راههای کسب آرامش

آرامش گوهری نایاب و مهم ترین نیاز انسان است که نقش بسیار مهمی در سعادت و سلامت روحی او و جامعه دارد. انسان همواره در جستجوی آرامش است و برای به دست آوردن آن تلاش و کوشش می نماید. احساس امنیت و آرامش از مهم ترین ویژگی های انسان سالم به شمار می رود، زیرا او در سایه این آرامش می تواند به رشد و کمال برسد.
خداوند در قرآن، به صورت زیبایی موضوع آرامش را بیان نموده و عوامل مؤثر بر آرامش روح و روان را به انسان ها معرفی نموده است که در این نوشتار به برخی از آن ها اشاره می شود:
قرآن کریم، کتاب بزرگ انسان سازی و هدایت انسان به سوی خیر و سعادت است که به نحوی مطلوب تغییرات بسیار مفید و مؤثری در شخصیت افراد به وجود می آورد و از آنها افرادی با شخصیت کامل، آرام و مطمئن می سازد. خداوند متعال از قرآن به عنوان نسخه شفابخش برای جان های دردمند مؤمنان، یاد می نماید و می فرماید: «و ننزل من القرآن ما هو شفاء و رحمه للمؤمنین و لا یزیدالظالمین انا خساراً؛ و از قرآن آنچه شفا و رحمت است برای مؤمنان، نازل می کنیم؛ و ستمگران را جز خسران (و زیان) نمی افزاید.» (اسراء ۸۲)
حضرت علی(ع) انسان ها را به استمداد از قرآن برای حل مشکلاتشان، فرامی خواند و می فرماید: «از این کتاب بزرگ آسمانی برای بیماری های خود شفا بخواهید و برای حل مشکلاتتان از آن یاری بجویید، چرا که در این کتاب درمان بزرگترین دردها است.» (نهج البلاغه خ۱۷۶)
۱) ایمان
ایمان یک نوع حالت آرامش و اطمینان است که بسیاری از دردهای روحی را درمان می کند. قرآن، امنیت و آرامشی را که ایمان در وجود مؤمن ایجاد می کند این گونه توصیف می فرماید: «الذین ءامنوا و تطمئن قلوبهم بذکرالله الا بذکر الله تطمئن القلوب؛ آنان که ایمان آورده اند و دلهایشان به یاد خدا آرامش می یابد. آگاه باشید که دلها به یاد خدا آرامش می یابد.» (رعد ۲۸)
ایمان انسان به خداوند، او را نسبت به کمک، حمایت و لطف خداوند امیدوار می سازد و هرگونه شک و وحشت را از او دور می نماید. قرآن می فرماید: «هوالذی انزل السکینه فی قلوب المؤمنین لیزدادوا ایمانا مع ایمانهم؛ هم اوست که در دل های مؤمنان آرامش را فرو فرستاد، تا ایمانی بر ایمان خود بیفزایند.» (فتح۴)
میزان آرامش روحی هر کس، بستگی به ایمان او دارد. انسان در پرتو بندگی خداوند از قید بندگی غیر او آزاد می گردد و هرچه فرد ایمانش قوی تر باشد، آرامش روحی او نیز افزایش می یابد. کسانی که ایمان ناپایدار و ضعیفی دارند، احساس آرامش کمتری دارند. به همین دلیل، کافران هیچ بهره ای از آرامش و اطمینان ندارند.
امام باقر(ع) آرامش را همان ایمان می داند و می فرماید: «آرامش، همان ایمان است.»۱
آری ایمان به خدا به انسان امید و توان می دهد و او احساس می کند به پناهگاه مطمئن و قدرتمندی متکی است؛ بنابراین او خود را ناتوان نمی بیند و هرگز ناامید نمی شود.
۲) یاد خدا و نماز
یکی از عبارت هایی که در قرآن کریم آمده است و برای آن حدی مشخص نشده است، «ذکرالله» است: «یا ایهاالذین ءامنوا اذکروا الله ذکرا کثیرا؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را یاد کنید، یادی بسیار.» (احزاب۴۱)
یاد خدا، تأثیر به سزایی در آرامش دلها دارد. قرآن کریم، ذکر خدا را به عنوان برترین داروی آرام بخش قلب ها معرفی می نماید و قلب مؤمنان را بدلیل ذکر نام خداوند، سرشار از آرامش ملکوتی می داند و می فرماید: «الذین ءامنوا و تطمئن قلوبهم بذکرالله الا بذکرالله تطمئن القلوب؛ آنان که ایمان آورده اند و دلهایشان به یاد خدا آرامش می یابد. آگاه باشید که دلها به یاد خدا آرامش می یابد.» (رعد۲۸)
کسی که دلش را محل یاد خدا قرار می دهد، همه اضطرابها و نگرانی هایش از بین می رود، به صفا و آرامشی درونی می رسد و هیچ وحشتی از غیر خدا ندارد.
حضرت علی(ع) در خطبه ۲۲۵ نهج البلاغه می فرماید: «پروردگارا! تو از هر مونسی برای دوستانت مونس تری و از همه آن ها برای کسانی که به تو اعتماد کنند، برای کارگزاری، آماده تری. پروردگارا! آنان را در باطن دلشان مشاهده می کنی و در اعماق ضمیرشان بر حال آنان آگاهی و میزان معرفت و بصیرتشان را می دانی، رازهای آنان نزد تو آشکار است و دل های آنان در فراق تو بی تاب. اگر تنهایی سبب وحشت آنان می گردد، یاد تو مونس آنهاست، و اگر سختی ها بر آنان فرو ریزد، به تو پناه می برند.»
در منطق قرآن یکی از مصادیق کامل یاد خدا، نماز می باشد به ذکر اکبر، تعبیر شده است: «و لذکرالله اکبر؛ و ذکر خدا بزرگ تر است.» (عنکبوت ۴۵) نماز ریشه و مایه اصلی هر خیر و سعادت است و انسان را به یاد خدا می اندازد. اگر نماز باتوجه کامل خوانده شود، آثار و برکات ویژه ای در آرامش روح و روان و در نتیجه، در زندگی فرد خواهد داشت. در پرتو نماز، آلودگی و گناهان از وجود انسان پاک می گردد. و قلبی که در آن گناه نباشد، سرشار از آرامش و اطمینان است.
۳) تقوا
«تقوا» زیباترین صفت انسان مؤمن و عامل سعادت و رستگاری انسان است. خداوند در قرآن بارها انسان را به داشتن تقوا فراخوانده و آن را لباس پاکی روح انسان معرفی می نماید: «و لباس التقوی ذلک خیر؛ و جامه پرهیزگاری از هر جامه ای بهتر است.» (اعراف۲۶)
تقوا موجب کمال انسان و هدایت او در مسیر الی الله است. خداوند سبحان برای اهل تقوا راه خروج از مشکلات و رسیدن به آرامش و طمأنینه را قرار داده است: «من یتق الله یجعل له مخرجاً؛ هر که تقوا بورزد خداوند راه گشایش در سختی ها به او عطا می کند.»(طلاق۲)
فرد متقی در دنیا و آخرت محبوب خداوند سبحان است. در هنگام مصیبت ها و در دشواری های زندگی درمانده نمی گردد: «الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون¤ الذین امنوا و کانوا یتقون¤ لهم البشری فی الحیوه الدنیا و فی الاخره لاتبدیل لکلمات الله ذلک هوالفوز العظیم؛ آگاه باشید که بر دوستان خدا بیمی نیست و غمگین نمی شوند¤ کسانی را که ایمان آوردند و پرهیزگاری می کردند¤ بشارت است ایشان را در دنیا و آخرت. سخن خدا دگرگون نمی شود. این است کامیابی بزرگ.» (یونس ۶۴تا ۶۲)
چنین انسانی منشأ همه امور را خداوند متعال می داند و این گونه است که همیشه دارای آرامش و اطمینان روحی است و ترس و دلهره به دلش راه نمی یابد.
امام علی(ع) اهل تقوا را این گونه بشارت می دهد و می فرماید: بدانید که هر کسی تقوای الهی را پیشه کند و از خداوند سبحان بترسد از فتنه ها نجات می یابد. و با نور هدایت از تاریکی ها می گریزد، و بهشت و آنچه را که دوست دارد جاودانه بدست می آورد. خداوند سبحان او را در منزل کرامت خویش مسکن می دهد.
خانه ای که مخصوص خداوند سبحان است سقف آن عرش الهی و نور و روشنایی آن از جمال الهی، و زائرانش فرشتگان الهی و دوستان و همنشینانش پیامبران الهی می باشند.۲
۴) دعا و توسل
دعا وسیله قرب و نزدیکی بنده به پروردگارمنان، تسلی بخش دلهای خسته و روشنی بخش جان انسان در برابر مشکلات و سختی های زندگی است. از این رو، خداوند متعال همواره بندگان را به دعا کردن در پیشگاه خود دعوت می نماید و وعده اجابت آن را می دهد: «واذا سالک عبادی عنی فانی قریب اجیب دعوه الداع اذا دعان فلیستجیبوا لی ولیومنوا بی لعلهم یرشدون؛ و زمانی که بندگان من از تو درباره من بپرسند، من نزدیکم، دعای دعا کننده را هنگامی که مرا بخواند اجابت می کنم، پس باید دعوت مرا استجابت کنند و به من ایمان آورند تا شاید هدایت شوند.» (بقره۱۸۶)
انسان پاک ترین حالات را در دعا و توسل به خداوند پیدا می کند. او به وسیله دعا به قدرت لایزال خداوندی متصل می شود و حل مشکلات مادی و معنوی خود را از خدا می خواهد و اجابت دعا را از جانب آن بخشنده بزرگ، باور دارد.
خداوند در قرآن درباره تأثیر دعا و توسل بر آرامش انسان و رهایی از اضطراب و افسردگی می فرماید: «خذ من اموالهم صدقه تطهرهم و تزکیهم بها و صل علیهم ان صلوتک سکن لهم و الله سمیع علیم؛ از دارایی هایشان صدقه بستان تا آنان را پاک و منزه سازی و برایشان دعا کن، زیرا دعای تو مایه آرامش آنهاست، و خدا شنوا و داناست.» (توبه۱۰۳)
دعا باعث تخلیه هیجانات فرد و از بین بردن ناراحتی های او می شود. انسان که با دعا سر و کار دارد هرگز دچار یأس و ناامیدی نمی شود و به آرامش و نشاط می رسد.
۵) انس با قرآن مجید
تلاوت و حفظ قرآن نوعی ذکر خداوند است. انسان در پرتو نور قرآن از بسیاری از نگرانی ها و اضطرابات مصون می ماند و احساس اطمینان و آرامش بیشتری می کند.
خداوند در قرآن خطاب به پیامبر(ص) می فرماید: «و قال الذین کفروا لولا نزل علیه القرءان جمله واحده کذاک لنثبت به فوادک و رتلناه ترتیلا؛ کافران گفتند: چرا این قرآن به یکباره بر او نازل نمی شود؟ برای آن است که دل تو را بدان نیرو دهیم آن را به آهستگی وترتیب فرو می خوانیم. (فرقان۲۳)
خواندن قرآن و مداومت بر آن به تدریج موجب استحکام قلب و روح می شود. وقتی که قلب انسان ثابت و محکم شد، هیچ غم و ناراحتی نمی تواند آرامش آن را بر هم بزند. کسانی که توفیق انس با قرآن را پیدا می کنند، جز به قرآن دل نمی بندند و به وسیله آن به آرامش می رسند. پیامبر(ص) در این باره می فرماید: «مثل قرآن مثل کیسه سربسته پر از مشک است. اگر آن را باز کنی، بوی مشک فضا را معطر می سازد و اگر به حال خود رها سازی، سود نمی بخشد. قرآن نیز، چنانچه به تلاوتش روی آوری، فضا را از عطر خود آکنده می سازد و روان را نشاط می بخشد؛ و اگر تلاوت نکنی، در سینه ات پنهان می ماند.»۳
قرآن با الگودهی به انسان از جهات مختلف، راهنمای گرانبها و بهترین پشتوانه برای او می باشد. عمل به دستورات قرآن، انسان را در جهت کسب معرفت کمال و نیل به سعادت و ایجاد آرامش هدایت می کند.
۶) صبر
یکی از فضایل انسانی و از مهم ترین ارکان ایمان، صبر است که نقش مهمی در زندگی انسان و ایجاد آرامش روح و روان او دارد. صبر راه حل بسیاری از مشکلات است.
صدهزاران کیمیا حق آفرید
کیمیایی همچون صبر آدم ندید
خدا در قرآن با مژده به صابران، اجر و پاداش آنان را نامحدود می داند و می فرماید: «انما یوفی الصبرون اجرهم بغیر حساب؛ صابران اجر و پاداش خود را بی حساب دریافت می دارند.»(زمر۰۱)
انسان مؤمن در برابر مشکلات مقاومت می کند و از حوادث و سختی های زندگی شکوه نمی کند. او درپناه صبر، وجود خود را آرامش می بخشد. هرگونه بی صبری باعث به وجودآمدن اضطراب و استرس در او خواهد شد.
امام صادق(ع) می فرمایند: بسیار اتفاق افتاده که یک ساعت صبر و شکیبای سبب شادی طولای شده است و چه بسیار لذت کوتاهی در یک ساعت غم و اندوه طولانی به بار آورده است.»۴
۷) همسر مناسب
ازدواج پیمانی مقدس است که در اسلام به آن اهمیت فراوانی داده شده است. پیامبر گرامی اسلام، ازدواج را عامل مهمی در دور نگه داشتن دین و جامعه، از انحرافات می داند و می فرماید: هر کس که ازدواج کند، نصف دینش را حفظ کرده است.»۵
در نظام الهی و آموزه های دینی، یکی از اهداف اصلی ازدواج، رسیدن به آرامش و رضایت است. قرآن کریم درباره فلسفه ازدواج می فرماید: «و من آیاته ان خلق لکم من انفسکم ازواجا لتسکنوا الیها؛ از نشانه های خدا این است که از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید تا در کنار آن ها آرامش بیابید.»(روم ۱۲)
علامه طباطبایی در تفسیر این آیه می گوید: «هر یک از زن و مرد در حد خود و فی نفسه، ناقص و محتاج به طرف دیگر است و از مجموع آن دو، واحدی تام و تمام درست می شود و به خاطر همین نقص و احتیاج است که هر یک به سوی دیگری حرکت می کند و چون بدان رسید، آرامش و سکونت می یابد؛ چون هر ناقصی مشتاق به کمال است و هر محتاجی مایل به زوال حاجت و فقر خویش است.»۶
زن و مرد دو جنس مکمل یکدیگر و مایه شکوفایی و پرورش هم هستند، با ازدواج مشکلاتشان کمتر می گردد و دامن آنها از آلودگی و فساد سالم می ماند. و در کنار یکدیگر به سکون و آرامش جسمی، روحی، فردی و اجتماعی می رساند.
۸) همنشینی با مؤمنین
همنشینی با انسان های مؤمن و صالح در رشد و ترقی اخلاق و کمالات انسانی تأثیر به سزایی دارد. از وظایف همنشین نیک و مؤمن آن است که عشق به خدا را در دل ها زنده کند و دیگران را به مسیر حق دعوت نماید. این کار به اندازه ای اهمیت دارد که به تعبیر قرآن ترک آن موجب ضرر و خسارت برای انسان می شود و بزرگ ترین خسارت همین خسارت جان است: «ان الخاسرین الذین خسرو انفسهم» (شوری ۵۴)
انسان با همنشینی با پاکان به یاد خدا می افتد و در راه رسیدن به رستگاری هدایت شده، روح او تعالی می یابد و به آرامش می رسد. کسی که انسان را به یاد خدا می اندازد، علاوه بر اینکه خود موجب تسکین نفس انسان هستند، با تذکر یاد الهی نیز موجب آرامش دل می گردند.
امام صادق(ع) آرامش مؤمن را در همنشینی با پاکان و پرهیزگاران می داند و می فرماید: «همانا مؤمن با برادر مؤمنش آرامش می یابد، چنان که دل تشنه کام، با آب خنک تسکین می یابد.»۷
در قرآن دوستی بین مؤمنین و پرهیزگاران ابدی است و در قیامت هم از بین نمی رود و باقی می ماند: «الاخلاء یومئذ بعضهم لبعض عدو الا المتقین؛ در آن روز دوستان- غیر از پرهیزگاران- دشمن یکدیگرند.» زخرف ۷۶
در قیامت تنها پرهیزکارانند که پیوند دوستی آنها جاودانی است، چرا که بر محور ارزشهای جاودانی دور می زند.
۹) توکل
توکل از نشانه های اهل ایمان و کلید رهایی از مشکلات است. خداوند بهترین تکیه گاه برای انسان است که انسان با توکل به او به آرامشی وصف ناپذیر دست می یابد.
قرآن کریم بارها به صراحت انسان ها را به توکل به خداوند فرا خوانده است و در برابر آن، وعده خداوند مبنی بر کفایت امور آنان را اعلام می دارد: «و من یتوکل علی الله فهو حسبه؛ و هر که به خدا توکل کند، خدا او را کافی است.»(طلاق۳)
انسان متوکل با احساس بی نیازی از ماسوی الله ایمان خود را به خدا محکم و استوار می نماید، کار خود را به خدا واگذار می کند و گشایش آن را از خدا می خواهد و از شک و تردید نسبت به وعده های الهی دوری می گزیند. او اطمینان دارد که پروردگار بزرگ لحظه ای او را تنها نمی گذارد و به حال خود رها نمی کند.
پیامبر(ص) در توکل به خداوند متعال، چنان حالتی یافته بود که وقتی ابوبکر در غار دچار ترس شده بود و فکر می کرد که کافران آنان را پیدا خواهند کرد با آرامش به ابوبکر فرمود: «لا تحزن ان الله معنا؛ نگران نباش خداوند با ماست.»(توبه۰۴)
فرد متوکل همواره امیدوار است، خستگی راه بر او چیره نمی شود و در تمام حالات و رفتار خویش حضور پروردگار را درنظر می گیرد و در برابر مخالفت ها و سختی ها مقاومت می کند.
حضرت علی(ع) در بیان خصوصیت انسان متوکل اینچنین می فرماید: «کسی که توکل بر خدا دارد رنج و خستگی ندارد»۸
۱۰) توبه
توبه یکی از نعمت های بزرگ الهی ا ست که انسان ها را به اصلاح و خودسازی وامی دارد و آنها را از مرتکب شدن مجدد به گناه بازمی دارد. خداوند متعال برای نجات انسان از تباهی، «باب توبه و استغفار» را به روی بندگان خویش گشوده وآنها را به پشیمانی و طلب بخشش دعوت می کند: «یایها الذین امنوا توبوا الی الله توبه نصوحا عسی ربکم ان یکفر عنکم سیاتکم؛ ای کسانی که ایمان آورده اید، به درگاه خدا توبه کنید توبه ای از روی اخلاص. باشد که پروردگارتان گناهانتان را محو کند.»(تحریم۸)
توبه و استغفار نقش به سزایی در شستشوی روح و آرامش درونی انسان دارد. رحمت بیکران الهی همواره شامل حال بندگان وبه خصوص مؤمنان می باشد و راه بازگشت توأم با امیدواری به روی آنها بازاست. قرآن کریم دراین باره می فرماید: «قل یاعبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمه الله ان الله یغفر الذنوب جمعیعا انه هوالغفور الرحیم؛ بگو: این بندگان من که بر زیان خویش اسراف کرده اید، از رحمت خدامأیوس مشوید. زیرا خدا همه گناهان را می آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.»(زمر۳۵)
زمانی که انسان خالصانه توبه کند نفسش آرام می گیرد و درنتیجه، احساس گناهی که سبب نگرانی و اضطراب او شده است، ازبین می رود و با امیدواری به رحمت واسعه الهی باردیگر برای تعالی روح خویش تلاش می کند.
۱۱) عفت و پاکدامنی
پاکدامنی ازبرجسته ترین کمالات انسان و از برترین ارزش هایی است که آموزه های دینی ما به ویژه در قرآن کریم بر آن تأکید فراوان شده است.
قرآن اساس رابطه زن و مرد و یکی از صفات و خصلت های برجسته مؤمنان را پاکدامنی و عفت می داند و می فرماید: والذین هم لفروجهم حافظون¤ الا علی ازواجهم او ما ملکت ایمانهم فانهم غیر ملومین¤ فمن ابتغی وراء ذالک فاولئک هم العادون؛ وآنان که شرمگاه خود را نگه می دارند، جز بر همسران یا کنیزان خویش، که در نزدیکی با آنان مورد ملامت قرار نمی گیرند و کسانی که غیر از این دو بجویند از حد خویش تجاوز کرده اند.» (مؤمنون ۷-۵)
کسی که پاکدامنی را پیشه خود سازد، احساس گناه و تنفر ازخود را ندارد و روح او از آشفتگی و اضطراب به دور می ماند و در آرامش و اطمینان به سر می برد.
امام علی(ع) یکی از آثار عفت را دوری از پستی ها می داند و می فرماید: «عفت انسان را حفظ می کند و او را از پستی ها نگه می دارد.»۹
خداوند سبحان، در سوره نور با دعوت عمومی مردان وزنان به حیا، عفت و پاکدامنی در همه زمینه ها، آنها را به بازگشت به سوی خویش دعوت می کند: «و توبوا الی لله جمیعاً ایهاالمؤمنون لعلکم تفلحون؛ و همگی به سوی خدا بازگردید ای مؤمنان! تا رستگار شوید.»(نور۱۳)
خدا در این آیه از انسان ها می خواهد که اگر در گذشته کارهای خلافی در این زمینه انجام داده اند توبه کنند وبرای نجات و فلاح به سوی خدا آیند که رستگاری تنها بر در خانه اوست.
۱۲) رضایت به قضا و قدر الهی
راضی بودن به قضا و قدر الهی از درجات بالای ایمان و یکی از راه های رسیدن به آرامش است.کسی که به قضا و قدر الهی اعتقاد داشته باشد، هر تقدیری راکه خدا برای او درنظر گرفته باشد را خیر و نیکی می داند و بر چیزهایی که در دنیا ازدست می دهد، غمگین و ناراحت می گردد. امام صادق(ع) می فرماید: «نشاط و شادی، در پرتو راضی بودن به رضای خدا و یقین به دست می آید و اندوه وغم، درشک و ناخشنودی از مقدرات الهی حاصل می شود.۰۱
خداوند در قرآن در رابطه با قضا و قدر در مصیبت ها و سختی ها این گونه می فرماید: «ما اصاب من مصیبه فی الارض و لا فی انفسکم الا فی کتاب من قبل ان تبراها ان ذالک علی الله یسیر؛ هیچ مصیبتی به مال یا به جانتان نرسد مگر پیش ا زآنکه بیافرینیمش، در کتابی نوشته شده است. و این بر خدا آسان است.» (حدید۲۴)
در این آیه، خداوند متعال از مردم می خواهد که مصیبت و سختی ها را قضا وقدر حتمی از جانب خدا بدانند که می بایست انجام شود و انسان باید در برابر آن صبر و شکیبایی داشته باشد. کسانی که به قضا و قدر الهی اعتقاد داشته باشند، می دانند که سنت و قوانین الهی قابل تغییر نیستند: «فلن تجد لسئت الله تبدیلا و لن تجد لسئت الله تحویلا؛ در سنت خدا هیچ تبدیلی نمی یابی و در سنت خدا هیچ تغییری نمی یابی.»(فاطر ۳۴)
بنابراین در مقابل اراده الهی سر تسلیم فرود می آورند و اینگونه به آرامش خواهند رسید.

علی پوریا
۱. بحارالانوار، ج ۳۱، ص۳۴۴- الکافی
۲. احادیث قدسی، ص۶۸
۳-کنزالعمال، ج۳۲۲۳
۴. مستدرک الوسائل، ج۱۱، ص:۳۲۶
۵. بحارالانوار، ج۰۰۱، ص۹۲۱
۶. المی۰زان فی تفسیرالقرآن، ج۶۱، ص۶۶.۱
۷. الکافی ج: ۲ص: ۷۲۴
۸. غررالحکم و درر الکلم، ص: ۷۱۹
۹. غررالحکم، ص۶۲۵
۰۱. بحارالانوار، جلد ۱۷ و ص۵۹۱

منبع : روزنامه کیهان