بحران اقتصادی جهان و بورس اوراق بهادار تهران؛ بیم ها و امیدها

در گذشته بسیار نزدیک (مثلاً ۲ سال قبل) بزرگترین شرکت های مورد معامله در بورس اوراق بهادار تهران عبارت بودند از: سرمایه گذاری غدیر، سرمایه گذاری صندوق بازنشستگی، سایپا، سرمایه گذاری بانک ملی، ایران خودرو و ... . سرمایه ثبت شده این شرکتها به ندرت از مرز ۵۰۰۰ میلیون ریال عبور می کرد ( در مورد بیش از ۹۵ درصد شرکتها هنوز هم این مطلب صادق است). قسمت عمده منابع درآمدی و هزینه ای این شرکتها بیشتر حالت دستوری یا انحصاری داشت تا رقابتی و آزاد.
به عنوان مثال، انحصار موجود در صنعت خودرو همراه با تعرفه های قابل ملاحظه واردات آن، برای شرکتهایی همچون سایپا و ایران خودرو شرایطی ایجاد می کند که در آن رقابت و شرایط اقتصاد جهانی مفهوم خاصی ندارد. در ضمن، بازده های بالقوه و بالفعل در صنایعی همچون سیمان و پتروشیمی که درصد قابل ملاحظه ای از پرتفوی شرکتهای سرمایه گذاری را تشکیل می داد ( هنوز هم چنین شرایطی ادامه دارد) بیشتر به دلیل وجود مزیت های نسبی(عمدتاً به دلیل فراوانی و در اختیار بودن مواد اولیه ارزان) است تا کارایی اقتصادی و دلایل مشابه. طبیعی است در چنین شرایطی تأثیرپذیری بورس اوراق بهادار از شرایط اقتصاد جهان را بی معنی تصور کنیم. اما با گذشت زمان، شرایط نسبتاً جدیدی بر بورس اوراق بهادار تهران حاکم شد.
در سال ۱۳۸۵ شرکتهایی همچون ملی مس ایران، فولاد مبارکه و ... در بورس اوراق بهادار تهران پذیرفته شدند. ورود این شرکتها ( و شرکتهایی که متعاقباً پذیرش شدند) و انجام معاملات روی نماد آنها، حال و هوای تازه ای به بازار سرمایه داد. سرمایه ثبت شده بسیاری از این شرکتها بسیار بالا است و همین امر موجب تاثیر چشمگیر آنها بر شاخص می شود. در ضمن، آغاز به کار رسمی بورس کالا در سال ۱۳۸۶ هم یکی دیگر از عواملی بود که شرایط اقتصاد جهانی را حداقل بر سهام شرکتهایی مانند فولاد مبارکه، فولاد خوزستان، ملی مس، معادن و فلزات و ... منعکس می کرد (به خاطر داشته باشیم که نوسانات قییمت سهام این شرکتها حداقل به لحاظ روانی بر روند کل بازار هم اثر می گذارد). محصولات این شرکتها در بورس کالا مورد معامله قرار می گرفت ( و می گیرد) و همزمان سهام آنها در بورس اوراق بهادار داد و ستد می شود. قیمت محصولات این شرکتها در بورس کالا تابعی است از قیمتهای جهانی. بنابراین تحولات اقتصاد جهان حداقل با تأثیر بر قیمت محصولات پذیرفته شده در بورس کالا، می تواند نوسان قیمت اوراق بهادار آنها هم موجب شود.
اولین تأثیر از این نوع، در آذر ماه سال ۸۶ ، یعنی زمانی که برای اولین بار بحران مسکن آمریکا مطرح شد، با کاهش قیمت فلزات اساسی در بورس لندن، خودنمایی کرد. البته آن تأثیر بسیار کوتاه مدت بود. ولی شرایط کنونی بسیار جدی تر و طولانی تر خواهد بود. اگر در گذشته، نوسانات قیمت نفت و چرخه های تجاری و اقتصادی جهان، تنها بر عملکرد دولت به عنوان متصدی فعالیتهای اقتصادی، تأثیر می گذاشت، امروزه سرمایه گذاران غیردولتی هم از آن متأثر می شوند. البته هرگز نمی توان روی دیگر سکه (بازده های قابل توجه شرکتهای تولید کننده فلزات اساسی در ۲ سال گذشته) را از یاد برد که همین سرمایه گذاران غیردولتی از آن منتفع شدند. به هر حال، فضای سرمایه گذاری همواره با ریسک همراه است؛ خواه سرمایه گذار دولت باشد خواه بخش خصوصی.
از سوی دیگر کاهش درآمدهای نفتی کشور هم از جمله مواردی است که می تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر فعالیت بورس اوراق بهادار تأثیر داشته باشد. کاهش درآمدهای نفتی به معنی رکود در فعالیتهای عمرانی کشور است. مطمئناً صنایعی همچون فولاد، سیمان و ... در کوتاه مدت یا بلندمدت از این امر متأثر خواهند شد. چه بسا شرایط کنونی بازار اوراق بهادار منعکس کننده انتظارات سرمایه گذاران در این زمینه باشد. در ضمن، کاهش درآمدهای نفتی به معنی کاهش واردات هم هست که این امر می تواند سودآوری شرکتهایی همچون کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران را تحت تأثیر قرار دهد.
به نظر می رسد در آینده و با گسترش فعالیت بورس کالا و افزایش محصولات پذیرفته شده در آن، همراه با سیاستهای مثبت دولت محترم جمهوری اسلامی ایران در زمینه هایی همچون حذف یارانه ها، تعداد صنایع و شرکتهایی که از شرایط اقتصادی جهان متأثر می شوند افزایش خواهد یافت.
بنابراین، هم مجموعه مدیریتی بنگاهها باید در این زمینه تجربه کسب نمایند و هم سرمایه گذاران. به نظر نمی رسد تاکنون یک عامل بنیادی اقتصادی خارجی، تا این حد شرایط بورس اوراق بهادار را تحت تأثیر قرار داده باشد. به گمان، این شرایط به رغم همه تلخی هایی که دارد، برای کسب تجربه فعالان بورس اوراق بهادار فرصت مغتنمی است. امید است بازار اوراق بهادار کشور چنین شرایطی را به حافظه تاریخی خود بسپرد تا در آینده و در شرایط مشابه از آن استفاده نموده و به شرایط پیش آمده واکنش مناسب نشان دهد.

مجتبی شوری کارشناس بازار سرمایه

منبع : خبرگزاری موج