خواب آرام حق ماست

شب است. نگاه خسته‌ات جایی را می‌جوید تا بیارامد. همه جا را سکون و سکوت فراگرفته و جز صدای خفه ماشینی از دور، صدای دیگری شنیده نمی‌شود. آرام سر به بالین می‌گذاری و پلک‌هایت سنگین می‌شود. ناگهان صدای سرسام‌آوری ‌تمام محله را فرامی‌گیرد. صدا هر لحظه اوج می‌گیرد و چراغ‌های خانه‌ها است که یکی‌یکی‌ روشن می‌شود. گریه کودکی در همسایگی به گوش می‌رسد و نوای زنی که شکایت می‌کند. صدا از بیرون می‌آید. در انتهای کوچه، همان ‌جایی که خانه‌های قدیمی ‌قرار دارد، ماشین‌های سنگین به ترتیب بار آجرشان را خالی می‌کنند. گرد و خاک محله را پوشانده و هر آن صدای نخراشیده‌ای چراغ خانه‌ای را روشن می‌کند. اعتراض‌ها که بالا می‌گیرد، مسئول ماشین‌ها می‌گوید: «چه کار کنم؟ روز که نمی‌گذارند ماشین سنگین داخل شهر بیاید. این ساختمان هم باید پیش از زمستان تمام شود.»
لحظاتی بعد همسایگان بی آنکه چیزی دست‌شان را گرفته باشد، راهی خانه می‌شوند. دلت می‌خواهد رختخوابت را برداری و بگریزی به جایی که بتوان از آرامش شب لذت برد، فرصتی به دست آورد و اندکی خوابید؛ حتی اگر آن فرصت کوچک، تنها به بلندای یک شب باشد. اما به کجا می‌توان رفت؟ اکنون همه دیگر به خانه‌هایشان رفته‌اند. هنوز صدای گریه کودک از آن خانه می‌آید.... بی‌شک شب آرام و بی‌سر و صدا حق همه شهروندان است؛ چیزی که چندگاهی است از آن محروم شده‌اند. این وقت‌ها دیگر از شب‌های آرام و ساکت در شهر خبری نیست. دیگر پنجره‌های خانه‌ها بی‌دغدغه باز نیست تا ساکنان خانه هنگام خوابیدن از هوای دلپذیر شب لذت ببرند. هر چه هست، صدای ماشین‌های سنگینی است که پت‌پت‌کنان در محله‌های شهر بار خالی می‌کنند؛ از آجر و آهن گرفته تا... و خواب آرام را از شهروندان می‌گیرند. ساکنان محله‌ها هم هر چند به ستوه آمده‌اند اما عادت کرده‌اند. بساز و بفروش‌ها مالکان جدید شب‌های برخی محله‌ها هستند. آنها هستند که ساعت خواب شهروندان را تعیین می‌کنند. انگار زودتر از اعلام پایان کار آنان، خواب راحت جایز نیست!
● سلامت روان و ساخت و سازها
فعالیت‌های ساختمانی و تجهیزات و دستگاه‌های موجود در محیط زندگی و منزل شهروندان امروزه به یکی از مهم‌ترین مشکلات زندگی شهری بدل شده است. این موضوع در مناطقی که بافت فرسوده دارند و باغ‌ها و خانه‌های بزرگ قدیمی ‌در آنها قرار گرفته، نمایان‌تر است. ورود جرثقیل‌های حجیم و ماشین‌های بزرگ حمل مصالح که با گرد و خاک فراوانی همراه است، در کنار آلودگی هوا، موجب تولید صداهای فراوانی می‌شود که آزاردهنده‌اند. این پدیده چنان در شهرهای بزرگ کشور به ویژه تهران گسترش یافته که از شکایت‌های روزمره مردم فراتر رفته و به دلیل خطری که برای بهداشت و سلامتی روان شهروندان به ویژه کودکان و نوجوانان دارد، ذهن مدیران شهری و زیست محیطی را متوجه خود ساخته است. چندی پیش یکی از مسئولان سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به وجود آلودگی بالای صوتی در پایتخت، بخش مهمی‌ از این آلودگی را متوجه فعالیت‌های ساخت وساز و تخلیه مصالح ساختمانی دانست. کارشناسان معتقدند آلودگی صوتی در کنار آثار فیزیولوژیک و روانی، پیامدهای ناخوشایندی برای نوزادان، خواب افراد و حتی گیاهان و حیوانات دارد. آنان معتقدند که سر و صدا به ویژه در زمان استراحت افراد، یکی از عوامل مستقیم بیماری‌های روانی است و نیز ممکن است سرعت یا شدت پیشرفت یک ناهنجاری روانی را بیشتر کند. این گونه آلودگی‌های زیست‌محیطی حتی می‌‌تواند یکی از عوامل سقط جنین باشد. سر و صدای بیش از حد و نابه‌هنگام سبب استرس مادران می‌‌شود، این استرس رگ‌های رحم را که مسئول تهیه مواد غذایی و اکسیژن به جنین هستند، منقبض کرده و موجب کم‌وزنی نوزادان می‌شود.
● ریتم طبیعی خواب و بیداری
دکتر شیوا دولت‌آبادی، روان‌شناس، می‌گوید: «ریتم زندگی انسان و بسیاری از جانداران دیگر ریتمی ‌است که در آن خردمندی طبیعی جریان دارد. ریتم خواب و بیداری از جمله ویژگی‌های محافظ جانداران به ویژه انسان است. حتی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که انسان‌ها اگر در شرایط محرومیت حسی قرار گیرند و هیچ گونه محرک‌هایی از بیرون نشان ندهند که روز است یا شب، به طور طبیعی یک ریتم ۲۴ تا ۲۵ ساعته به دست می‌آید که حدود هشت ساعت آن باز هم به گونه طبیعی به خواب اختصاص دارد. به این ترتیب شاهدیم که گونه‌ای نظم بیولوژیک بر حیات جانداران حاکم است که سلامت آنان را تضمین می‌کند.» وی می‌افزاید: «خواب به خودی خود دارای ویژگی‌های بسیار مهمی‌است. هشت ساعت خواب به طور متوسط شامل حدود پنج چرخه ۹۰ دقیقه‌ای است. تحقیقات بی‌شمار و گسترده نشان می‌دهد که با بهره‌گیری از موج‌نگار مغزی، در این چرخه گونه‌های خواب از سبک و عمیق تا خوابی که در آن رویا وجود دارد، دیده می‌شود. آرامش و سکوت محیط پیرامون در دوره‌های رویابینی و خواب عمیق برای سلامت روان به ویژه رشد کودکان و نوجوانان اهمیت فراوان دارد. همچنین هر یک از دوره‌های خواب درون چرخه‌های پنج‌گانه به حفظ فیزیولوژی سلامت انسان کمک فراوان می‌کند.»
● اجبار به کار در شب
بسیاری از سازندگان مجتمع‌ها و برج‌های بلند در مناطق مسکونی شهر برآن هستند که شرایط به گونه‌ای است که آنان به کار در شب یا حتی روز با سروصدای بلند مجبور می‌شوند. آنان می‌گویند ورود ماشین‌های سنگین به محوطه‌های مسکونی شهر در روز ممنوع است و مصالحی هم که در ساختمان‌ها به کار گرفته می‌شوند، پرسر و صدا هستند، از این رو چاره‌ای جز این ندارند. هر چند با وضعیت موجود این حرف‌ها منطقی به نظر می‌رسد اما نکته مهم این است که آسایش و آرامش به ویژه شب هنگام و زمان خواب حق مسلم هر شهروندی است و هیچ کس به بهانه سودجویی نمی‌تواند این حق را نادیده گرفته و زیر پا بگذارد.
● سر و صدا و سلامت
عضو هیات علمی‌دانشگاه علامه طباطبایی تصریح می‌کند: «یکی از نمونه‌های مشکل‌آفرین در شهرها به ویژه تهران سروصداهای نابه‌هنجاری است که به دلیل ساخت و سازهای فراوان در سطح شهر ایجاد می‌شود. خالی کردن تیرآهن در نیمه شب، به کارگیری دستگاه بتون‌ریز در طول شب و بسیاری صداهای نخراشیده دیگر، از مواردی است که خواب همسایگان را به هم می‌ریزد. این رویدادها آسیب‌های جدی به سلامت افراد و کارایی آنها در روز و روزهای بعد وارد آورده، پدیده‌هایی چون بدخلقی، کسالت و احساس حریم‌شکنی را ایجاد می‌کند و به طور مسلم در وضعیت روانی انسان‌ها نقش بسیار مخربی دارد.» دولت‌آبادی تاکید می‌کند: «خواب یکی از سرمایه‌های حیات است و مختل شدن آن خواهی نخواهی به آسیب‌های روانی می‌انجامد. عوارض به هم‌ریختگی چرخه خواب، دیر یا زود خود را در زندگی روزمره انسان به ویژه در میزان هوشیاری زمان بیداری روز بعد نشان خواهد داد.»
به گفته وی، این یک مدعای علمی ‌و برگرفته از پژوهش‌ها است که هیچ اختلال روانی بدون اختلال خواب نیست و هیچ اختلال خوابی بدون پیامدهای روانی نمی‌ماند. از این رو آشکار است که احترام به خواب، حرمت به انسان و کارایی وی و رعایت حقوق جامعه و فعالیت‌های اجتماعی است. این استاد دانشگاه می‌گوید: «هر گونه عاملی که این سرمایه فیزیولوژیک برای سلامت را مختل کند، آسیب به فرد و جامعه به شمار می‌آید. دیر خوابیدن، کم خوابیدن، بدخوابیدن و دیر برخاستن عوارض شناخته شده خود را دارند.»
● حریم خانه ها
هر روزه بنایی قدیمی‌ و تاریخی در شهر فرو می‌ریزد یا باغی خراب می‌شود تا ساختمانی چند طبقه با چند ده واحد به جای آنها از زمین سربرآورد.
در برخی از محله‌ها و کوچه‌ها هم‌زمان چند پروژه ساختمانی در حال انجام است که کار را برای ساکنان آن محله‌ها حتی در روز سخت کرده و آنها را به تنگنا می‌اندازد. رفت و آمد از پیاده‌رو به ویژه برای کودکان، نوجوانان و سالمندان و پارک خودروهای شخصی در این مناطق بسیار مشکل است، همچنین حریم زمینی و هوایی خانه‌های مسکونی در نظر گرفته نمی‌شود. در موارد این چنینی بعضی از سازندگان مجتمع‌ها و پیمانکاران از مزاحمت‌های کارشان برای ساکنان فراتر گذاشته، در برابر اعتراض آنان مدعی می‌شوند که شهرداری باید تا پایان ساخت و ساز آنها دو طرف معبر و کوچه را ببندد تا مشکلی برای کارشان ایجاد نشود و سریع‌تر پایان گیرد و این موضوع را به نفع همسایگان می‌دانند؛ گویا این مشکل ساکنان آن محله‌ها است که در همسایگی پروژه‌های آنان قرار گرفته‌اند!
● آرامش شبانه نیاز شهروند سالم
مدیریت شهری گویا اکنون به این نتیجه رسیده که با گسترش ساخت و سازها و گله‌ها و شکایت‌هایی که می‌شود، در صورت کنترل نکردن این روند، آسیب‌هایی جدی به سلامت شهروندان به ویژه کودکان و نوجوانان وارد خواهد آمد. خواب سالم و آسایش و سکون در زمان‌های غیرکاری و استراحت بخشی از حقوقی است که شهروندان از آنها برخوردارند. شاغلانی که صبح زود از خانه خارج می‌شوند، نوجوانانی که به مدرسه می‌روند و کسانی که روزشان را در خانه‌ها به سر می‌برند، به خوابی کافی و بدون مزاحمت نیاز دارند تا بتوانند عملکرد اجتماعی مفید و مثبتی از خود بروز دهند. شهر، روزها به اندازه کافی پرهیاهو و شلوغ است و خستگی که در یک روز کاری بر تن افراد می‌نشیند، شایسته آرامشی است که یک محله آرام به آنها هدیه می‌دهد.
نباید این شرایط به هر بهانه‌ای که بخش عمده‌ای از آنها سودجویی است، بر هم بخورد. دکتر دولت‌آبادی، روان‌شناس معتقد است که هر چند این ساخت و سازها ممکن است طولانی نباشند اما هر چه تعداد آنها در یک محله بیشتر باشد، ماندگارتر می‌شوند. هر چه اختلال ناشی از سروصداهای ساختمانی شدیدتر و طولانی‌تر باشد، می‌توان عوارض ماندگارتر و آسیب‌های جدی‌تر را انتظار کشید. داشتن آسایش در تمام شبانه روز به ویژه برای خواب شبانه حق هر شهروند است.

منبع : روزنامه اطلاعات