جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


عوامل و چگونگی پیدایش بازاریابی شبکه ای در جهان


عوامل و چگونگی پیدایش بازاریابی شبکه ای در جهان
در هر زمان، مرزهای جدید، فرصت های ناشناخته و فراوانی را پیش روی انسان ها قرار داده است کشاورزانی که برای نخستین بار در عصر کشاورزی، به جلگه های وسیع رسیدند، کاملا به خود متکی بودند آنها مجبور بودند برای خود خانه ای بسازند، چاه آبی حفر کنند. زمین هایشان را شخم بزنند و حیواناتشان را پرورش دهند. در غیر این صورت از گرسنگی می مردند. آنها در خانه و زمین هایشان هم «کار» می کردند و هم «زندگی».
مرزهای جدید دوران صنعتی، شرایط کار و زندگی را متحول کرد، «کار» به کارخانه رفت و «زندگی» به خانه... و براساس پیش بینی «الوین تافلر» در کتاب معروف «موج سوم» شرایط انسان در دوران پس از عصر صنعتی، یعنی عصر حاضر - عصر الکترونیک شباهت های زیادی به عصر کشاورزی پیدا خواهد کرد و کارها به خانه بر می گردد و روابط انسانی نمود بیشتری نسبت به روابط ماشینی عصر صنعتی خواهد یافت.
شناخت «بازاریابی شبکه ای» به عنوان یکی از مظاهر عصر جدید که البته ریشه در گذشته ای دور دارد، ناگزیر به نظر می رسد.
همانگونه که گفته بودیم، سعی داریم در این مجال، خلاصه ای از چگونگی و عوامل تاریخی پیدایش این صنعت در دنیا و مشخصات و ویژگی های آن ارائه دهیم. مطالبی که می خوانید برگرفته از دو کتاب بسیار مهم و معروف در این صنعت است. کتاب «Profssionals New The» اثر مشترک «دکتر چارلز کینگ» و «جیمز رابینسون» که توسط آقای نیما عربشاهی با عنوان «حرفه نو» در دو جلد به فارسی ترجمه و چاپ شده است و همچنین کتاب «Wave۴» یا «موج چهارم» اثر نویسنده پرتوان و معروف «ریچاردپو» که این کتاب نیز توسط گروه آموزشی «پیام آوران موج نو» ترجمه و در شرف چاپ است.
در واقع پیوستگی مطالب به گونه ای بود که امکان ذکر منبع برای تک تک جملات و پاراگراف ها وجود نداشت، لذا لازم دیدم که در اول بحث منابع را عنوان کنم.
در سال های گذشته - در ایران - و در دهه های گذشته - در اکثر کشورهای جهان - بازاریابی شبکه ای به عنوان طرحی ناسالم برای یک شبه پولدار شدن یا دسیسه های هرمی قلمداد می شد که این امر به خاطر وجود حقه بازان و حیله گران و اشتباهات افراد و شرکت ها ظاهرا طبیعی به نظر می رسد!
اما امروزه این روش بازاریابی، به یکی از قوی ترین روش های توزیع و فروش کالاها و خدمات و یکی از جذاب ترین الگوهای کاری و درآمدزایی در اقتصاد نوین تبدیل شده است. روشی بسیار قوی برای فروش و ایجاد اشتغال و افزایش توانمندی های مدیریت در افراد، که امروزه حتی بسیاری از شرکت های سنتی بزرگ، در تلاش برای یافتن راه های جدید جهت دست یابی به نکات قوت این روش هستند. در واقع بازاریابی شبکه ای به یکی از نیروهای محرک اقتصاد قرن بیست و یکم مبدل شده و طبق آخرین آمار رسمی از سوی فدراسیون انجمن های فروش مستقیم دنیا، فروش سالیانه سازمان های مبتنی بر بازاریابی شبکه ای و فروش مستقیم به بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار در جهان رسیده است و به طور متوسط بیش از ۶۰ میلیون نفر در این صنعت، به عنوان فروشنده مستقیم یا توزیع کننده مشغول به کار هستند.
دلایل زیادی برای توجه به بازاریابی شبکه ای می توان برشمرد. بسیاری از این دلایل جذابیت های موجود در این صنعت است و بسیاری ناشی از وضعیت ناگوار دیگر شغل ها و فرصت های کاری.
تعدیل کارکنان سازمان ها و کارخانه ها به خاطر پیشرفت علوم و صنایع، مرگ بسیاری از مشاغل سنتی و قدیمی و عدم امنیت شغلی، نگرانی های دوران بازنشستگی و از کارافتادگی، بیکاری روزافزون، چند شغله بودن و درآمد ناکافی، نداشتن وقت برای بودن در کنار خانواده و پرداختن به علایق شخصی و مسائلی از این دست، تنها گوشه ای از دلا یل افراد برای جستجوی فرصت های جدید شغلی و درآمدی محسوب می شود و از سوی دیگر، جاذبه های بازاریابی شبکه ای عده زیادی را به سمت خود جذب کرده است.
جالب اینکه مواردی از همین قبیل:، باعث پیدایش بازاریابی شبکه ای درگذشته و گسترش آن در جهان شده است که به طور خلا صه آنها را ذکر می کنیم:
▪ اصل اهرم سازی:
ارشمیدس گفته است: جایی برای ایستادن به من بدهید، تا زمین را جابه جا کنم»
قدرت استفاده از اهرم راهمه ما در مدرسه یافته گرفته ایم. اهرم و تکیه گاه از ساده ترین ابزارهای شناخته شده بشری است که به انسان توانایی می دهد تا چند برابر وزن خود را جابجا کند.
در دنیای تجارت، اصل اهرم سازی تاثیری به مراتب شگفت انگیزتر دارد.
معمولا دو دسته از افراد از این اصل به صورت موثری استفاده می کنند. یک عده صاحبان کسب وکارهای بزرگ مثل صاحبان کارخانه و شرکت های بزرگ که اهرمی به نام کارمندان و کارگران دارند وآن اهرم است که درآمد عالی برایشان می سازد و دسته دوم، سرمایه داران بزرگی که با سرمایه گذاری پول هایشان پولدار تر می شوند و در واقع اهرم آنها پول زیاد است که آنها را پولدارتر می کند.
تقریبا می توان گفت که هیچ فردی به تنهایی، زمان وانرژی کافی برای ایجاد کسب و کاری بزرگ و پول ساز و موفق را ندارد.
همین جاست که بازاریابی شبکه ای وارد معرکه می شود سیستمی که استادانه طراحی شده است تا امکان به کارگیری اصل اهرم را به شکلی فوق العاده در اختیار مردم عادی قرار دهد. مردمی که همچون صاحبان قدرت و ثروت اهرمی برای پولدار تر شدن ندارند!
برای یافتن ریشه تاریخی بازاریابی شبکه ای، باید ابتدا تاریخچه مادر آن یعنی « فروش مستقیم» را بدانیم.
«فروش مستقیم» به معنی فروش بدون واسطه محصولا ت و خدمات مصرفی توسط عده ای فروشنده از تولید کننده به مصرف کننده به صورت رو در رو و فرد به فرد سابقه ای بسیار دور در آمریکا دارد. زمانی که بازرگانان دوره گرد- اغلب با اصلیت اروپایی شمالی- در سال های اطراف ۱۸۴۰ توزیع لوازم منزل و چای وگیاهان دارویی را به صورت فروش خانه به خانه انجام می دادند.
اما«ریچاردپو» در کتاب «موج چهارم» سابقه استفاده از اصل اهرم را مر بوط به سرخ پوستانی بیان می کند که بین سال های ۱۷۹۳-۱۷۸۵ هنگام فروش پوست خز به سفید پوستان با استفاده از این اصل بیشترین منفعت را می بردند. آنها به نوعی سیستم اعطای نمایندگی در میان خود داشته اند، سرخ پوستان به جای معامله نفر به نفربا سفیدپوستان سالی یک بار با ناوگان بزرگی از قایق ها به محل معامله میآمدند هر گروه از قایق ها تحت فرماندهی کسی بود که به دلیل قدرت چانه زنی انتخاب شده بود این فرمانده از سرخ پوستان دیگر، چیزی شبیه کارمزد نمایندگی-معمولا یک پوست خز به ازای هر قایق -به خاطر امتیاز پیوستن به گروه او دریافت می کرد.
با دادن چنین بهایی، تجار سرخ پوست به این مزیت دست می یا فتند که بخشی از یک گروه دادو ستد بزرگتر با قدرت چانه زنی بیشتر باشند. پس از آن بود که سفید پوستان نیز از اصل اهر م استفاده کردند و دستفروشان آمریکایی که برای فروش محصولا ت خود، خانه به خانه در شهرهای آمریکا سفر می کردند، در سال ۱۸۴۰ با ظهور شبکه جدید راه آهن و بهبود وضعیت ارتباطات کنار زده شدند.
در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، نوع جدیدی از فروشندگان سربرآوردند این افراد نیز مثل دستفروشان قدیمی و به تنهایی برای خودشان کار می کر دند اما بر خلا ف آنها فقط محصولی معروف با نام تجاری خاص را می فروختند. شرکت هایی مثل Brush Fuller تولید کننده برس و محصولا ت خانگی، Electrolux تولید کننده جاروبرقی و Avon در میان شرکت های افسانه ای این دوره بودند و شرکت های «فروش مستقیم» نام گرفتند.
«فروش مستقیم» این امکان را برای تولید کننده فراهم می کرد تا به جای اینکه محصولش دست به دست بچرخد و از واسطه های بسیار بگذرد و نهایتا در قفسه مغازه ها ودر بین ده ها و صدها کالا ی دیگر به چند برابر قیمت فروخته شود، مستقیم و در دستان فروشندگان ماهر و دوره دیده پیش چشم مشتری قرار گیرد و در این میان مهارت های شخص فروشنده و اطلا عات و آگاهی کامل او از محصول و مزایای آن و همچنین شیوه معرفی جذاب آن کالا ، موجب اعتماد بیشتر مشتری و در نهایت فروش بیشتر می شد. مورخان صنعتی تخمین می زنند که در سال ۱۹۲۰ بیش از دویست هزار نفر به فروش مستقیم مشغول بوده اند ودر سال ۱۹۲۵ انجمن ملی شرکت های فروش مستقیم، پدر انجمن فروش مستقیم (DSA) امروزی به عنوان انجمن تجاری و سازمان سخنگوی صنعت فروش مستقیم تاسیس شد.
پیشرفت های متعدد در شیوه های مختلف فروش به سبک گذشته ادامه داشت تا کم کم نیاز به استفاده از اهرمی قوی تر احساس شد. فروش مستقیم به آن سبک محدودیت هایی داشت. آنها در «تله زمان» گرفتار بودند. یک فرد ممکن بود در طول روز تعداد زیادی جاروبرقی یا برس یا عطر می فروخت. اما فقط در ازای ساعت های کاری خود دستمزد می گرفت. در آمد او حاصل از تلا ش فیزیکی، کوبیدن در خانه ها و چرخاندن زبانش بود. اما به محض توقف کار، چه به دلیل خواب شبانه و گذراندن تعطیلا ت و یا حتی یک سرماخوردگی ساده، در آمدش هم قطع می شد. وای به حال کسی که زمین گیر یا دچار بیماری سخت می شد.
به طور خلا صه می توان گفت که اولین فروشندگان مستقیم از نوعی «در آمد خطی» پول در ازای زمان برخوردار بودند. در واقع بسیاری از مردم در اکثر شغل ها«در آمد خطی» دارند. پزشکان، وکلا ، حسابداران، کارمندان و بسیاری دیگر به ازای زمانی که به صورت مستقیم صرف انجام کارشناسان می کنند، پول در می آورند و این روشها فاقد نیروی اهرم سازی است. اما در آمد مستمر درآمدی است که حتی مدتها پس از اتمام کار نیز ادامه می یابد. و با استفاده از اصل اهرم سازی می شود به«در آمد مستمر» دست یافت. مثل نویسنده ای که یک بار کتابی می نویسد و سالها از انتشار و چاپ مجدد کتابش در آمد کسب می کند، در صورتی که دیگر کاری انجام نمی دهد و یا سرمایه گذارانی که از سود سرمایه گذاری های خود، در آمد کسب می کنند. هر وقت چنین در آمد مستمری ایجاد گردد، منبع مالی به وجود می آید که حتی اگر فرد یک سال هم دست از کار بکشد، هم چنان در آمد خواهد داشت.
اما فروش مستقیم در آغاز پیدایش نمی توانست چنین ویژگی داشته باشد و در همین زمان راه حل«فروش شبکه ای» یا «فروش چند سطحی» پدیدار شد.
پیشگام اولی که بیشترین اثر را در ایجاد این شیوه جدید داشت، شرکت«نوتریلا یت nutrilte» بود که توسط دو نفر به نام های«ویلیام کسل بریcasselderry william » و «لی میتینگر mytinger lee» تاسیس شد.
این شرکت از سال ۱۹۳۴ به فروش مستقیم محصولا ت شرکت ویتامین کالیفرنیا مشغول بود و در سال ۱۹۴۱ اولین طرح پاداش دهی و در آمد زایی(plam compensatian) در تاریخ صنعت بازاریابی شبکه ای توسط این شرکت اجرا شد.
این طرح شامل ۳ جزو بود; جزو اول، شامل ۳ درصد پاداش توزیع کننده از افرادی که او شخصا آنها را معرفی و حمایت می کرد. جزو دوم، رسیدن به یک سازمان عمده فروشی، انشعابی وقتی که میزان فروش گروه به ۱۵۰۰۰ دلار می رسید و جزو سوم، حقوق و مزایای اضافی که از میزان فروش تمام گروه های انشعابی به حامیان پرداخت می شد.
بعدها از دل شرکت «نوتیریلایت» شرکت تولیدی «Association Way American» مادر شرکت «ام وی Amway» تاسیس شد که شرکت Amway با فروش بیش از ۵ میلیارد دلار در سال ۱۹۹۸ به بزرگترین شرکت بازاریابی شبکه ای دنیا تبدیل شد و پس از آن شرکت های بزرگ دیگری قدم به این عرصه گذاردند.
«ریچارد پو» سیر تکاملی بازاریابی شبکه ای را به چهار دوره تقسیم کرده است; «موج اول» بین سال های ۱۹۴۵ تا ۱۹۷۹ که «مرحله مخفی» نامگذاری کرده و دراین زمان، بازاریابی شبکه ای در مرحله حیات وحش خود قرار داشته است و هیچ نظم و قانونی نداشته است. بعضی ها صادقانه عمل می کردند و بسیاری راه فریبکاری را پیش گرفتند. همزمان قانونگذاران دولتی نیز این شرکت ها را هدف قرار داده و با همان شتابزدگی، شروع به تدوین قوانینی در این زمینه کردند. هرج و مرج در موج اول در سال ۱۹۷۹ به پایان رسید. زمانی که پس از یک رشته تحقیقات طولانی و برخوردهای قضایی، سرانجام کمیسیون تجاری فدرال آمریکا (FTC) اعلام کرد که شرکت Amway و در واقع صنعت «بازاریابی شبکه ای» کاملا قانونی بوده و جزو طرح های هرمی به حساب نمی آید. «موج دوم» بین سال های ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۹ با ایجاد فضای مثبت آغاز شد که به آن «مرحله گسترش» می گویند. در دهه هشتاد، تعداد شرکت های بازاریابی شبکه ای، به شکل چشم گیری افزایش یافت و البته این گسترش با مشکلاتی نیز همراه بود.
«موج سوم» بین سال های ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۹ با نوآوری هایی تبدیل به «مرحله بازاریابی انبوه» شد و این صنعت در اختیار توده های مردم قرار گرفت و کاهش هزینه ها و صرفه جویی در زمان را به همراه داشت. در نتیجه میلیون ها نفر به سوی این صنعت هجوم آوردند.
و «موج چهارم» که به سال های بعد از سال ۲۰۰۰ اطلاق می شود، «مرحله جهانی شدن» این صنعت به حساب می آید و سرعت رشد شرکت های بزرگ بازاریابی شبکه ای در کشورهای دیگر بسیار بیشتر از ایالات متحده بود.
در طول سه مرحله اول، بازاریابی شبکه ای به رشد و شکوفایی رسید، اما همواره به عنوان مقوله ای ضد فرهنگی و ضد اجتماعی و احتمالا دارای مشکلات قانونی به آن نگاه می شد. بازاریابی شبکه ای در جریان کلی اقتصاد، از جایگاه چندانی برخوردار نبود و در نشریات تجاری، گزارشات تحلیل گران وال استریت، جلسات هیات مدیره شرکت ها و دانشکده های اقتصاد و بنگاه های تجاری، نامی از آنها برده نمی شد، گویی بازاریابی های شبکه ای به دنیای دیگر تعلق داشتند.
اما با آغاز موج چهارم، دوران انزوا به پایان رسید. امروز بازاریابی شبکه ای در دنیا، به عنوان یکی از ابزارهای قانونی و مشروع بازاریابی و فروش به حساب می آید و موفقیت های آن بارها در مطبوعات تجاری معتبر آمریکا و دنیا بازتاب یافته است.
شرکت های مبتنی بر موج چهارم، برخلا ف شرکت های گذشته، به جزئی انکار ناپذیر از اقتصاد امروز جهان مبدل شده اند، افرادی که به صورت تمام وقت در این شرکت ها فعالیت- می کنند، به درآمدی دست می یابند که کفاف همه مخارج یک زندگی عالی رامی دهد وافرادی که پاره وقت کار می کنند، درآمد معقول و قابل توجهی کسب می کنند وافراد با انگیزه و بلندپرواز می توانند از درآمدی فوق العاده و نامحدود و زندگی رویایی برخوردار شوند.
البته در گذشته نیز شرکت های بازاریابی شبکه ای با رویکردهای ساده لوحانه خود، وعده زندگی رویایی را می دادند، اما بسیاری از آنها در عمل قادر به تحقق وعده های خود نبودند و بر همین اساس نهادهای نظارتی در آمریکا و کشورهای دیگر تاسیس شدند تا جلوی رشد شرکت های دروغ پرداز گرفته شود و شرکت های متعهد و استاندارد از شرکت های نامتعهد و ناسالم بازشناخته شوند و در کنار این نظارت ها، رشد علمی این صنعت باعث شده شرکت های بزرگ و قومی و استاندارد، گسترش فوق العاده ای پیدا کنند.
«انجمن فروش مستقیم » (DSA) در آمریکا و در اکثر کشورهای دنیا تاسیس شده تا استانداردهای لا زم برای فعالیت صحیح و اصولی شرکت ها، به صورت مشخص و مدون در اختیار افراد قرار گیرد و از سال ۱۹۹۴ برای اولین بار آموزش اصولی این صنعت به دانشگاه راه یافت و «دکتر چارلز کینگ» به همراه گروهی از مربیان تراز اول این صنعت در دنیا، دوره های آموزشی بازاریابی شبکه ای را در دانشگاه «ایلینوی» در شهر شیکاگو برگزار کردند که همچنان ادامه دارد.
کتاب های بسیار زیادی در باب شناخت صحیح این صنعت و روش اصولی و موثر انجام آن چاپ شد و کنفرانس ها و سمینارهای آموزشی در گوشه وکنار دنیا دائما برگزار می شود.
شرکت های بزرگ بازاریابی شبکه ای وارد بورس های سهام شهرهای بزرگ دنیا شدند و سهام آنها به سرعت رشد کرده ودر مرحله جهانی شدن، « فدراسیون جهانی انجمن های فروش - مستقیم » (WFDSA) با همکاری حدود ۵۰ انجمن فروش مستقیم تاسیس شده و اطلا عات آماری مفیدی را تهیه وارائه می کند.
و دهها پیشرفت دیگر که همه آنها نشان از سامان دهی هر چه بیشتر این صنعت در دنیا و تثبیت آن به عنوان یک روش عالی برای فروش و در آمدزایی است، همه روزه در حال اتفاق است.
نویسنده : محمد زرین
منبع : روزنامه مردم سالاری


همچنین مشاهده کنید