پسیان؛ بازمانده مشروطه، قربانی استبداد

کلنل محمدتقی خان پسیان، فرزند یاورمحمد باقرخان عنایت السلطان و بانو فاطمه سلطان (عزت الحاجیه) در سال ١٢٧٠ ه.ش در شهر تبریز به دنیا آمد.محمدتقی خان در مدرسه لقمانیه تبریز به تحصیل علوم و زبان های خارجی پرداخت.
در آستانه پیروزی انقلاب مشروطیت در سال ١٢٨٥ ه.ش در حالی که پانزده سال بیشتر نداشت به تهران عزیمت کرد و وارد مدرسه نظام شد.محمدتقی خان پنج سال در این مدرسه آموزش دید و در سال آخر تحصیل با درجه ستوان دومی به خدمت ژاندارمری درآمد و دو سال بعد به درجه سروانی ارتقا یافت و بعدها درجه سرهنگی را نیز کسب کرد.با شروع جنگ جهانی اول در سال ١٢٩٢ ه.ش ایران توسط کشورهای روس و انگلیس اشغال شد و عثمانی نیز به دخالت در ایران پرداخت، آزادی خواهان ایران با تشکیل کمیته دفاع ملی به مقابله با متجاوزان پرداختند و در این زمان محمدتقی خان خود را به عنوان یک وطن پرست وفادار به انقلاب مشروطیت نشان داد و با کمیته به همکاری پرداخت. او رهبری نظامی مبارزه با متجاوزان را بر عهده گرفت و در جنگی موسوم به جنگ مصلا با شکست دادن روس ها در همدان این شهر را از نفوذ بیگانگان نجات داد.بعد از جنگ جهانی اول برای معالجه به آلمان سفر کرد، در این حال آوازه مهارت های جنگی او به عنوان یک فرمانده برتر به اروپا رسیده بود و این باعث شد که هیندنبرگ سردار مشهور آلمانی برای ورود به ارتش آلمان از محمدتقی خان دعوت به عمل آورد، او در آلمان آموزش خلبانی دید و بعد از سی و سه پرواز نام خود را به عنوان اولین خلبان ایرانی در تاریخ ثبت کرد.محمدتقی خان در سال ١٢٩٧ ه.ش به ایران بازگشت و به دلیل داشتن تفکرات ضد انگلیسی توسط دولت وثوق الدوله که وابسته به انگلیس بود از صحنه سیاست کنار گذاشته شد.پس از سقوط کابینه وثوق الدوله و روی کار آمدن مشیرالدوله ریاست ژاندارمری خراسان به پسیان پیشنهاد شد.
در این زمان قوام السلطنه (احمد قوام) برادر وثوق الدوله والی خراسان بسیاری از آزادی خواهان و روزنامه نگاران را بازداشت کرده بود.حضور محمدتقی خان به عنوان یک افسر آزادی خواه و پایبند به سنت های مشروطه در خراسان با سیاست های جاه طلبانه و ثروت اندوزانه احمد قوام هم خوانی نداشت.پس از کودتای سوم اسفند ١٢٩٩ ه.ش و روی کار آمدن دولت سیدضیاء الدین طباطبایی در سیزدهم فروردین ١٣٠٠ ه.ش طبق دستور رئیس دولت وقت، قوام السلطنه را دستگیر و او را تحت الحفظ به تهران فرستاد.پسیان بعدها در یک نطق رسمی اعلام کرد که به او دستور قتل قوام را داده بودند ولی چون اعتقاد داشت قوام السلطنه در هیچ دادگاهی محاکمه و جرم او ثابت نشده است او را نکشت و از این جهت فرمان رئیس الوزرا را اطاعت نکرد و قوام را به تهران فرستاد و خودکفالت استانداری خراسان را بر عهده و عملا قدرت سیاسی و نظامی را در دست گرفت و در ١٥ فروردین ١٣٠٠ ه.ش در مشهد حکومت نظامی اعلام کرد.
هر چند دوره زمامداری کلنل محمدتقی خان پسیان کوتاه بود، اما در همین مدت دست به اقدامات مهمی زد از جمله:
١) گسترش امنیت در خراسان
٢) توجه به آزادی بیان و قلم
٣) سامان دادن به اوضاع اقتصادی و پرداخت بدهی های مالیاتی
٤) ایجاد تحولات گسترده در آستان قدس رضوی و دستگیری بسیاری از افراد عوام فریب و سودجو.
٥) ارائه خدمات عمومی مثل کاهش نرخ گندم و نان و گوشت.
٦) گسترش بهداشت عمومی
٧) احداث سیلوی گندم و مدارس و ایجاد پست های قرنطینه در ورودی شهر.
سید ضیاء الدین طباطبایی با توجه به موقعیت های کلنل محمدتقی خان برایش پاداشی در نظر گرفت که سیصد تومان حقوق مادام العمر در ماه بود، ولی کلنل آن را نپذیرفت و به حقوق ژاندارمری بسنده کرد.
حکومت سید ضیاء الدین ٣ ماه بیشتر طول نکشید و در چهارم خرداد ١٣٠٠ ه.ش کابینه وی سقوط کرد.
در این زمان محمدتقی خان با دو مشکل اساسی روبه رو شد از یک سو سردار سپه (رضاخان میرپنج) که وزیر جنگ و قدرتمندترین مرد پایتخت بود زمانی که با کلنل در همدان به سر می برد، بینشان درگیری ایجاد شده بود و از آن جایی که رضاخان فردی کینه توز بود و از مقام پسیان در خراسان هم احساس خطر می کرد تصمیم به حذف کلنل محمدتقی خان از صحنه سیاست گرفت و از سوی دیگر قوام السلطنه از زندان آزاد شد و دسیسه چینی قوام السلطنه و رضاخان باعث شد که احمدشاه ضمن تلگرافی کلنل را در فرماندهی قوای نظامی ابقاء و از دخالت در امور سیاسی و ایالتی منع کند.
احمد قوام دوباره نخست وزیر شد و برای انتقام گرفتن از محمدتقی خان نجد السلطنه را که زندانی کلنل بود، به عنوان والی خراسان برگزید. او هم با ارسال گزارش های نادرست به تهران پایتخت را بر ضد پسیان تحریک کرد.
در این زمان کلنل متوجه شد که دسیسه چینی های پایتخت نشین ها علیه او پایان ندارد در نتیجه به فکر قیام علیه حکومت مرکزی افتاد و در یک اقدام غافلگیر کننده نجد السلطنه را بازداشت کرد و خود شخصا اداره حکومت خراسان را به دست گرفت. او همچنین برخی از بزرگان شهر را دستگیر یا تبعید و کمیته مرکزی خراسان را تأسیس کرد، اعضای کمیته به تلگراف خانه رفتند و از تهران خواستند نجد السلطنه عزل و محمدتقی خان به امارت خراسان منصوب شود آن ها همچنین از دولت خواستند در صورت موافقت نکردن با این خواسته اجازه خروج از کشور را به محمدتقی خان بدهند. اما حکومت مرکزی پسیان را یاغی معرفی و با خواسته آنان مخالفت کرد.
در پی ناآرام شدن اوضاع خراسان نجدالسلطنه استعفا کرد و دولت، صمصام السلطنه بختیاری را به خراسان فرستاد که با مخالفت پسیان و کمیته ملی مواجه شد.محمدتقی خان صمصام السلطنه را خلع سلاح کرد و به تهران برگرداند در مقابل دولت مرکزی هم تصمیم گرفت به کار پسیان در خراسان خاتمه دهد.قوام السلطنه پس از فرستادن مأموران نظامی به خراسان با خوانین و امیران محلی تماس گرفت و آنان را تشویق به شورش بر ضد پسیان کرد؛ از جمله کسانی که به دستور قوام علیه پسیان وارد عمل شدند، شوکت الملک علم پدر اسدا... علم والی قائنات و عزیز ا... خان شادلو معروف به سردار معزز بجنوردی و هم چنین خوانین قوچان بودند.سرانجام با شورش کردهای قوچان کلنل عازم جعفرآباد شد و در نبرد سختی که بین قوای کلنل و آنان درگرفت در دهم مهرماه ١٣٠٠ ه.ش کلنل محمدتقی خان شکست خورد و به محاصره کردها درآمد سپس در حالی که همه یارانش کشته یا زخمی شده بودند شورشیان او را به قتل رساندند؛ آنگاه سر او را از بدنش جدا کردند و در روز ١٥مهرماه جنازه و سر کلنل را به مشهد فرستادند که در کنار آرامگاه نادرشاه به خاک سپرده شد.

منبع : روزنامه خراسان