اولویت‌های تحقیقاتی بخش سرطان

تعیین اولویت‌های تحقیقاتی در چرخه مدیریت پژوهشی یک نقطه کلیدی است. محدودیت منابع مالی و انسانی از مهم‌ترین علل ضرورت تعیین اولویت‌های تحقیقاتی است. در بخش سلامت، تغییر الگوی بیماری‌ها و شرایط و تاثیر آن روی جامعه جزو علل ضرورت تعیین اولویت‌ها است...
در سال ۱۹۹۰ «کمیسیون‌ پژوهش علوم پزشکی برای توسعه» سازمان بهداشت جهانی مفهوم پژوهش در ضرورت‌های سلامت ملی
را به عنوان راهبردی برای ارتقای سلامت و توسعه بر پایه برابری و عدالت اجتماعی ارایه کرد. این کمیسیون ENHR را به عنوان سازوکاری در جهت اهداف زیر پیشنهاد کرد:
▪ تامین و به‌روز کردن پایه اطلاعات علمی مورد نیاز برای تصمیم‌گیری در زمینه بهداشت و همچنین برای تعیین اولویت‌ها،
▪ تضمین استفاده بهینه از منابع موجود،
▪ ارتقا و به‌کارگیری پژوهش در جهت حل مسایل حل نشده در مواردی که فنون موجود حتی در کاستن از حجم مساله به میزانی که قابل کنترل باشد نیز ناکافی‌اند.
بر اساس توصیه‌های این کمیسیون و به منظور پیشبرد و ارتقای راهبرد ENHR شورای پژوهش علوم پزشکی برای توسعه
یا COHRED در سال ۱۹۹۳ تاسیس گردید. در روش پیشنهادی COHRED تعیین اولویت‌های تحقیقاتی در ۴ مرحله زیر انجام می‌گیرد:
ـ مرحله اول: تحلیل ذی‌مدخلان و شناسایی ذی‌مدخلان کلیدی،
ـ مرحله دوم: تحلیل وضعیت موجود،
ـ مرحله سوم: تعیین حیطه‌ها و استخراج عناوین پژوهشی،
ـ مرحله چهارم: امتیازدهی و رتبه‌بندی عناوین بر اساس معیارهایی مانند ضرورت، مناسبت، احتمال موفقیت و پیامد پژوهش.
در مورد تعیین اولویت‌های تحقیقاتی در بخش سرطان در ایران یک اولویت‌بندی سیستماتیک که به سفارش وزارت بهداشت به عنوان متولی سلامت در کشور صورت پذیرفته باشد وجود ندارد. با توجه به نیازی که در این زمینه توسط مسوولان احساس می‌شد و با نیت بهینه کردن تحقیقاتی که در مورد جنبه‌های مختلف سرطان صورت می‌گیرد پیشنهاد تشکیل شبکه تحقیقات سرطان توسط عده‌ای از اساتید و محققان به وزرات بهداشت ارایه و شبکه تحقیقات سرطان با عضویت ۱۸ مرکز تحقیقاتی از سراسر کشور مطرح شد و به عنوان اولین قدم، تعیین اولویت‌های تحقیقاتی سرطان را در کشور با در نظر گرفتن دورنمای علمی کشور در دستور کار شبکه قرار داد. در این راستا ابتدا وضعیت موجود تحقیقاتی مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور با پایش‌های مختلف محققان داخلی و علائق تحقیقاتی آنها شناسایی شد. این محققان عمدتا پژوهشگرانی هستند که در دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقات و... مشغول بکارند. این پایش گروه دوم ذی‌مدخلان شامل تصمیم‌گیرندگان و مدیران ستادی در سطوح مختلف مدیریتی و همچنین دیگر ذی‌مدخلان مربوطه مثل ارایه‌کنندگان خدمات سلامت در بخش‌های خصوصی و جوامع و مشتریان خدمات را پوشش داده و در پروسه تعیین اولویت‌های تحقیقاتی سرطان دخیل خواهد کرد.
تحلیل وضعیت موجود تحقیقاتی برای پاسخ‌گویی به سوالات کلیدی که عبارتند از:
▪ مهم‌ترین نیازهای سلامت در بخش سرطان کدامند؟
▪ مهم‌ترین نقاط قوت و ضعف در نظام سلامت کشور در مورد سرطان کدامند؟
▪ تصویر کلی از تحقیقات مرتبط با سرطان به چه صورتی است و مهم‌ترین خلاهای اطلاعاتی کدامند؟
▪ مهم‌ترین منابع حمایت‌کننده از پژوهش در بخش سرطان کدامند؟
برای برآورد میزان بزرگی مشکل سرطان در کشور از معیارهای مختلفی می‌توان استفاده کرد که در این رابطه معیارهای مورد توصیه دانشمندان ایرانی میزان‌های بار بیماری، بروز، شیوع و میزان‌های مرگ و میر از سرطان‌های مختلف هستند.شناخت اپیدمیولوژیک محلی سرطان به عنوان پایه اصلی برای اقدامات تعیین‌ اولویت‌های تحقیقاتی سرطان مورد نیاز است. خوشبختانه از سال ۱۳۷۷ که توجه خاصی به مساله ثبت سرطان و زیرساخت‌های اطلاعاتی سرطان در کشور به عمل آمد، در حال حاضر اعداد و ارقام جمعیتی نسبتا مناسبی در سطح جمعیت‌های مختلف کشور وجود دارد که امکان بزرگی برای تعیین اولویت‌های تحقیقاتی هستند.
برابر این اطلاعات به لحاظ فراوانی سرطان معده در مردان و سرطان پستان در زنان به عنوان سرطان‌های شایع در ایران شناسایی شده و بیشترین میزان سال‌های از دست رفته و مرگ زودرس به علت سرطان را باعث شده‌اند. در رتبه‌های بعدی سرطان‌های مثانه، پروستات، کولورکتال و سرطان‌های دستگاه خون‌ساز بار زیادی به ساختار سیستم خدمات بهداشتی کشور تحمیل می‌نمایند.
نکته مهم دیگر در تعیین اولویت‌های بخش سرطان، تعیین میزان‌های مربوط به فراوانی عوامل خطر سرطان و تقسیم‌بندی آنها برمبنای قابلیت مداخله و بار بیماری منسوب به این عوامل خطر است که در همین راستا مطالعات اولیه در دست اجرا و شبکه تحقیقات سرطان هدایت و پشتیبانی چنین مطالعاتی را در دستور کار خود داده است. مصرف دخانیات، به عنوان مهم‌ترین ریسک منتسب مرگ ناشی از سرطان و یکی از عوامل خطر قابل مداخله با بازدهی بالا در زمینه قابل پیشگیری بودن و به عنوان یکی از اولویت‌های برنامه‌های کنترل سرطان توسط سازمان بین‌المللی سرطان (UICC) پیشنهاد و مقابله با آن توصیه می‌گردد. تحقیقات جمعیتی و رفتاری مساله دخانیات به منظور شناخت زوایای بومی این معضل یکی دیگر از افق‌هایی است که در تعیین اولویت‌های تحقیقاتی سرطان جایگاه مهمی داشته است.
● سرطان پستان
سرطان پستان با توجه به فراوانی و مسایل اجتماعی، خانوادگی که در محیط اجتماعی ایجاد کرده، سهم بزرگی از تحقیقات مربوط به سرطان در ایران را به خود اختصاص داده است (برابر مطالعات مقدماتی که در رابطه با اولویت‌بندی تحقیقات سرطان در شبکه تحقیقات صورت پذیرفته سرطان پستان یکی از سرطان‌هایی است که بیشترین محققان ایرانی را به خود مشغول داشته و تمامی زوایای این بیماری به نحوی مورد مطالعه قرار گرفته است). این واقعیت که مداخلات کنترلی در سطح اولیه پیشگیری، بازدهی بالایی در پایین آوردن بار بیماری سرطان پستان نمی‌تواند داشته باشد، تشخیص زودرس و غربالگری‌های سیستماتیک و دانش بومی این مداخلات از نیازهای تحقیقاتی سرطان پستان بوده که در این راستا متولیان سلامت و مراکز تحقیقاتی از بنیه تحقیقاتی خود استفاده کرده و مسایل تحقیقاتی مربوط به تشخیص زودرس سرطان پستان را مورد تاکید قرار داده‌اند.
رویکرد نظام سلامت به پژوهش در حیطه سرطان قسمتی از رویکرد کلان ‌پژوهشی کشور می‌باشد. بحث تعیین اولویت‌های تحقیقات در بخش سرطان اولین قدم در مدیریت پژوهش در این حیطه می‌باشد. قدم‌های بعدی مانند کاربردی کردن پژوهش در سایه اولویت‌بندی و تخصیص مناسب منابع میسر است و با چنین رویکردی هدایت پژوهش‌ها در جهت رسیدن به اهداف غائی نظام سلامت امکان‌پذیر است و ساختارهای همسو همانند شبکه تحقیقات سرطان رسالت بزرگی در این زمینه می‌توانند ایفا کنند.

دکتر علیرضا موسوی جراحی - دبیر شبکه ملی تحقیقات سرطان

منبع : هفته نامه سپید