ویژگی های مالیات برارزش افزوده

مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات بر مصرف است که هم اکنون بر بیش از ۱۲۰کشور جهان اجرا می شود. این مالیات در واقع نوعی مالیات بر فروش کالا و خدمات چند مرحله ای است که طی مراحل زنجیره واردات تولید ، توزیع ، مصرف با نرخ مالیات ثابت ( غیر تصاعدی ) اعمال می شود و در نهایت مصرف کنندگان نهایی، تنها پرداخت کننده واقعی آن هستند ‎/ نظام مالیات بر ارزش افزوده به دلیل انتقال مالیات از بخش تولید به مصرف و در برگرفتن کلیه مبادلات اقتصادی موجبات نظام مالی را فراهم کرده و منبع مناسب و قابل اتکایی نیز برای تأمین درآمدهای دولت خواهد بود. مهم ترین ویژگی و مزایای مالیات بر ارزش افزوده عبارتند از:
● تأمین بخش قابل ملاحظه ای از درآمدهای دولت
مالیات بر ارزش افزوده در بسیاری از کشورها، به عنوان یک منبع جدید درآمدی به منظور افزایش درآمد دولت به کاربرده شده است. این مالیات در بر گیرنده طیف وسیعی از کالاها و خدمات است و درآمد قابل توجهی برای دولت ایجاد می کند، ضمن آنکه به دلیل وسعت پایه مالیاتی و پائین بودن نرخ مالیاتی درآمد مالیات بیشتری را نصیب دولت می کند و این امر بدون از بین بردن انگیزه تولید صورت می پذیرد. به این ترتیب امکان فرار مالیاتی در مالیات بر ارزش افزوده، به دلیل کمتر بودن نرخ مالیاتی آن در مقایسه با سایر مالیات ها با پایه محدود کاهش می یابد.
درآمدهای ناشی از اجرای مالیات بر ارزش افزوده نسبت به دیگر مالیات ها از ثبات و انعطاف بیشتری برخوردار است. در زمان رونق اقتصادی، این نوع مالیات، برارزش افزوده، کالا ها و خدماتی اعمال می شود و با افزایش سطح تولید و ارزش افزوده میزان وصولی از این منبع افزایش می یابد ‎/ از طرف دیگر در زمان رکود اقتصادی ، با کاهش سطح تولیدات و ارزش افزوده مؤسسات اقتصادی، وصولی از مالیات بر ارزش افزوده نیز تقلیل می یابد و در نتیجه از فشار فزاینده بار مالیاتی بر طبقات جامعه در زمان رکود کاسته می شود.
همچنین مالیات بر ارزش افزوده بر پایه گسترده، اعمال و به قیمت های جاری محاسبه می شود، در نتیجه تغییر جزئی این مالیات فوراً به افزایش و یا کاهش در آمدها می انجامد، لذا این مالیات ابزار مالیاتی قابل انعطافی است که مقامات مالی کشور می توانند به هنگام اعمال سیاست های تثبیت اقتصادی از آن استفاده کنند.
● ایجاد انگیزه سرمایه گذاری و تولید
اجرای مالیات بر ارزش افزوده همواره با لغو مالیات های ناکارآمد اختلال زا همراه خواهد بود ‎/ لذا جایگزینی مالیات بر ارزش افزوده با این مالیات ها شرایط بهتری را برای تولید به وجود می آورد. علاوه بر آن به دلیل اعمال نرخ صفر برای صادرات، قیمت های نسبی صادرات در مقایسه با قیمت های جهانی ارزان تر شده و به ابزاری برای تشویق تولید داخلی تبدیل می شود. نهایتاً اینکه خنثی بودن و آثار ضعیف تورمی این مالیات نیز آن را به ابزاری کمکی برای تولید تبدیل کرده است. مالیات بر ارزش افزوده باعث افزایش درآمد می شود و این افزایش درآمد مالیاتی می تواند موجب کاهش کسری بودجه، استقراض بخش عمومی، نرخ بهره و بنابراین تحریک سرمایه گذاری شود. مالیات بر ارزش افزوده می تواند خطر تورم ناشی از کسر بودجه را کاهش دهد.
همچنین اجرای مالیات بر ارزش افزوده تمهیدات حقوقی و قانونی لازم را برای روش خوداظهاری ایجاد می کند زیرا در واقع این مالیات براساس روش خود اظهاری اجرا می شود بنابراین هزینه وصول این نوع مالیات پائین است ‎/
● خود کنترلی بودن
یکی دیگر از ویژگی های مالیات بر ارزش افزوده است که به شفاف سازی مبادلات و فعالیت های اقتصادی کمک می کند و در نتیجه موجب سهولت اعمال انواع دیگر مالیات می شود. خود کنترلی بودن بدین معناست که پرداخت کنندگان مالیات در هر مرحله ای از زنجیر تولید، توزیع، روی پرداخت مالیات در مراحل پیش از خود نظارت می کنند. در این سیستم، اگر بنگاهی مالیات را کمتر از حد واقعی آن اعلام کند و یا مالیات مربوط به خود را نپردازد، این مالیات در زنجیره تولید وتوزیع به خریدار بعدی منتقل می شود. به همین دلیل خریداران تمایلی به خرید کالاهایی که مالیات آنها پرداخت نشده است ندارند ‎/ به عبارت دیگر، اگر بنگاهی کالاهایی را خریداری کند که مالیات آنها پرداخت نشده باشد ، در این صورت وی اعتبار مالیاتی کمتری خواهد داشت و متعاقباً بدهی بیشتری به وی تعلق می گیرد.
● کمترین تأخیر در عملیات و صول این نوع مالیات
مالیات بر ارزش افزوده بر خلاف مالیات بر درآمد که معمولاً در پایان سال مالی قابل وصول است، از کمترین نوسان برخوردار است، زیرا تقاضا برای کالاها و خدمات طی زمان استمرار داشته و لذا دولت در پرداخت های خود با مشکل مواجه نمی شود و این خود سبب ایجاد یک منبع درآمدی با ثبات و در عین حال انعطاف پذیر برای دولت می شود.
● تشویق صادرات
چون اساساً این مالیات با هدف اصابت به مصرف داخلی صورت می گیرد، بنابراین در این سیستم، صادرات مشمول نرخ صفر است. به عبارت دیگر، چه افرادی که به عنوان توریست کالای داخلی را خریداری و از کشور خارج می کنند و چه بنگاهایی که در امر صادرات کالا و خدمات فعالیت دارند، با ارائه مدارک لازم، کلیه مالیات های پرداخت شده بر ارزش افزوده در مراحل مختلف را یکجا باز پس می گیرند و این عاملی برای تشویق صادرات به شمار می آید ‎/
● تسهیل ورود به پیمان های منطقه ای و بین المللی
برخی از پیمان های منطقه ای بنا به دلایلی نظیر ایجاد وحدت نظام مالیاتی در مناسبات اقتصادی کشورهای عضو به سمت افزایش کارایی، گسترش صنعت، استفاده از مزایای بی طرفی و خنثی بودن، آسیب نرساندن به کالاهای وارداتی و گسترش رقابت داخلی ، مالیات بر ارزش افزوده را به عنوان شرط عضویت برای اعضا تعیین کرده اند.به طور کلی عضویت در پیمان های منطقه ای از جمله موارد دیگری است که برخی کشورها را به مدرن سازی نظام مالیاتی و استفاده از مالیات بر ارزش افزوده هدایت می کند. امروزه مالیات بر ارزش افزوده مکانیزمی است که ضمن پایداری درآمدهای عمومی کشور، به ابزاری برای یکسان سازی سازمان و ساختار مالیاتی کشورهای عضو اتحادیه های منطقه ای تبدیل شده است. به دلیل وسیع بودن پایه مالیات بر ارزش افزوده، می توان این مالیات را با نرخی کمتر از مالیات بر فروش مرتبط با بخش های مختلف بازرگانی اعمال کرد و امکان کاهش فرار در مالیات بر ارزش افزوده را فراهم آورد. با توجه به ویژگی های یاد شده، مالیات بر ارزش افزوده می تواند ساختاری کارآمد جهت بهبود سیستم مالی کشور قلمداد شود.‎/

دکترپرویز دلداده جاوید ‎
عضو انجمن اقتصاددانان ایران

منبع : روزنامه ایران