کلاس سرقت هنری و یک مجسمه طلایی

در سال های اخیر جشنواره های زیادی در گوشه گوشه جهان سعی کرده اند با استفاده از ابزار های گوناگون توجه عموم سینماگران را به خود جلب کنند اما هنوز هم اسکار عنوان مشهورترین جایزه سینمایی را به دوش می کشد و فیلمسازان بسیاری پیدا می شوند که نامزد شدن در این مراسم را افتخار بزرگی برای خود می دانند و همیشه در فهرست سوابق خود حضور در این مراسم را در صدر دیگر عناوین قرار می دهند. دیگر جشنواره های معتبر سینمایی از کن و ونیز گرفته تا برلین و مونترال را به نوعی می توان جشنواره هایی جهانی دانست که در انتخاب فیلم های مورد نظرشان نسبت به اسکار قوانین چندان دست و پا گیری ندارند و سیاست هایشان علاوه بر ملاحظات بومی ناظر بر تولیدات سینمایی بین المللی کشورهای مختلف است. در این میان اما اسکار را باید مراسمی دانست که بیشتر ناظر بر سیاست های هالیوودی سینما است و همواره در بخش های مختلف خود پرونده ویژه یی برای محصولات امریکایی و تولیدات داخلی باز می کند. در واقع اسکار فاقد وجه تجربه گرای جشنواره های دیگر است و عموماً سعی می کند متاثر از سیاست های خود سینمای داخل را بر سینمای خارج ارجح بداند.
در میان جوایز اسکار جایزه بهترین فیلم خارجی زبان تنها عنوانی است که مستقیماً فیلم های غیرامریکایی را نشانه می رود که اتفاقاً به دلیل تعدد کشور های خارجی داوطلب و البته به دلیل محدودیت نامزد های پنجگانه اش رقابت شدیدی برای کسب آن وجود دارد. البته جایزه بهترین فیلم خارجی زبان را باید جایزه یی دانست که به کشورهای سازنده فیلم اهدا می شود و فیلمسازان صرفاً به عنوان نماینده کشور خود در مراسم حضور می یایند. به همین دلیل فیلم ها از سوی نهادهای دولتی سینمایی انتخاب و ارسال می شوند و در خود مراسم هم بیشتر از آنکه از فیلمسازان نام برده شود به کشور مربوطه اشاره می شود. در میان فیلمسازانی که فیلم شان در این بخش موفق به کسب جایزه شده است فلینی با چهار فیلم در صدر قرار دارد اما در عرف مراسم اسکار این جوایز متعلق به کشور ایتالیا محسوب می شوند که صرفاً به دست فلینی دریافت شده اند. بیشتر جوایزی هم که فیلمسازان به عنوان کارگردان بهترین فیلم خارجی زبان از مراسم کسب می کنند تحویل مقامات دولتی می شود و در موزه های هنری و سینمایی جای می گیرد. البته اعطای این جایزه به کشور سازنده گهگاه با حواشی سیاسی هم همراه شده است. به عنوان مثال عدم اجازه حضور به فیلم فلسطینی «دخالت الهی» در سال ۲۰۰۲ به این دلیل که کشور فلسطین توجیه قانونی ندارد جنجال هایی به پا کرد که البته در سال ۲۰۰۵ فیلم «اینک بهشت» به عنوان یک فیلم فلسطینی توانست به جمع پنج نامزد نهایی راه پیدا کند.
معمولاً دو سوم کشور های جهان هر سال فیلمی را به عنوان نماینده سینمای کشور خود به آکادمی اسکار معرفی می کنند و چون تنها پنج فیلم باید به عنوان نامزدهای نهایی معرفی شوند رقابت تنگاتنگی میان فیلم ها به وجود می آید. این رقابت باعث شده است مسوولان آکادمی قوانین سفت و سختی برای فیلم های معرفی شده وضع کنند و با جدیت زیادی پیگیر عملی شدن آنها باشند. مثلا ً هر فیلمی که به عنوان نماینده معرفی می شود باید حداقل هفت روز در سینمایی در کشور سازنده به نمایش عمومی درآمده باشد. به علاوه زبان انگلیسی باید جزء زبان های اصلی فیلم ها نباشد تا عنوان «فیلم خارجی» کاملاً بر آن اطلاق شود.
به لحاظ تاریخی و آماری بیشتر اسکار های فیلم خارجی زبان به فیلم های اروپایی تعلق گرفته اند (۵۰ جایزه از ۵۹ جایزه یی که تاکنون اهدا شده است) و شانس فیلم های آسیایی و آفریقایی همواره کمتر از رقبای اروپایی خود بوده است. البته یکی از انتقاد هایی که به بخش اسکار فیلم های خارجی زبان وارد شده به همین موضوع برمی گردد؛ چطور می توان فیلمی کم هزینه و مستقل از کشور کوچکی مانند ایسلند را با یک اثر پرهزینه مثلاً فرانسوی در یک رده رقابتی مورد ارزیابی قرار داد؟
ایران از ابتدای انقلاب تا سال ۱۳۷۳ فیلمی به آکادمی علوم و هنرهای سینمایی اسکار ارسال نکرد اما بعد از «زیر درختان زیتون» در سال ۷۳ روند ارسال جدی گرفته شد تا بخت حضور در چنین جشنواره معتبری از سینمای ایران سلب نشود. در سال های گذشته از میان فیلم های معرفی شده تنها یک بار فیلم «بچه های آسمان» به کارگردانی مجید مجیدی به فهرست پنج نامزد نهایی راه یافته است و بقیه فیلم ها قافیه را به رقبای قدرتمند خود باخته اند. سال گذشته هیات انتخاب فیلم ایرانی تحت تاثیر مرگ رسول ملاقلی پور فیلم «میم مثل مادر» را به آکادمی معرفی کردند که همان ابتدا مشخص بود نمی تواند در کنار آثار تحسین برانگیز سینمای دیگر کشورها حرفی برای گفتن داشته باشد. امسال اما با انتخاب فیلم «آواز گنجشک ها» حداقل نسبت به سال گذشته بخت بیشتری برای ایران متصور است. مجیدی فیلمساز شناخته شده یی در مجامع جهانی محسوب می شود و فیلم اخیرش هم در جشنواره برلین نامزد بهترین فیلم شد؛ بازیگر نقش اول فیلم رضا ناجی جایزه بهترین بازیگر مرد را از جشنواره برلین به خانه برد و نام «آواز گنجشک ها» در ماه های اخیر در فهرست فیلم های بخش مسابقه چندین و چند جشنواره بوده است.
با این حال کشور های دیگر هم در این کشمکش جشنواره یی بهترین فیلم های خود را به آکادمی معرفی کرده اند که برخی از آنها مانند فیلم «کلاس» لورن کانته بخت بیشتری نسبت به بقیه دارند. «کلاس» در آخرین دوره جشنواره کن موفق به کسب نخل طلا شد و شهرت و اعتبار بیشتری نسبت به دیگر فیلم های معرفی شده دارد. کانته همچنین با سه فیلم قبلی خود «منابع انسانی»، «وقت بیکاری» و «به سمت جنوب» حضور مستمری در جشنواره های اروپایی و امریکایی داشته است و نسبت به دیگر اسامی موجود در فهرست فیلم های معرفی شده حضور پررنگ تری دارد. در کنار وی می توان از نوری بیگله جیلان و فیلم «سه میمون» محصول ترکیه هم نام برد که مانند فیلم کانته در جشنواره کن حضور داشت و اتفاقاً جایزه بهترین کارگردانی را هم به خانه برد. جیلان هم مانند کانته از فیلمسازان پیشرو کشور خود محسوب می شود و نامش بر دیگر اسامی حاضر در فهرست سایه انداخته است. البته آکادمی با انتخاب هایی مانند «جاعلان / برنده سال قبل» و «کاتین / نامزد سال قبل» ثابت کرد متاثر از جو زمانه ترجیح می دهد فیلم هایی از جنس «کلاس» را به جشنواره هایی از جنس کن بسپارد و خود را سرگرم فیلم های بزرگ با حرف های بزرگ تر کند. از این نظر امسال فیلم مکزیکی «زندگی» محصول مکزیک به کارگردانی روبرتو اسنیدر که ظاهراً یکی از پرهزینه ترین فیلم های تاریخ سینمای مکزیک است و داستانش حول محور نظامی گری و مفاهیمی همچون قدرت و غرور دور می زند جزء فیلم های خوش شانس تر قرار می گیرد.
در میان دیگر فیلم های قابل اعتنای امسال می توان از فیلم اپیزودیک و اقتباسی «گومورا» محصول ایتالیا به کارگردانی متیو گارونه نام برد که اتفاقاً «کلاس» و «سه میمون» در جشنواره کن هم حضور داشته اند. گارونه جزء فیلمسازان جوان و خوش آتیه سینمای ایتالیا محسوب می شود که با فیلم های تحسین برانگیز «تاکسیدرمیست / ۲۰۰۲» و «نخستین عشق / ۲۰۰۴» توجهات زیادی به خود جلب کرد. از فیلم اسپانیایی «آفتاب گردان های نابینا» به کارگردانی خوزه لوئیس کوئردا هم نباید غافل شد. کوئردا علاوه بر تهیه کنندگی سه فیلم از فیلم های الخاندرو آمه نابار در جشنواره های سینمایی چهره و نام شناخته شده یی دارد. ظاهراً بازی ماریبل وردو هم یکی از نقاط قوت فیلم است که مورد تحسین منتقدان قرار گرفته است. علاوه بر فیلم های فوق فیلم «عقده های بادر مینهف» به کارگردانی اولی ادل را هم نباید فراموش کرد که در آلمان فروش قابل توجهی داشته است و به رویداد های پیرامون یک گروه تروریستی در آلمان غربی دهه ۱۹۷۰ می پردازد. روسیه هم که سال گذشته با فیلم «۱۲» نیکیتا میخالکف در میان پنج فیلم نهایی قرار داشت امسال فیلم «پری دریایی» ساخته آنا ملیکیان را معرفی کرده است.
ملیکیان در جشنواره ساندنس سال گذشته برای همین فیلم جایزه بهترین کارگردانی را به خانه برد. در میان کشورهای آسیایی هم از آثار کشور های چین، ژاپن و حتی کره جنوبی فیلم های قابل تاملی حاضر هستند. البته کره جنوبی با فیلم «تقاطع» وارد گود شده است که متهم به سرقت هنری است و قرار است اگر دادگاه علیه آن حکم صادر کرد کره جنوبی فیلم دیگری را معرفی کند. چین با مستندی درباره المپیک اخیر به نام «رویاباف ها» اسم خود را مطرح کرده است و ژاپن هم با فیلم «مرحومین» به کارگردانی یوجیرو تاکیتا در این بخش حاضر است. در ادامه اسامی دیگر فیلم ها را مرور می کنیم؛
لباس های مبدل (الجزایر)، لئونرا (آرژانتین)، انتقام (اتریش)، آها (بنگلادش)، الدورادو (بلژیک)، برف (بوسنی و هرزگوین)، آخرین توقف ۱۷۴ (برزیل)، Zift (بلژیک)، ضروریات زندگی (کانادا)، تونی مانرو (شیلی)، سگ، سگ را می خورد (کلمبیا)، پسر هیچ کس (کرواسی)، برادران کارامازوف (جمهوری چک)، جهان جدا افتاده (دانمارک)، اینجا بودم (استونی)، خانه پروانه های سیاه (فنلاند)، تصحیح (یونان)، پوست رنگی (هنگ کنگ)، ماجرای ایساکا (مجارستان)، ازدواج در شب روشن (ایسلند)، ستاره ها روی زمین (هند)، والس با بشیر (اسرائیل)، کاپیتان ابورائد (اردن)، تنگری (قرقیزستان)، فقدان (لیتوانی)، شب های عربی (لوکزامبورگ)، اهل تیتوس ولز هستم (مقدونیه)، Adieu Meres (مراکش)، دنیا و دسی (هلند)، اï، هورتون (نروژ)، نمک این دریا (فلسطین)، Ploning (فیلیپین)، حقه ها (لهستان)، Aquele Querido Mگs de Agosto (پرتغال)، تنها سکوت باقی مانده است (رومانی)، سیاحت (صربستان)، جادوی من (سنگاپور)، عشق های کور (اسلواکی)، صبحانه خروس (اسلوونی)، لحظه های جاودانی (سوئد)، دوست (سوئیس)، دماغه شماره ۷ (تایوان)، Matar a todos (اروگوئه) و مرگ شهرت (ونزوئلا).

یحیی نطنزی

منبع : روزنامه اعتماد