ابزارهای رقابت

● مقدمه
این گزارش توسط واحد اطلاعات اکونومیست و با حمایت اتحادیه نرم‌افزارهای تجاری منتشر گردیده است. پژوهش‌های انجام گرفته به دو طریق اصلی بوده است:
ساختن مدلی برای هم‌سنجی ، که بر اساس آن ۶۴ کشور از مناطق مختلف جهان بر اساس میزان حمایت از رقابت بین شرکت‌های فعّال در حوزه فناوری اطلاعات، مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
مصاحبه مفصّل با بیش از ۲۰ مدیر ارشد شرکت‌های فناوری اطلاعات و کارشناسان مستقل.
● چند نکته مهم
صنعت فناوری اطلاعات نقش مهمی در اقتصاد دارد. در کشورهایی که نرم‌افزار، سخت‌افزار یا خدمات فناوری اطلاعات، در مقیاس زیاد تولید می‌گردد، این صنعت تا ۵٪ از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهد. در بسیاری از کشورها، بخش فناوری اطلاعات منبع مهمی برای رشد بهره‌وری کار بوده است و بسیاری از دولت‌ها در سال‌های اخیر، انرژی قابل ملاحظه‌ای برای رشد صنعت فناوری اطلاعات مصروف داشته‌اند.
البته همه کشورها دارای عوامل لازم برای حمایت از رشد بخش فناوری اطلاعات نیستند. همان‌گونه که در گزارش آمده است، رشد صنعت داخلی به وجود شرایط مطلوب در چند حوزه مرتبط با یکدیگر، بستگی دارد. برخی از این شرایط عبارتند از کیفیت زیر ساخت ارتباطات و فناوری اطلاعات، پرورش استعدادهای محلی، محیط تحقیق و توسعه، قوانین حقوقی مناسب، و محیط کلّی تجارت. کشورهایی که توجه کافی به این موضوع دارند، پاداش خود را به صورت بخش فناوری اطلاعات مؤثر و کارآمد دریافت می‌کنند.
صنعت فناوری اطلاعات ۶۴ کشور از طریق ارزیابی عوامل مؤثر بر رقابت‌پذیری و تعیین اهمیت نسبی آن‌ها در عملکرد بخش فناوری اطلاعات، مقیاس‌گذاری شده است. یافته‌های کلیدی در این پژوهش به قرار زیر بوده‌اند:
آمریکا مثبت‌ترین محیط را برای شرکت‌های فناوری اطلاعات در اختیار دارد. آمریکا در تمام رده‌بندی‌های شاخص‌ها جزء ۵ کشور نخست است. کشورهای اروپای غربی نیز امتیاز بالایی دارند و ۱۱ کشور از ۲۰ کشور نخست را تشکیل می‌دهند. کشورهای ژاپن، کره جنوبی، استرالیا و تایوان، مثبت‌ترین شرایط رقابتی را برای شرکت‌های فناوری اطلاعات در آسیای جنوب شرقی در اختیار دارند. البته هیچیک از این کشورها بدون نقص نیستند و برای حفظ برتری خود به کار بیشتر نیاز دارند.
بخش فناوری اطلاعات چند کشور جبران‌گر ضعف‌های عمده محیطی بوده است. هند و چین توانسته‌اند عوامل منحصر به فردی چون حجم نیروی کار، دستمزدهای پائین یا ویژگی‌های زبانی را در شکل‌دهی یک بخش فناوری اطلاعات قدرتمند به کار گیرند و ضعف‌های محیط صنعتی خود را جبران کنند. چند کشور دیگر نیز با به کارگیری عوامل مشابه، به تکرار تجربه موفقیت‌آمیز هند و چین روی آورده‌اند. هند و چین به تدریج مزیت قیمتی خود را از دست می‌دهند و برای حفظ رقابت‌پذیری شرکت‌های فناوری اطلاعات خود در مقیاس جهانی باید به نوآوری‌های بیشتری بپردازند.
بازارهای تازه، نقش آفرینان جا افتاده امروزی را به رقابت می‌طلبند. رقیبان آینده هند و چین از کشورهایی نظیر روسیه، برزیل، مالزی، ویتنام و نیز بازارهای کوچکتری چون لیتوانی، استونی و شیلی می‌آیند. اغلب این کشورها حداقل در یکی از جنبه‌های رقابت‌پذیری فناوری اطلاعات، مکان قابل توجهی در جدول دارند و جایگاه آنان در حال ترقی است.
نیازهای مهارتی به سرعت در حال تغییرند. امروزه کارکنان و کارشناسان ماهر و با استعداد در بخش فناوری اطلاعات در همه جا کمیابند امّا با تغییر در طبیعت مهارت‌های مورد نیاز، وضع از این هم بدتر خواهد شد. کارمندان فناوری اطلاعات، علاوه بر دانش فنی، به مهارت در مدیریت پروژه، مدیریت تغییرات و تحلیل کسب و کار نیازمند خواهند بود. سیستم آموزشی تنها در چند کشور معدود از جمله آمریکا، سنگاپور و استرالیا به اصلاح برنامه‌های درسی خود پرداخته است.
قوانین حقوقی مناسب، عامل بسیار مهمی است. رقابت آزاد در فناوری اطلاعات باید از طریق حفاظت قدرتمندانه از حق مالکیت ذهنی مورد حمایت قرار گیرد. آمریکا و کشورهای اروپای غربی از این لحاظ در جلوی بقیه کشورها گام برمی‌دارند.
دولت‌ها باید موازنه را حفظ کنند. دولت‌ها نقش مهمی در ایجاد محیط مناسب برای فعالیت شرکت‌های فناوری اطلاعات دارند امّا باید موازنه را حفظ کنند. دولت‌ها با جذب سرمایه‌گذاری خارجی، سیاست‌گذاری رقابتی، تشویق به کارگیری گسترده فناوری، تهیه دستورالعمل‌های راهبردی برای سیستم آموزشی و نیز سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه و فناوری اطلاعات برای بخش دولتی می‌توانند شرایط رقابتی را بهبود بخشند. در همان حال باید از انتخاب فناوری (یا شرکت) برتر اجتناب کنند و نگران مقررات دست و پاگیر و بیش از حد باشند. دولت‌های اروپای غربی تا کنون در حفظ موازنه مناسب از بقیه موفق‌تر بوده‌اند.
در همه کشورها، اولویت رشد صنعت فناوری اطلاعات بیشتر از بقیه بخش‌های اقتصادی نیست. برای مثال، سوئد و فنلاند که جایگاه بالایی در جدول ما دارند، بر روی تولید تجهیزات و نرم‌افزارهای ارتباطات راه دور تمرکز نموده‌اند. امّا همه کشورها از رشد صنعت فناوری اطلاعات آن‌ها بهره‌مند خواهند شد و مزایای آن به فراتر از صرفاً بخش فناوری خواهد رسید.
● شاخص‌های هم‌سنجی
شاخص‌های به کار رفته در این مطالعه در شش رده متفاوت کمّی و کیفی سازماندهی شده‌اند و مجموعاً ۲۵ شاخص را شامل می‌شوند. در زیر، این ۶ رده و وزن هر یک آورده شده است:
الف) محیط کسب و کار به طور کلّی (وزن: ۱۰٪)
این رده شامل ۴ شاخص زیر است. وزن هر شاخص در داخل این رده، در جلوی آن آورده شده است:
ـ سیاست دولت نسبت به سرمایه خارجی، پذیرش فرهنگی نفوذ خارجی، خطر مصادره اموال، امنیت سرمایه‌گذاری (۱۵٪) – منبع: واحد اطلاعات اکونومیست
ـ درجه تضمین و حفاظت از حق مالکیت شخصی (۴۰٪) – منبع: واحد اطلاعات اکونومیست
ـ سطح مقررات دولتی (عمدتاً رویه‌های ثبتی) در مورد تأسیس شرکت‌های خصوصی جدید (۲۵٪) – منبع: واحد اطلاعات اکونومیست
ـ آزادی کسب و کارهای موجود برای رقابت (۲۰٪) – منبع واحد اطلاعات اکونومیست
ب) زیر ساخت فناوری اطلاعات (وزن: ۲۰٪)
این رده شامل ۴ شاخص زیر است. وزن هر شاخص در داخل این رده، در جلوی آن آورده شده است:
ـ هزینه‌های سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و خدمات فناوری اطلاعات، به ازای هر ۱۰۰ نفر (۲۰٪) – منبع: IDC
ـ تعداد رایانه‌های رومیزی و قابل حمل به ازای هر ۱۰۰ نفر (۶۰٪) – منبع: پیرامید ریسرچ
ـ ارتباطات پهن باند (xDSL ، ISDN ، FWB ، کابل، FTTx ) به ازای هر ۱۰۰ نفر (۱۰٪) – منبع: پیرامید ریسرچ
ـ تعداد کارسازهای اینترنت ایمن به ازای هر ۰۰۰/۱۰۰ نفر (۱۰٪) – منبع: بانک جهانی
پ) نیروی انسانی (وزن: ۲۰٪)
این رده شامل ۴ شاخص زیر است. وزن هر شاخص در داخل این رده، در جلوی آن آورده شده است:
ـ تعداد کلّ دانشجویان به نسبت جمعیت (۲۵٪) – منبع: یونسکو
ـ تعداد کلّ دانشجویان تحصیلات تکمیلی به نسبت جمعیت (۵٪) – منبع: یونسکو
ـ استخدام در بخش فناوری نسبت به کلّ نیروی کار (۱۰٪) – منبع: OECD ، آمارهای ملّی
ـ ظرفیت سیستم آموزشی برای تربیت فناوران با مهارت‌های تجاری (۶۰٪) – منبع: واحد اطلاعات اکونومیست
ت) محیط قانونی (وزن: ۱۰٪)
این رده شامل ۵ شاخص زیر است. وزن هر شاخص در داخل این رده، در جلوی آن آورده شده است:
۱) جامعیت و شفافیت مقررات مربوط به حق مالکیت ذهنی (۳۵٪) – منبع: واحد اطلاعات اکونومیست
۲) اِعمال مقررات مربوط به حق مالکیت ذهنی (۳۵٪) – منبع: واحد اطلاعات اکونومیست
۳) وضعیت مقررات مربوط به امضای رقمی (۱۰٪) – منبع: اتحادیه اروپا و منابع ملّی
۴) وضعیت حفاظت داده‌ها در سطح ملّی و قوانین ضد هرزنگاری (۱۰٪) – منبع: اتحادیه اروپا و منابع ملّی
۵) وضعیت قوانین مربوط به جرایم اینترنتی (۱۰٪) – منبع: اتحادیه اروپا و منابع ملّی
ث) محیط تحقیق و توسعه (وزن: ۲۵٪)
این رده شامل ۴ شاخص زیر است. وزن هر شاخص در داخل این رده، در جلوی آن آورده شده است:
ـ بودجه تحقیقاتی دولتی به ازای هر ۱۰۰ نفر (۱۰٪) – منبع: یونسکو
ـ بودجه تحقیقاتی بخش خصوصی به ازای هر ۱۰۰ نفر (۱۰٪) – منبع: یونسکو
ـ تعداد اختراعات ثبت شده داخلی به ازای هر ۱۰۰ نفر (۶۵٪) – منبع: WIPO
ـ مبلغ دریافتی برای حق امتیاز، حق تألیف و مجوّز استفاده به ازای هر ۱۰۰ نفر (۱۵٪) – منبع: بانک جهانی
ج) میزان حمایت از رشد صنعت فناوری اطلاعات (وزن: ۱۵٪)
این رده شامل ۴ شاخص زیر است. وزن هر شاخص در داخل این رده، در جلوی آن آورده شده است:
۱) دسترسی به تسهیلات مالی میان مدّت از منابع داخلی و خارجی (۲۵٪) – منبع: واحد اطلاعات اکونومیست
۲) وجود یک راهبرد دولتی منسجم برای نیل به اهداف دولت الکترونیک (۳۰٪) – منبع: سازمان ملل، اتحادیه اروپا، واحد اطلاعات اکونومیست
۳) هزینه‌های سخت‌افزار، نرم‌افزار و خدمات فناوری اطلاعات دولت نسبت به جمعیت (۱۰٪) – منبع: IDC
۴) وجود یک سیاست عمومی مشخص در زمینه فناوری و رشد بخشی (۳۵٪) – منبع: واحد اطلاعات اکونومیست
● ستاره‌های درخشان آینده؟
با در نظر گرفتن عوامل گسترده فناوری، صنعت و محیط کسب و کار، به احتمال زیاد کشورهایی که در رده‌های بالای جدول هم‌سنجی ما قرار دارند، ظرف چند سال آینده نیز تغییر مکان نخواهند داد. کشورهایی مانند آمریکا، ژاپن، کره جنوبی و انگلستان دارای اغلب ویژگی‌های لازم برای حمایت از خدمات فناوری اطلاعات، نرم‌افزار و در بعضی موارد حتی سخت‌افزار، به صورت رقابتی می‌باشند. البته هر یک از این کشورهای رده بالا نیز دارای نقاط ضعفی هستند که باید مواظب باشند برتری خود را از دست ندهند. در همین زمان، چین و هند که اکنون در یک سوم پائین جدول قرار دارند با پیشرفت و بهبود در زیر ساخت‌ها و محیط کسب وکار و محیط قانونی، توانائی‌های فعلی خود را تکمیل خواهند کرد و انتظار می‌رود جایگاه بهتری را به دست آورند.
با نگاهی به آینده، دو روند احتمالاً بخش پائینی جدول ما را تغییر شکل خواهد داد. یکی، تعدادی از اقتصادهای نوپاست که از نظر نیروی تخصصی ارزان قیمت به رقابت با هند و چین خواهند پرداخت. از آن جمله می‌توان مالزی، برزیل، ویتنام و چند کشور اروپای شرقی مثل روسیه، مجارستان و لهستان را نام برد. بازارهای کوچکتری نظیر لیتوانی، استونی و شیلی نیز در برخی کاربردها و خدمات نرم‌افزاری خاص به رقابت خواهند پرداخت. این کشورها حداقل در یکی از ۶ رده شاخص‌های هم‌سنجی در نیمه بالای جدول جای دارند و می‌توان انتظار داشت که از این امتیاز خود، به ویژه در حوزه تولید نرم‌افزار، استفاده کنند.
روسیه، علیرغم ضعف در زیر ساخت، حفاظت قانونی و محیط کسب و کار، کشوری است که به طور جدّی برای تقویت صنعت فناوری اطلاعات خود برنامه‌ریزی کرده و هم اکنون نیز مقصد محبوبی برای برون‌سپاری تولید نرم‌افزار است. در این کشور سالانه ۲۰۰ هزار نفر در رشته‌های علمی و فنی از دانشگاه فارغ‌التحصیل می‌شوند که بسیاری از آن‌ها به زبان انگلیسی نیز آشنایی خوبی دارند.
ویتنام یک مثال دیگر است. این کشور با وجودی که در حال حاضر دارای امتیاز پائینی است و در پائین جدول جای دارد امّا سیل مهاجرانی با مهارت‌های فناوری اطلاعات -غالباً پناهندگانی که پس از کمونیست شدن کشور در سال ۱۹۷۵ آنجا را ترک کردند- به نیروی کار این کشور جان تازه‌ای می‌بخشد. دولت این کشور نیز پس از سال‌ها غفلت، اکنون سرمایه‌گذاری مناسبی برای ایجاد زیر ساخت فناوری اطلاعات انجام داده است. صنعت برون‌سپاری ویتنام در حال رشد است و تعداد شرکت‌های نرم‌افزاری این کشور نیز رو به گسترش است.
با وجودی که تمام عوامل، از جمله زیر ساخت و محیط قانونی، از اهمیت زیادی برخوردارند امّا مهارت انسانی به طور فزاینده‌ای تمایز بخش فناوری اطلاعات در سطح کشوری است. دنیای فردا -سه تا پنج سال آینده- به طور فزاینده‌ای بر روی استعداد انسانی متمرکز خواهد بود و کشورهایی که بتوانند بهتر از آن بهره بگیرند گوی سبقت را از دیگران خواهند ربود.

ترجمه ابراهیم نقیب‌زاده مشایخ
۱ Business Software Alliance
۲ benchmarking
۳ broadband
۴ server
۵ anti-spam
۶ outsourcing
منبع
“The means to compete: Benchmarking IT industry competitiveness”, A report from the Economist Intelligence Unit, July ۲۰۰۷.

منبع : دوماهنامه گزارش کامپیوتر