نگاهی به رسوایی ایران-کنترا

این رسوایی سیاسی موسوم به ایران-کنترا در نوامبر ۱۹۸۶ و به دنبال اقدامات پنهان دولت ریگان فاش گردید. در این رسوایی و با هدف گسترش روابط ایران و ایالات متحده ، با میانجی گری اسراییل ، محموله های سلاح از طریق اسراییل به یک گروه میانه روی ایرانی مخالف آیت الله خمینی تحویل می گردید و بهای این سلاح ها ازاسراییلی ها به نمایندگی از تهران ، دریافت می شد.
گروه ایرانی قول داده بود که همه اقدامات لازم برای آزادی ۶ گروگان آمریکایی ربوده شده در لبنان توسط حزب الله را انجام دهد. اما اندک اندک این معامله مخفیانه به افزایش گروگان گیری ها در لبنان و یک رسوایی شرم آور تبدیل گردید که در راستای تامین سلاح های مورد نیاز ایرانی ها ،گروگان های بیشتری ربوده می شدند.هرچند پرزیدنت ریگان اعلام نمود که در جریان این فعالیت های همکارانش قرار نداشته است.
سرهنگ اولیور نورث از اعضای شورای امنیت ملی در اواخر سال ۱۹۸۵ ،اقدامات خود برای اجرای طرحی را آغاز نمود تا گروه های شورشی مخالف دولت ساندینیست و مخالف کمونیست ها در نیکاراگوا (کنتراها)با درآمد ناشی از فروش سلاح های آمریکایی، تقویت و تجهیز شوند. و با وجودی که پرزیدنت ریگان از حامیان چنین طرحی بود، اما هیچ مدرک افشا شده ای وجود ندارد که نشان دهد وی اجازه چنین کاری را صادر نموده است.
پس از افشای این معامله تسلیحاتی در نوامبر ۱۹۸۶، پرزیدنت رونالد ریگان در تلویزیون ملی آمریکا ظاهر شد و با اعلام واقعی بودن چنین معامله های تسلیحاتی ای ، یادآوری کرد که این معاملات در برابر آزادی گروگان ها، صورت نگرفته است.البته پس از نابودی و از بین رفتن بسیاری از اسناد و مدارک مربوط به این معاملات از سوی همکاران پرزیدنت رونالد ریگان ،روند تحقیقات با مشکلات زیادی روبرو گردید.
در ۴ مارس ۱۹۸۷، ریگان در یک سخنرانی سراسری تلویزیونی اعلام نمود که مسئولیت همه اقداماتی را که بدون اطلاع وی ، روی داده و به تجارت اسلحه در برابر گروگان ها از سوی ایرانی ها منجر شده، می پذیرد.
به دنبال این رسوایی ، تحقیق ها و بررسی هایی از سوی کنگره صورت گرفت و همه آنان به این نتیجه رسیدند که ریگان در جریان این فعالیت های همکارانش نبوده است. در پایان نیز ، ۱۴ مسئول دست اندرکار این رسوایی معرفی شدند و ۱۱ نفر از جمله وزیر وقت دفاع "کسپر وینبرگر" محکوم گردیدند. هرچند همه آنها در آخرین روز ریاست جمهوری جورج اچ .دبلیو بوش پدر که در آن دوره معاون رییس جمهور بود، بخشیده شدند.
این رسوایی شامل دو بخش فروش اسلحه به ایران و در اختیار نهادن درآمد ناشی از این مبادله به شورشیان کنترا در نیکاراگوا بود. هرچند بر اساس قوانین داخلی ایالات متحده در اختیار نهادن کمک های دولتی به این گروه ها ممنوع بوده است.
این رسوایی زمانی فاش شد که یک روزنامه آمریکایی اعلام کرد ایالات متحده برای آزادی گروگان هایش در بیروت که در دست حزب الله هستند، به تجارت اسلحه با ایران می پردازد.سفیر اسراییل در آمریکا نیز اعلام نمود که این معامله مستقیما با مقامات نظامی ایران صورت گرفته است. همچنین بعدها فاش شد که کنتراها همه مبلغ این سلاح ها را دریافت ننموده اند و همچنان به درآمد ناشی از قاچاق مواد مخدر برای پیشبرد فعالیت هایشان ، متکی بوده اند.
۱) نگاهی به بحران گروگان ها در خاورمیانه :
در سال های دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی ، گروگان گیری های زیادی در خاورمیانه به وقوع پیوست. گروگان گیری ۵۲ آمریکایی در سفارتخانه ایالات متحده در تهران توسط دانشجویان رادیکال آغازگر مجموعه اقدامات زیادی بود که سال ها در کانون توجه رسانه های دنیا قرار داشت. البته این گروگانها در آغاز دوره ریاست جمهوری ریگان و بر اساس معاهده الجزایر آزاد شدند. در سال ۱۹۸۳ ، اعضای گروه الدعوه بدلیل چند بمبگذاری انتحاری در کویت دستگیر شدند که حزب الله لبنان (به عنوان هم پیمان این گروه) در یک دوره ۱۰ساله ، برای آزادی آنان ۳۰ غربی را که عمدتا آمریکایی بودند، به گروگان گرفت.
۲) تجارت تسلیحات:
در اولین گام ، میشل لدین ، مشاور مک فارلین ، رییس شورای امنیت ملی ،از شیمون پرز نخست وزیر وقت اسراییل برای انجام این معامله ،کمک خواست.در آن سال ایران در حال جنگ با عراق بود و برای تامین سلاح های مورد نیازش از طرف های غربی با مشکلات زیادی روبرو بود.در این طرح ،سلاح های آمریکایی از طریق یک دلال بین المللی به نام منوچهر قربانی فر به یک گروه میانه روی ایرانی مخالف آیت الله خمینی در تهران تحویل می گردید. و پس از ارسال این سلاح ها ،آمریکا معادل این تجهیزات را به اسراییل تحویل می داد و مبلغی را به عنوان پاداش ، به دولتمردان اسراییلی پرداخت می گردید. مک فارلین به اسراییلی ها اطمینان داده بود که دولت آمریکا این معامله را پذیرفته است. در سال ۱۹۸۵ ، ریگان برای عمل جراحی روده خود به بیمارستان نیروی دریایی بیتیسدا رفت. مک فارلین به ریگان که دوره نقاهت را می گذراند گفت که اسراییلی ها برای حمایت از یک گروه داخلی و تاثیرگذار مخالف رژیم آیت الله خمینی، نیاز به حمایت اطلاعاتی ما دارند.و آنان خواهان برقراری روابط پشت پرده با ما ، پیش از فوت آیت الله خمینی هستند تا پس از مرگ وی ، این روابط ادامه یافته و رسمی و علنی گردد. و مک فارلین برای اطمینان دادن به ریگان خاطرنشان نمود که ایرانی ها ، حزب الله لبنان را برای آزاد نمودن ۷گروگان آمریکایی ، متقاعد نموده اند.ریگان در این دیدار ، چنین اقدامی را برای پرهیز از پیش دستی
روس ها، لازم دانست.
اسراییلی ها در ابتدا موشک های ضد تانک تاو را که قابل هدایت باسیم هستند، در اختیار ایران قرار دادند. البته آنان آمریکایی ها را متقاعد کردند که این گروه ایرانی با تروریست ها در حال مبارزه اند.
بعدها ریگان در کتاب زندگی نامه خودنوشت خویش با عنوان" یک زندگی آمریکایی" (۱۹۹۰) یادآوری نمود که وی به شدت نگران سلامت گروگان های آمریکایی بوده و به همین دلیل با این مبادله تسلیحاتی موافقت نموده است. همچنین او خواهان اقدام سریع این گروه ایرانی در آزادی گروگان ها بوده است.
▪ بر اساس گزارش نیویورک تایمز ،اسراییل این سلاح ها را در جریان این معامله های پنهانی دراختیار ایران قرار داد:
ـ ۲۰آگوست۱۹۸۵ :۹۶ موشک ضدتانک تاو
ـ ۱۴ سپتامبر۱۹۸۵: ۴۰۸ موشک ضدتانک تاو دیگر
ـ ۲۴ نوامبر ۱۹۸۵:۱۸ موشک ضد هوایی هاوک
ـ ۱۷ فوریه۱۹۸۶ : ۵۰۰ موشک ضدتانک تاو
ـ ۲۷ فوریه۱۹۸۶ : ۵۰۰ موشک ضدتانک تاو
ـ ۲۴ می ۱۹۸۶ :۵۰۸ موشک ضدتانک تاو و۲۴۰ قطعه یدکی موشک های ضد هوایی هاوک
ـ ۴آگوست۱۹۸۶ : قطعات یدکی موشک های ضد هوایی هاوک
ـ ۲۸ اکتبر ۱۹۸۶: ۵۰۰ موشک ضدتانک تاو
۳) اولین مرحله مبادله:
در ژولای ۱۹۸۵ ،اسراییل نخستین محموله موشک های تاو را به منوچهر قربانی فر که از دوستان میر حسین موسوی نخست وزیر وقت بود ،تحویل داد. و چند ساعت پس از این اقدام ، ریورند بنجامین وییر ، گروگان آمریکایی در خیابان های بیروت رها شد.
۴) سانحه هوایی پرواز۱۲۸۵ شرکت آرو ایر:
پس از تحویل محموله موشک های هاوک و ملاقات بی نتیجه مک فارلین با منوچهر قربانی فر در لندن ، پرواز۱۲۸۵ شرکت آرو ایر که حامل ۲۵۰ تکنیسین آمریکایی بود ، در ۱۲ دسامبر ۱۹۸۵ در منطقه نیوفوندلند ، سقوط کرد. در همان روز ، سازمان جهاد اسلامی ، به عنوان بازوی عملیاتی حزب الله، مسئولیت آن را پذیرفت. این سازمان مسئول گروگان گیری های لبنان نیز بوده است. این حادثه در چهارمین سالروز شش بمبگذاری همزمان در کویت که سفارت خانه های آمریکا و کویت نیز در میان این اهداف بود ، روی داد.البته با وجود دستگیری چند عضو حزب الله پس از این حمله ،اعضای حزب الدعوه مسئول اصلی این حملات بودند.
تحقیقات مراکز تحقیق هوانوردی در کانادا نشان داد که به احتملا زیاد ،علت این حادثه افت ناگهانی ارتفاع بوده است.
بررسی های بعدی(۲۰۰۷) نیز نشان داد که ایران در این ماجرا دست داشته است.
۵) تغییر در برنامه ها:
در ۵ دسامبر ۱۹۸۵ مک فارلین از مقام خود استعفا کرد و دریادار جان پویندکستر جایگزین وی شد.دو روز بعد ریگان در جلسه ای خواهان تحویل این سلاح ها به واسطه هایی میانه رو در ارتش ایران شد. با انتقال هوایی این سلاح ها به تهران ، گروگان ها اندک اندک آزاد می شدند. با وجود پاره ای از مخالفت ها با این معامله، ریگان تصریح کرد که ما با تروریست ها گفتگو و معامله نمی کنیم و این معامله در برابر برابر آزادی گروگان ها صورت نمی گیرد. همچنین وزیر دفاع "کسپر وینبرگر" از مخالفان این اقدام به شمار می رفت.
اولیور نورث پس از استعفای مک فارلین دو پیشنهاد معامله مستقیم با تهران و اختصاص بخشی از درآمد این معامله به گروه های شورشی مخالف دولت ساندینیست ها و مخالفان کمونیست ها در نیکاراگوا (کنتراها) را مطرح نمود.پیشنهاد نورث ۱۵ میلیون دلار کمک بود که قربانی فر نیز ۴۱درصد به آن افزود. با اعلام موافقت مقامات آمریکایی با این طرح ،پیشنهادات نورث عملی گردید.
در ابتدا ایرانی ها بدلیل بالا رفتن قیمت از خریداری این سلاح ها خود داری نمودند، اما با انتقال ۱۰۰۰ موشک تاو به ایران در فوریه ۱۹۸۶از خود نرمش نشان دادند.از می تا نوامبر ۱۹۸۶ نیز محموله های زیادی شامل سلاح و قطعات یدکی، روانه ایران شد.
اما چنین معامله ای در تضاد با سیاست های کاخ سفید و قانون فدرال موسوم به بولاند بود.عده ای نیز معتقد بودند که باید راه های دیگری برای کمک به شورشیان کنترا در پیش گرفته شود.
در ژانویه همان سال ، پیشنهاد گفتگو با مقامات میانه روی ایران مطرح شد. ریگان که امید زیادی به آزادی همه گروگان ها داشت ،با این پیشنهاد موافقت کرد. اما با وجود ارسال مستقیم سلاح ها به ایران ، هیچ گروگانی آزاد نشد.
این بار مک فارلین شخصا به تهران رفت تا برای آزادی ۴ گروگان باقی مانده با رهبران ایرانی میانه رو گفتگو نماید. اما این مذاکرات ناکام ماند،چراکه در این گفتگو ها خواسته هایی نظیر عقب نشینی اسراییل از بلندی های جولان از سوی ایرانی ها مطرح گردیده بود.
در اواخر ژولای ۱۹۸۶ ،حزب الله لبنان ، پدر مقدس مارتین لورنس مارتین جنکو را آزاد کرد. ویلیام کیسی ، رییس سیا خواستار ارسال یک محموله سلاح دیگر به ایران در قبال این اقدام شد. و ریگان بدلیل تلاش برای زنده ماندن گروگان ها با این درخواست موافقت کرد.
اما در اکتبر و سپتامبر۱۹۸۶ ، سه آمریکایی دیگر توسط یک گروه تروریستی ربوده شدند. و با وجود ابهامات فراوان، گفته می شد که آنان برای جایگزینی گروگان های آزاد شده ، ربوده شده اند.
اما در ۳ نوامبر ۱۹۸۶ و با افشاگری یک ایرانی رادیکال به نام مهدی هاشمی ،خبر این رسوایی مبادله سلاح در برابر آزادی گروگان ها در مجله ای لبنانی به نام "الشریعه" منتشر گردید. گفته می شود که افتادن یک محموله سلاح ارسالی برای شورشیان مخالف دولت از یک هواپیما و دستگیری ۲ همکار سیا در نیکاراگوا ، منجر به افشای آن شده است.
یک رو بعد ایران ، به صحت این معامله اذعان کرد .ریگان هم در یک برنامه تلویزیونی دلایل خود را اعلام کرد.
بعدها در جریان محاکمه نورث در سال ۱۹۸۹ ،مشخص شد که وی اسناد دولتی زیادی را از بین برده است.البته وی مدعی بود که برای حفظ جان همدستان و رابط های خود در ایران و نیکاراگوا به این کار دست زده است. کمی بعد نیز اکثر افراد مرتبط با این رسوایی از مشاغل خود ، برکنار شدند.
۶) کمیسیون تاور:
در ۲۵ نوامبر ،پرزیدنت ریگان دستور تشکیل کمیته حقیقت یاب را به ریاست جان تاور ، وزیر اسبق خارجه آمریکا ، ابلاغ کرد. و بررسی عملکرد اعضای شورای روابط خارجی در ۵۰ سال گذشته در راس خواسته های ریگان بود.
در ۲۶ فوریه ،گزارش نهایی کمیسیون با توجه به اظهارات ۸۰ شاهد ، منتشر گردید. و با وجود اعلام اشتباهات مقامات عالی رتبه آمریکایی در این معاملات ، گفته شد که ریگان در جریان ابعاد ماجرا و ارسال کمک به شورشیان کنترا نبوده است. هرچند در این گزارش از بی توجهی ریگان به عملکرد شورای روابط خارجی، انتقادات زیادی شده بود.
در ۱۸ نوامبر سال بعد ، نمایندگان کنگره که عمدتا دموکرات بودند، گزارش دیگری را منتشر نمودند که در آن، انتقادات بسیار زیادی به ریگان شده بود.
ریگان در مقابل ، تاسف عمیق خود را از این ارتباطات محرمانه اعلام کرد و تا ۳ ماه در برنامه های تلویزیونی حاضر نشد. در نهایت ریگان مسئولیت همه این اتفاقات را پذیرفت و گفت که اظهارات گذشته اش در مورد اینکه چنین معامله تسلیحاتی ای در برابر آزادی گروگان ها صورت نگرفته ، نادرست بوه است.
همزمان نظرسنجی ها نشان داد که محبوبیت ریگان از ۶۷ درصد به ۴۶ درصد رسیده است. و در آن دوره برچسب "رییس جمهور تفلون" به وی نسبت داده شد.
البته در پایان دوره ریاست جمهوری ریگان نرخ محبوبیت اش به ۶۴ درصد رسید که بالاترین نرخ محبوبیت در میان روسای جمهور آمریکا در ماه های پایانی حکومت شان می باشد.
در حوزه بین المللی بسیاری از کارشناسان یادآوری نمودند که این اقدام ریگان به منزله مشروعیت بخشی به اقدام تروریست ها در ربودن گروگان های غربی در سراسر دنیا و پذیرش خواسته هایشان می باشد. چراکه آمریکایی ها بارها هرگونه گفتگو با تروریست ها را رد نموده بودند.
و در ایران ، تنها مهدی هاشمی به دلایلی غیر مرتبط با این رسوایی ، در سال ۱۹۸۷ به اعدام محکوم گردید .
آمریکایی های مرتبط با این جریان نیز با عفو بوش پدر روبرو شدند و تنها "بیل بریدان" به علت سرقت ۳۰میلیون دلار از پول های ارسال شده به کنتراها ، به زندان محکوم شد تا سرانجام پرونده این رسوایی بسته شود.

محسن داوری