سکس برای دختران و خشونت برای پسران و رسانه هایی که به این تصورات کلیشه ای دامن میزنند باید در دستور کار قرار گیرند.
نویسنده یادآوری میکند که وظیفه مطالعات خانواده موعظه درباره بد بودن یا خوب بودن طلاق، سقط جنین، ازدواج، تک والدی بودن و مانند آن نیست وظیفه این رشته بررسی و پذیرفتن واقعیت ها و درک و دریافت چگونگی به حداقل رساندن درد و رنج و محنت و حداکثر رسانی شادی و خشنودی و عشق در زندگی خانوادگی است.
▪ نویسنده در نهایت به ما پیشنهاد میدهد که با تقدم خانواده بر فرد، چه در زندگی اجتماعی و چه در زندگی شخصی احتمالا به هدف مطلوب که همان تخفیف درد و رنج و تشدید رضایت و خشنودی است دست خواهیم یافت. نویسنده بر بازتعریف نقش ها و مشارکت بیشتر دولت در ارتقا کیفیت زندگی خانوادگی تاکید میکند چرا که در نهایت این جامعه است که از داشتن شهروندانی خوب نفع بسیار میبرد
همچنین او میگوید:« این واقعیت که زنان زایمان میکنند به معنای آن نیست که آنان برای خرید مواد غذایی، درست کردن غذا، مرتب کردن رختخواب، شستن لباس یا هریک از صدها جز امور منزل و نگهداری و مراقبت از فرزندان نیز مناسب ترند» این مسئولیتها نباید امری بدیهی پنداشته شود. ما باید به فرهنگ سازی و آموزش «مادری کردن مردان» بپردازیم و بیش از پیش، هم به لحاظ قانونی و هم به لحاظ فرهنگی، مردان را در امور مربوط به خانه و خانواده مشارکت دهیم.
▪ مطالب کتاب بسیار متنوع تر و مفصل تر از آن چیزی است که در این یادداشت به آن اشاره کردم. به عنوان مثال نویسنده بخش مستقل و مفصلی را به کودکان و بررسی مسائل آنها به عنوان «بیگانه هایی آشنا» اختصاص می دهد که درجای خود بسیار خواندنی است. عناوین فصول این کتاب به ترتیب عبارت از:« زندگی خانوادگی » « نظریه پردازی درباره زندگی خانوادگی» « مطالعات خانواده» « خانواده ها در جامعه» « همسری» « والدگری» « مقدم داشتن خانواده» هستند.

خواجه نصیرالدین طوسی. اخلاق ناصری. به تصحیح مجتبی میرزایی. انتشارات خوارزمی
برناردز، جان. (۱۳۸۴). درآمدی به مطالعات خانواده حسین قاضیانی. نشرنی
گیدنز، آنتونی.(۱۳۸۶). جامعه شناسی. منوچهر صبوری کاشانی. نشر نی

منبع : critic