چراخواستگاری را منحصر به مرد کرده اند؟!

خواستگاری به طور معمولی از سوی مرد یا خانواده او صورت می گیرد، آیات قرآنی هم مساله خواستگاری را به مرد نسبت می دهد ولی این بدان معنا نیست که زنی نتواند از مردی خواستگاری کند. البته درباره خواستگاری دختران نمی توان به این قاطعیت سخن گفت.در آیات قرآنی به این نکته توجه داده شده است که در عقد زناشویی اصلی ترین مرجع تصمیم گیرنده زن و شوهر هستند و این مطلب به رغم محدودیت هایی که برای زنان مطرح بوده است، جالب توجه است. آیه ۲۳۰ سوره بقره نکاح را به زن نسبت می دهد و تحقق آن را به اراده او می داند. از داستان حضرت شعیب(ع) و موسی(ع) در قرآن استفاده می شود که خواستگاری از طرف خانواده دختر (و نه صرفا دختر) نیز صورت می پذیرد.
گزینش و انتخاب همسر در همه جوامع بر پایه آداب و رسوم خاصی انجام می گیرد. همین آداب و رسوم است که ازدواج را به شکلی قانونی و بیرون از دایره غیر شرع قرار می دهد. زناشویی زمانی معنا و مفهومی سالم و درست می یابد که اشخاص هر فرهنگ و جامعه در محدوده آداب و سنت های فرهنگی خویش چه ساده و چه پیچیده، عمل کنند.
در روایتی آمده است که شخصی از یاران و اصحاب امام صادق (ع) با وی همراه می شود. در میانه راه شخصی را می بیند و به عللی نسبت زنازادگی به وی می دهد. حضرت امام صادق (ع) از رفتار همراه خویش شگفت زده می شود و از وی می خواهد دلیل خویش را در نسبت ناروایی که به شخص داده بیان کند. وی می گوید که این شخص بیرون از دایره اهل کتاب و اسلام است بنابراین بر پایه قوانین الهی و آموزه های آن ازدواجی میان پدر و مادرش انجام نشده است از این روست که می توان او را زنازاده دانست. آن حضرت (ع) توضیح می دهد که هر کسی بر پایه قوانین و آداب و رسومی که در جامعه ایشان رواج دارد ازدواج کند در دایره زناشویی قرار می گیرد و از زنازادگی بیرون می رود.
● بازخوانی ازدواج، بازسازی فرهنگی
در اسلام امر ازدواج از اموری است که نسبت به آن سهل گرفته شده است تا هر کس به آسانی و سادگی بتواند ازدواج کرده و خانواده تشکیل دهد. از این رو بیرون از پیچیدگی هایی است که در برخی از فرهنگ ها و جوامع وجود دارد و مشکلات بسیاری را پیش روی دختران و پسران قرار می دهد به گونه ای که ازدواج به معضلی بزرگ تبدیل می گردد. هنوز در برخی از جوامع ایرانی و شرقی آداب و رسومی وجود دارد که می توان از آن ها به عنوان آداب دست و پا گیر یاد کرد.
قرآن برای تسهیل امر ازدواج بسیاری از قوانین و آداب و رسومی را از میان برداشته است که به شکلی مانع در تشکیل خانواده می شود. بازخوانی مساله ازدواج در آیات قرآنی می تواند به بازسازی فرهنگی بیانجامد. مهندسی فرهنگی در همه حوزه های اجتماعی از جمله تشکیل خانواده می بایست تنها بر پایه آموزه های قرآنی شکل گیرد تا جامعه نمونه و برتر قرآنی در جهان امروز تحقق یابد. اکنون با توجه به این مهم به بازخوانی آداب و رسوم خواستگاری در آموزه های قرآنی پرداخته می شود.
● ازدواج کنید! مستحب یا واجب
ازدواج از نظر قرآن و آموزه های آن امر بسیار خوب و پسندیده است که از آن به استحباب و یا استحباب موکد تعبیر می شود. هرچند برخی به اعتبار امر نکاح و ازدواج آن را واجب دانسته اند و مدعی شده اند که آیه سوم سوره نساء حکم به وجوب ازدواج می کند (نگاه کنید، المبسوط شیخ طوسی ج ۴ ص ۱۹۳ که این قول را به اهل ظاهر نسبت می دهد) ولی چنان که گفته شد بیش تر عالمان اهل شیعه و سنت آن را مستحب دانسته و ظهور آیات را در وجوب نپذیرفته اند. زیرا در آیه ۲۵ سوره نسا از کسانی که توانایی ازدواج با زنان آزاد را ندارند خواسته با کنیزان ازدواج کنند و اگر صبر کنند و با کنیزان ازدواج نکنند بهتر است. این خود نمایان آن است که ازدواج واجب نیست وگرنه معنا ندارد که صبر کنند و با کنیزان ازدواج نکنند. دیگر آن که چند تن از صحابه و یاران پیامبر تا آخر عمر ازدواج نکرده اند و پیامبر ایشان را از این کار بازنداشته است و سوم آن که اگر ازدواج واجب می بود می بایست خداوند در قرآن مسلمانان را میان ازدواج و یا استفاده از ملک یمین مخیر نمی کرد(نسا آیه۳) ترک ازدواج نیز مستحب نیست هرچند که حضرت یحیی (ع) بر پایه آیه ۳۹ سوره آل عمران ازدواج نکرده است؛ زیرا ممکن است که ترک عزلت و همسر گزینی در شرایع پیشین مستحب بوده باشد ولی در اسلام استحبابی ندارد و حضرت حرام کردن حلال خداوند را نکوهش کرده است(مائده آیه۸۷) و ازدواج را بزرگترین نعمت و فایده پس از اسلام (کافی ج۵ ص۳۲۷) سنت رسول خدا و حافظ نصف یا دو سوم دین و خیر دنیا و آخرت و زیاده کننده رزق شمرده و عزوبت و ترک ازدواج را نکوهش نموده است(همان) بلکه ازدواج را زمانی که موجب می شود با ترک آن به گناه افتد واجب دانسته است.
● خواستگاری یعنی...
این امر با فرهنگ خاصی در اسلام انجام می شود، زیرا زندگی با فرد و تشکیل خانواده و تولید نسل از اموری است که نمی توان از کنار آن به سادگی گذشت ولی با این همه برای دسترسی آسان شخص به همسر مطلوب راهکارهایی نیز بیان داشته است تا شخص بتواند همسری خوب برگزیند.
از این رو به شخص این اجازه را داده است تا همسر خویش را بنگرد تا با بصیرت کامل همسر خود را برگزیند البته این نگاه می بایست در محدوده مجازی انجام شود که بیرون از چارچوب ها نباشد. برخی گمان کرده اند که آیه ۵۲ سوره احزاب که سخن از اعجاب و شگفتنی زیبایی دختر و زن به میان می آورد این مساله را مجاز دانسته است که شخص برای ازدواج به فراتر از حالت عادی و مجاز نگاه برود و برای او مجاز باشد که به اندام زن و دختر به نحوی دیگر بنگرد. اینان با توجه به آیه ۲۷ سوره قصص که سخن از هایتن به میان می آورد بر این باورند که حضرت (ع) دختران شعیب را دیده است و از این رو شناخت کاملی از دختران داشته است.
باید توجه داشت که اعجاب حسن و ایجاد شگفتی در برابر زن می تواند به شکل عادی و معمولی نیز اتفاق افتد. به این معنا که نیاز نیست تا زن خود را بی حجاب نماید و یا موها و اندامش را به نمایش گذارد تا محل شگفتی قرار گیرد به سخن دیگر دیدنی که به طور عادی و معمولی انجام می شود نیز ممکن است شگفتی انگیز باشد. با دیدن چهره و اندام این معنا دست دهد و شناختی که مطلوب است پدید آید.بنابراین لازم نیست که برای نگاه ازدواج به حکمی فراتر از حکم زنان دیگر عدول شود. البته در زمان انتخاب می تواند نگاه متعدد باشد و از نگاه واحد و مباح تجاوز کند. بنابراین زن می بایست خود را به گونه ای نشان دهد که شناخت اجمالی به دست آید و نیازی نیست تا فراتر از آن عمل کند.
این را می توان مقدمه خواستگاری دانست. به این معنا که نیازی نیست که این عمل هنگام خواستگاری انجام شود زیرا می تواند پیش از خواستگاری به راه هایی این دیدار انجام پذیرد بی آن که دختر از آن آگاه باشد. چنان که در دو آیه پیش گفته هدف از دیدار و دیدن انتخاب همسر نبوده است ولی پس از آن که دیداری انجام شد خواستگاری صورت گرفته است.
خواستگاری مقدمه ازدواج است به این معنا که شخص می خواهد به طور رسمی علاقه مندی خویش را به وصلت بیان دارد. در این هنگام است که مساله خطبه به میان می آید. قرآن از خواستگاری به خطبه یاد می کند. در حقیقت خواستگاری و خطبه به معنای پیشنهاد تشکیل خانواده مشترک با دختر و یا زنی است که انتخاب شده است. از نظر اسلام خواستگاری و خطبه امری مستحب است.
● از چه کسانی خواستگاری کنید؟
خواستگاری به طور معمولی از سوی مرد یا خانواده او صورت می گیرد. آیات قرآنی مساله خواستگاری را به مرد نسبت می دهد ولی این بدان معنا نیست که زنی نتواند از مردی خواستگاری کند. البته درباره خواستگاری دختران نمی توان به این قاطعیت سخن گفت. هر مردی می تواند از هر دختری خواستگاری کند.
در آیات قرآنی به این نکته توجه داده شده است که در عقد زناشویی اصلی ترین مرجع تصمیم گیرنده زن و شوهر هستند و این مطلب به رغم محدودیت هایی که برای زنان مطرح بوده است، جالب توجه است. آیه ۲۳۰ سوره بقره نکاح را به زن نسبت می دهد و تحقق آن را به اراده او می داند. حتی تنکح زوجا غیره و در ادامه آیه، حق بازگشت با عقد جدید پس از طلاق محلل را بر عهده خود زن و شوهر پیشین قرار می دهد. اما درباره خواستگاری از دختران قرآن بیان می داد که این خواستگاری می بایست از سوی مرد به ولی دختر عرضه شود و نمی توان از خود دختر به طور مستقیم خواستگاری کرد؛ زیرا در آیات قرآنی خواستگاری و ازدواج دختران به ولی واگذار شده است؛ این مطلب را می توان از مفهوم مخالف آیات ۲۳۲ و ۲۳۴ سوره بقره به دست آورد؛ زیرا در این آیه به زنان مطلقه اجازه داده شده است تا با هر خواستگاری که به آنان رجوع می شود ازدواج کنند و دیگر نیازی به موافقت ولی ندارند. از این جا دانسته می شود که غیر زنان مطلقه یعنی دختران نمی توانند خودسرانه وعده ازدواج دهند و با شخصی ازدواج کنند و ازدواج آنان مشروط به اجازه ولی آنان است.
واگذاری حق بخشش مهر به زن و یا اولیای عقد (پدر و جد پدری و وصی و حاکم و مولا) نوعی ولایت برای آنان اثبات می کند که می بایست به آن توجه داشت. تاکید بر اولیای عقد بیانگر آن است که نوعی ولایت از سوی آنان دست کم درباره دختران مطرح است. هرچند که زنان مطلقه و یا زنان شوهر دار از ولایت خاصی برخوردار می شوند که نیازی به ولایت نخست نیست که از سوی اولیای عقد صورت می گرفت(بقره آیه ۲۳۷)
اما خواستگاری از زنان چه زنانی که مطلقه هستند و یا زنانی که شوهر مرده و بیوه می باشند حکم خاصی دارد. از برخی آیات استفاده می شود که خواستگاری از هر زنی تحت هر شرایطی روا نیست از این رو گفته شده است که آیه ۲۳۵ سوره بقره که می فرماید: لاجناح علیکم فیما عرضتم به من خطبه النسا؛ قدرمسلم از این آیه جواز خواستگاری با کنایه و غیر مستقیم از زنانی است که در عده وفات هستند زیرا آیه پیشین آن درباره زنان شوهر مرده است البته گروهی بر این باورند که این حکم شامل هر زنی که در عده طلاق بائن باشد، نیز می شود. (الحدایق ج ۲۴ ص۹۱)
اسلام دستور حساب شده ای درباره خواستگاری این گونه زنان داده که همه جوانب در آن مراعات شده است. از طرفی به طور طبیعی زن با فوت شوهر یا جدا شدن از او درباره آینده خویش دغدغه دارد و از سوی باید حریم زوجیت پیشین نیز حفظ شود بدین سبب از خواستگاری صریح یا ملاقات و وعده پنهانی با آنان نهی شده است. ولکن لاتواعدهن سرا الا ان تقولوا قولا معروفا؛ در این آیه سخن از قول معروف به میان آمده است که همان خواستگاری با رمز و کنایه است. (تفسیر تبیان ج ۲ ص ۲۶۷)
البته اگر انسان در دل به ازدواج با این گونه زنان تصمیم داشته باشد این تصمیم همانند اظهار یا کنایه جایز است. (بقره آیه ۲۳۵)
خواستگاری صریح یا غیر صریح از زن شوهر دار یا زنی که در عده طلاق رجعی به سر می برد و نیز خواستگاری صریح مرد از زنی که او را سه بار طلاق داده یا در عده وفات به سر می برد جایز نیست زیرا با این کار موجبات فروپاشی خانواده ای تشدید می شود و جامعه از سلامت روانی بیرون رفته و هرکس به خود اجازه می دهد که خانواده ای را از هم بگسلد و نابود سازد.
به هر حال در این آیاب به خوبی روشن شد که چه زنانی ر ا می توان خواستگاری کرد و با چه کسانی نمی توان این عمل را انجام داد و این که خواستگاری می تواند به دو شکل صریح و یا کنایی انجام گیرد وگاه شکل کنایی را لازم و ضروری می شود و شخص نمی تواند به طور صریح از زنی خواستگاری نماید.
● ظرفیت نه شنیدن! داشته باشید
چنان که گفته شد خواستگاری معمولا از سوی مرد یا خانواده او انجام می شود و زن به این کار اقدام نمی کند چنان که در آیه ۲۳۵ سوره بقره خواستگاری به مردان نسبت داده شده است این بدان معناست که پاسخ رد شنیدن زن از مرد به نوعی شکست عاطفی در زندگی زن است که اثر آن هنگام تشکیل خانواده و اداره آن و نیز در تربیت فرزندان ظاهر می شود. در حالی که خواستگاری از سوی مرد و شنیدن پاسخ رد شکست در زندگی به شمار نمی رود.
بنابراین اگر در موردی زن و خانواده او با قاطعیت بدانند که از مرد پاسخ رد نخواهد شنید خواستگاری آن ها امری معقول و روا خواهد بود. از داستان حضرت شعیب(ع) و موسی(ع) در قرآن استفاده می شود که خواستگاری از طرف خانواده دختر (نه دختر) نیز صورت می پذیرد.
برخی از آیه ۱۳ سوره حجرات که ان اکرمکم عندالله اتقیکم را بیان می کند بر این باورند که اگر شخص شایسته ای توان تامین نفقه را دارد و از دختری خواستگاری کرد اجابت خواسته او واجب است نویسنده کتاب کنز العرفان می نویسد که استفاده این مطلب از این آیه مشکل است مگر با کمک روایت پیامبر (ص) که فرمود: دخترانتان همانند میوه هستند که اگر هنگام رسیدن چیده نشوند فاسد می گردد. (کافی ج۵ص۲۳۷) آن حضرت در جایی دیگر می فرماید: دختران را به ازدواج کسانی در آورید که از نظر ایمانی به آنان اطمینان دارید تا فتنه و فسادی بزرگ در زمین پدید نیاید. غیر از این روایت می توان به آیه ۳۲ سوره نور ذکر می فرماید: وانکحوا الایامی منکم براین مطلب استدلال کرد؛ زیرا با اجابت خواستگاری زمینه ازدواج فراهم می شود.

مجید محمدی

منبع : برنا نیوز