زبان قرآن کریم

قرآن کریم، کتاب هدایت همه انسان‌ها در همه اعصار است. کتابی که برای همگان تنزل یافته است باید از دو ویژگی برخوردار باشد :
۱) به زبان جهانی (فطرت ) سخن بگوید تا همگان از معارف آن بهره‌مند باشند .
۲) محتوایش برای همگان سودمند باشد و احدی از آن بی‌نیاز نباشد.
پهنه زمین و گستره زمان حوزه نور افشانی خورشید همواره تابان قرآن است ،‌رسالت پیامبر اسلام(ص) نیز جهان شمول، ابدی و کتاب او نیز جاودانی و جهانی است .( و ما هی الا ذکری للبشر(.)۱( ) و ما ارسلنک الا کافه للناس ()۲)
● زبان جهانی فطرت:
مراد از زبان قرآن و مردمی بودن آن ،سخن گفتن به فرهنگ مشترک مردم است . انسان‌ها گر چه در لغت و ادبیات از یکدیگر بیگانه‌اند و در فرهنگ‌های قومی و اقلیمی نیز با هم اشتراکی ندارند اما در فرهنگ انسانی که همان فرهنگ فطرت پایدار و تغییرناپذیر است با هم مشترک‌اند و قرآن کریم با همین فرهنگ با انسان‌ها سخن می‌گوید مخاطب آن فطرت انسان‌هاست و رسالت آن شکوفا کردن فطرت‌هاست و از این رو زبانش برای همگان آشناست .
عمومی بودن فهم قرآن برای همگان در آ‌یاتی چند تبیین شده است . مانند :
۱) نور : “ یایها الناس قد جاءکم برهن من ربکم و انزلنا الیکم نورا مبینا “(۳)
“ فامنوا بالله و رسوله والنور الذی انزلنا”(۴)
در برخی آیات از قرآن کریم به عنوان نور تعبیر شده که گرچه نور درجات و مراتبی دارد و برخی چشم‌ها از دیدن درجات شدید آن محروم است اما هیچ کس نمی‌تواند تیره بودن نور یا عجز از شهود آن را ادعا کند.
خدای سبحان که نور آسمان‌ها و زمین است ( الله نور السموات والارض( ) ۵) برای هدایت انسان‌ها نوری آفرید که هم خودش روشن است و هم روشنگر زندگی انسان‌ها است .( بین و مبین است) زیرا همه چیز را باید با نور دید ولی نور با چیز دیگری دیده نمی‌شود بلکه خودش دیده می‌شود .
۲) تبیان : (ونزلنا علیک الکتب تبینا لکل شیء و هدی و رحمه و بشری للمسلمین ()۶)
قرآن که ( تبینا لکل شیء) است حتما در تبیین رهاورد خود روشن است. زیرا کتاب مبهم که قادر بر حل معانی و تفسیر مطالب خود نیست به طریق اولی نمی‌تواند تبیان و مبین امور دیگر باشد.
۳) تدبر:( افلا یتدبرون القرءان ام علی قلوب اقفالها () ۷)
دعوت و ترغیب همه انسان‌ها به تدبر وتوبیخ نسبت به کسانی که در قرآن نمی‌اندیشند شاهد گویایی است بر جهانی بون زبان قرآن .
۴) تحدی : ( قل لئن اجتمعت الانس و الجن علی ان یاتوا بمثل هدا القرءان لا یاتون بمثله و لو کان بعضهم لبعض ظهیرا ()۸)
دعوت به تحدی زمانی سودمند است که محتوای آن قابل فهم برای همگان باشد و گرنه دعوت به آ‌وردن همانند برای کتابی که گروه کثیری از انسان‌ها زبان آن را نمی‌فهمند کاری لغو و بیهوده است.
چند تذکر:
۱) سخن گفتن قرآن به زبان فطرت به این معنا نیست که بهره همگان از این کتاب الهی یکسان است.
( کتاب الله عزوجل علی اربعه اشیاء علی العباره و الاشاره و اللطائف والحقائق فالعباره للعوام والاشاره للخواص و اللطائف للاولیا و الحقائق للانبیاء()۹)
۲) قرآن کریم گرچه کتابی جهانی و جاودان است اما همگان توفیق بهره‌گیری از آن را ندارند . گناه و تبهکاری ،‌الحاد وتقلید باطل از گذشتگان قفل قلب آ‌دمی است .(افلا یتدبرون القرآن ام علی قلوب اقفالها)
۳)در عین آنکه قرآن برای هدایت همگان است تنها انسان‌های پارسا و بیدار دل از آن بیمناک می‌شوند. از این رو در کنار ( انما انت منذر من یخشها( )۱۰) و ( ذلک الکتب لا ریب فیه هدی للمتقین ()۱۱) سخن از ( و تنذر به قوما لدا ( ۱۲) دارد زیرا قرآن ( للعلمین نذیرا ()۱۳) نازل شده است .
۴) عمومی بودن فهم قرآن به این معنا نیست که اگر کسی گرچه با قواعد ادبیات عرب و سایر علوم موثر در فهم قرآن آگاه نبود حق استنباط و استناد به آن را دارد بلکه باید بر این علوم آگاه بود.
● شیوه‌های تبیین معارف در قرآن.
خدای سبحان رسالت‌های رسول اکرم (صلی‌الله علیه و آله) را تلاوت آیات و تعلیم وتزکیه انسان‌ها معرفی کرده ( هو الذی بعث فی‌الامین رسولا منهم یتلوا علیهم ءایته و یزکیهم ویعلمهم الکتب و الحکمه و ان کانوا من قبل لفی ضلل مبین ()۱۴) و جامع همه این رسالت‌ها را در دعوت انسان‌ها به سه طریق حکمت و موعظه و جدال احسن( ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه وجد لهنم بالتی هی احسن ان ربک هو اعلم بمن ضل عن سبله و هو اعلم بمن ضل عن سبیله وهو اعلم بالمهتدین( )۱۵ )معرفی می‌کند.
سر استفاده از روش‌های گوناگون در دعوت این است که مراتب فهم و هوشمندی انسان‌ها یکسان نیست.
شیوه جمع میان حکمت، موعظه و جدال احسن از یک سو و تمثیل و تشبیه و نقل داستان از سوی دیگر در دعوت و تعلیم از ویژگی‌های کتاب الهی است . چنانکه توحید را گاهی در چهره( برهان تمانع) ، ( لو کان فیهما ءالهه الا الله لفسدتا ()۱۶) بیان می‌دارد و گاهی در لباس مثلی ساده(ضرب الله مثلا رجلا فیه شرکاء متشکسون و رجلا سلما لرجل هل یستویان مثلا ()۱۷)

منبع : روزنامه رسالت