صورتحساب‌هایی که از راه می‌رسند!

به همان سرعت که نفت روزهای خوشی را تجربه می‌کرد و قیمت‌ها روز‌به‌روز بالا‌ و بالا‌تر می‌رفتند، این روزها نفت با سرعت باورنکردنی بار دیگر در سراشیبی سقوط رکوردشکنی می‌کند. در همان روزهای خوش صفحه‌‌های روزنامه‌ها گواه تحلیل‌هایی بودند که قیمت نفت را نه غیرواقعی! بلکه شکننده و غیرطبیعی می‌دانستند زیرا در این افزایش قیمت‌ها عنصر تقاضا تا حدود زیادی غایب بود. واقعیت آن است که رشد اقتصادی در کشورهایی چون چین، هند، اروپا و آمریکا، کاهش یا افزایش ارزش دلا‌ر، تنش‌های سیاسی، کارگری و حوادث طبیعی اگرچه تاثیر بسزایی در افزایش یا کاهش بهای نفت می‌تواند داشته باشد، ولی این افزایش در حد چند دلا‌ر بالا‌ و پایین رفتن پذیرفتنی است. موضوع اصلی این است که در سال‌های اخیر سرمایه‌های مالی، تکاپو و تحرک عظیمی یافته‌اند و به همان نسبت معاملا‌ت کاغذی و صوری افزایش چشمگیری یافته است.
در سال‌های پس از فروپاشی شوروی و پیشروی گسترده و همه‌جانبه سرمایه‌داری به‌ویژه از نوع نولیبرالی آن، حجم عظیمی از سرمایه‌ها به بانک‌ها و موسسات مالی سرازیر گردید. کنگره آمریکا در سال ۲۰۰۰ میلا‌دی قانونی را به تصویب رساند که این قانون نقش بزرگ و بسیار بااهمیتی در بحران کنونی جهان داشته است. براساس این قانون موسسات مالی و پولی مجاز شدند که بدون حضور در بورس و بدون طی کردن سازوکارهای قانونی معاملا‌ت آتی به هر میزان و مقدار که مایل باشند از طریق پایانه‌های رایانه‌ای خود در دفتر به دادوستد و خرید و فروش هر کالا‌یی و برای هر مدتی بپردازند، بدون آنکه این معاملا‌ت در جایی ثبت شود. در همین دوران بانک‌ها و موسسات مالی، که این قانون برای آزادی عمل آنها تصویب شده بود، به تشکیل بنگاه‌های مالی‌ای پرداختند که ‌ ( Hedge Fundهج‌فاندها) نامیده شدند.
این بنگاه‌ها با سرمایه‌ای که از افراد متنفذ و بسیار ثروتمند تهیه کرده بودند و نیز با وام‌های کلا‌نی که به این وسیله از موسسات مالی و بانکی دریافت کردند یک شبه سرمایه‌های هنگفتی را به هم زدند و به معاملا‌ت قماری در بازار پرداختند. ‌ هج‌فاندها با مدیریت سرمایه‌های افراد خاص و سرمایه‌گذاری در بازارهای زودبازده با سود بالا‌ ضمن دریافت دستمزد، پاداش‌های کلا‌نی از صاحبان سرمایه‌ها دریافت می‌کنند. ساز وکار این شرکت‌ها به‌گونه‌ای است که اطلا‌عاتی از نحوه کارکرد و نوع سرمایه‌گذاری آنها منتشر نمی‌شود و دولت آمریکا نیز هیچ نوع کنترلی بر نحوه فعالیت این بنگاه‌ها ندارد. هج فاندها با سرمایه‌گذاری‌های متعدد در بورس‌های نفت و مواد غذایی توانستند عملا‌ کنترل بازار این دو محصول استراتژیک را در دست بگیرند. آنها خود نه کالا‌یی تولید می‌کنند و نه حتی صاحب سرمایه هستند. این بنگاه‌ها با خرید و فروش در بورس و ایجاد بازارهای کاذب برای کالا‌ و محصول‌های خریداری شده عملا‌ از هیچ، سودهای کلا‌ن به چنگ می‌آورند. به‌گونه‌ای که میانگین درآمد این بنگاه‌ها در سال ۲۰۰۷ به حدود ۹۰۰ میلیون دلا‌ر رسیده است. هج‌فاندها که شامل قوانین بورس نمی‌شوند توسط موسسات مالی و اعتباری با دست و دلبازی فراوان تغذیه شده و از تسهیلا‌ت بسیار خوب این موسسات برخوردار می‌شوند به طوری که در برابر هر یک دلا‌ر حدود ۱۰ برابر از تسهیلا‌ت مالی بانک‌ها بهره‌مند می‌شوند. از این رو سرمایه‌های در اختیار این بنگاه‌ها به‌طور سرسام‌آوری رو به افزایش بوده و همین موضوع به آنها قدرت مانور بسیار بالا‌یی می‌دهد. ‌
● هجوم به بشکه‌های نفت ‌
در این دوره با ورود حجم عظیمی از دارایی‌های هج‌فاندها به بازار نفت، روند بازار از روند طبیعی خارج شد. همان‌گونه که اشاره شد هج‌فاندها با بررسی زمینه‌های سرمایه‌گذاری عمدتا به‌دنبال سرمایه‌گذاری در زمینه‌هایی هستند که احتمال زیان در آن کم و نزدیک به صفر باشد. ضمن اینکه این هج‌فاندها با هجوم به اینگونه بازارها نبض آن را در اختیار خود گرفته و امکان مانور گسترده‌ای برای خود ایجاد می‌کنند. در واقع این معامله‌گران با ایجاد بازار کاذب برای هر محصولی که بخواهند و بر هم زدن معادله عرضه و تقاضا، عملا‌ کنترل آن را در دست خود می‌گیرند. بنا به اطلا‌عاتی که کمیته بررسی و پژوهش کنگره آمریکا در سال ۲۰۰۸ منتشر کرده است ۷۰ درصد معاملا‌ت در بورس نفت نیویورک را معاملا‌ت قماری (سررسید آتی) تشکیل می‌دهد. (یعنی تنها ۳۰ درصد معاملا‌ت بر اساس نیاز واقعی بوده است) این حجم عظیم تقاضای تصنعی (زیرا که مصرف کننده واقعی در این میان غایب است) عمدتا توسط هج فاندها ایجاد شده و کنترل بازار را به دست این بنگاه‌ها داده است. با سررسید اکثر این معاملا‌ت و ورود مقادیر بسیار بالا‌یی نفت معامله شده در ماه‌های گذشته تعادل بازار نفت به هم ریخته است.
هج فاندها و خریداران نفت‌ کاغذی به‌محض دریافت سیگنال‌های منفی از بازار با تکیه بر قدرت مانور بالا‌یی که دارند به‌سرعت خود را کنار کشیده، در چنین شرایطی سرمایه‌های عظیم این شرکت‌های سرمایه‌گذاری از بازار نفت خارج و به سوی دیگری نیل می‌کند. از سوی دیگر باید در نظر داشت با پیوندهای ژرف و بسیار گسترده‌ای که اقتصاد آمریکا با اقتصادهای دنیا دارد مشکلا‌ت اقتصادی این کشور به‌سرعت به سایر اقتصادها سرایت ‌کند. بدیهی است که مشکلا‌ت اقتصادی آمریکا برای کشورهایی مانند چین یا هند و برزیل که تولیدهای خود را به بازارهای آمریکا گره زده‌اند، پیامدهای مصیبت‌باری خواهد داشت. رکود اقتصادی کم سابقه آمریکا در سال‌های اخیر، کاهش مداوم ارزش دلا‌ر آمریکا، افزایش تورم، افزایش بدهی دولتی، کسری بودجه مهارناپذیر تاریخی، ورشکستگی‌های گسترده و.... بازار مصرف آمریکا بزرگ‌ترین بازار مصرف جهان را به ورطه رکود سیاه تورمی رانده و این رکود پیامدهای آنی در اقتصادهای رو به رشد دنیا خواهد داشت که در این صورت فوری‌ترین تاثیر را بر بازار بهای نفت برجای خواهد گذاشت.
● ذخیره‌هایی که آب می‌شوند
از دیگر سو، کشورهای نفت‌خیز بی‌محابا درآمدهای نفتی خود را همچون ثروتی بی‌پایان هزینه‌ می‌کنند. در این میان گرچه رئیس دولت نهم در سال چهارم صدارت خود موجود صندوق ذخیره ارزی را جزء محرمات دانسته و از اعلا‌م میزان موجودی آن سرباز می‌زند ولی خبرهای جسته و گریخته حکایت از آن دارد که ماهانه این صندوق جارو می‌شود و چیزی در ته آن نمانده است. تعهدهای متعدد و بی‌شمار دولت بر اساس پول فروش نفت، بدهی دولت به آموزش و پرورش و شبکه بانکی، تراز بسیار منفی بازرگانی خارجی، وجود ده‌ها طرح کلنگ خورده و در دست کلنگ‌خوری، نوید روزهای روشنی را نمی‌دهد. پس از سه سال و اندی از عمر دولت نهم آنچه از فروش میلیاردی نفت بر سر سفره‌های مردم دیده می‌شود گرانی، تورم، بی‌پولی و بیکاری است. دولت‌هایی که اقتصاد خود را به بوی نفت آغشته‌اند و در مصرف‌کننده توقع‌های بی‌حساب و کتاب ایجاد کرده‌اند باید منتظر کاهش هر چه بیشتر بهای نفت و روزهای سخت بی‌پولی و سررسید تعهدات و شعارهای خود باشند.

فریبرز مسعودی

منبع : روزنامه اعتماد ملی