بازار تبریز یک گام تا جهانی شدن؛ نیم گام تا نابودی

بازار تبریز این روزها در حالی میان سیاست های اشتباه مدیران میراث فرهنگی استان و مدیران شهری، سخت گرفتار شده که سال ها است تمام کارشناسان زبده میراث فرهنگی هدار می دهند که بازار تبریز یکی از ماندگارترین و منحصر به فرد ترین میراث باقی مانده است که نمی توان آن را به راحتی به فراموشی سپرد. فراموشی که تا کنون گریبانگیر چندین بازار قدیمی سایر شهرها هم شده و سبب شده تا از بازار و سراهای قدیمی شهرها هیچ خبری نباشد.
اگر بازار تبریز در گذشته صاحب مسجد،مدرسه، حمام، زورخانه، یخچال و مغازه بود و در واقع زندگی در آن جریان داشت امروز آن چنان دچار تغییر و تحول شده که نیازمند این شده تنها برای ثبت جهانی درمیراث یونسکو کارشناسان میراث فرهنگی زانوی غم بغل کنند که از هویت بازار تبریز بسیاری از المان ها گم شده است.
بی تردید بازار تبریز برای معرفی به سازمان یونسکو برای ثبت در سال ۲۰۱۰ میلادی نواقصی دارد که باید در یک پلان مدیریتی تعریف شده به رفع آنها پرداخت.
موضوعاتی همچون ایمنی، آتش‌سوزی، آب و فاضلاب، برق، تلفن و گاز را از مشکلات اصلی بازار تبریز است که در طول سال‌های گذشته علاوه بر تغییر کارکرد برخی مغازه‌ها و از بین رفتن برخی واحدها همچون حمام و یخچال، معماری آنها نیز تغییر یافته است. حریم بازار و حفظ و ر عایت مسایل جانبی آن نیز از جمله مهمترین مسایل است.
البته نکته جالب این جا است که این روزها تمام مدیران میراث فرهنگی پی برده اند که مهمترین مسئله در مورد بازار تبریز، همدلی و همراهی مدیران استان ،اصناف و اتحادیه‌ها و انجمن اسلامی بازار است.
یکی از مشکلات به وجود آمده کنونی در بازار تبریز عدم جلب همکاری مردم و اصناف به عنوان صاحبان واقعی این اثر بی‌نظیر است حال آنکه باید قبول کرد که ثبت این اثر برکات بی‌شماری دارد که نمی‌توان به راحتی از آن صرف نظر کرد.»
● بازار تبریز هنوز طرح جامع ندارد
مشکلی که این روزها گریبانگیر بازار تهران است و به دلیل دارا نبودن یک طرح جامع تا کنون نتوانسته به جایگاه ارزشمند خود در پایتخت برسد گویا الگوی مشابهی برای باازر تبریز هم شده است .
بازار تبریز با تمام مشکلاتی که دارد و نیازمند ساماندهی مناسب است هنوز از نداشتن یک طرح جامع زیان می برد حال آنکه اگر این اثر تاریخی دارای طرح جامع ساماندهی تجهیز و نوسازی شود می توان طبق یک ایده علمی و کارشناسی هم مشکلات را مرتفع کرد هم به سوی زنده کردن وجهه های تاریخی ان قدم برداشت.
تمام دستگاه‌های مسئول باید از هر اقدامی که اصالت بازار را دچار خدشه کند جلوگیری کنند تا بزرگترین بازار مسقف جهان از هر صدمه‌ای در امان باشد و ثبت جهانی بر افتخارات آن بیافزاید.
البته یک بار ایران و ژاپن برای مقاوم سازی بازار تبریز تفاهم‌نامه امضا کردند.چرا که سازمان میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان شرقی با امضای تفاهم‌نامه دیگری با ژاپن،قصد دارد بازار تبریز را به منظور ثبت در یونسکو مقاوم سازی کند. دی ماه سال گذشته نیز قرارداد مشابهی بین دو کشور منعقد شده بود اما به دلیل طولانی شدن مسائل اداری، به مرحله اجرا نرسید. میراث فرهنگی اکنون قصد دارد با همکاری شهرداری ارتفاع ساختمان‎هایی که ممکن است حریم منظری بازار را برهم بزند، تعدیل کند. ایده ای که مقاومت های بسیاری را در مجموعه مدیران شهری به وجود اورده و سنگی جلوی راه سازمان میراث فرهنگی تبریز شده است.
به هر روی در حالی استان آذربایجان شرقی درصدد است پرونده‎ای کامل و بدون نقص را برای ثبت جهانی طولانی‎ترین بازار مسقف به یونسکو ارائه دهد که قرار است در مدت سه تا چهارماه ژاپنی‎ها تیمچه‎هایی را که به صورت اتفاقی انتخاب شده است، مطالعه کنند سپس نتایج مطالعات خود را برای اجرای کارهای مقاوم‎سازی به ما ارائه بدهند.
البته کارشناسان ایرانی هم قرار است در اجرای کارهای مقاوم‎سازی بازار تبریز در برابر زلزله از نظرات مشاوره‎ای کارشناسان ژاپنی استفاده کنند.
هم چنین در تعامل با سازمان گاز استان نیز قرار شده است موتورخانه‌هایی در داخل بازار تعبیه شود تا به این ترتیب از ورود لوله‌های گاز به داخل بازار جلوگیری شود.
کف‎سازی بازار و تعبیه موتورخانه‎هایی در داخل بازار به منظور جلوگیری از ورود لوله‎های گاز به بازار،ساماندهی آبرسانی و مرمت ساختمان‎ها و تیمچه‎های داخل بازار از دیگر اقداماتی است که بازار تبریز سال ها است منتظر اجرایی شدن آن است اما تاکنون خبری از این امر نشده است .
بازار تبریز دو سرای اصلی ،هشت تیچه، ۱۴ سرای فرعی ۴، چهار مدرسه علوم دینی و ۱۰ مسجد دارد و طولانی ترین بازار مسقف دنیا است. مجموعه بازار تبریز یکی از بازارهای بزرگ تاریخی و زیبای ایران و خاورمیانه و دارای ۲۰ راسته و بازار، ۳۵ سرا، ۲۵ تیمچه، ۱۱دالان و در حدود ۵۵۰۰مغازه و تقریبا در بر گیرنده ۴۰ نوع صنف و شغل است.
عواملی مانند سبک معماری بازار، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها، کاروان سراها، دالان ها، راسته ها و هم چنین انواع مشاغل و حرفه ها، وجود تعداد بسیاری مدرسه و مسجد که عمدتا از سابقه تاریخی برخوردارند، این بازار را به نمونه عالی محیط تجارت، کسب و زندگی اسلامی و خاوری تبدیل کرده است.
البته یکی دیگر از مشکلات این اثر تاریخی ارقام در نظر گرفته شده برای نوسازی ان است که نمی‎تواند به تنهایی کفاف حفاظت و مرمت یک بازار را بدهد، اما در تخصیص اولیه می‎تواند آغازگر فعالیت باشد و نیازهای اضطراری را بر طرف کند.
گفته می شود با وجود کمبود اعتباارت در حال حاضر تهیه حریم و عرصه بازار تاریخی، جمع‌آوری اسناد و مدارک تاریخی موجود، سابقه گزارش های مرمت ده سال گذشته، برنامه‌های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت و مصالح‌شناسی و کتاب‌شناسی از جمله برنامه‌های در دست اجرا برای تهیه پرونده جهانی شدن بازار تبریز(بزرگترین بازار تاریخی مسقف جهان) است.
● بازار نقشه ندارد
درحال حاضر مهمترین مسئله برای تهیه پرونده جهانی شدن بازار مسقف تبریز تهیه نقشه های دقیق این بازار است. بازار تبریز که بزرگترین بازار مسقف تاریخی جهان است یک کیلومتر مربع وسعت و ۸ هزار واحد تجاری دارد وتهیه دقیق نقشه های بازار تبریز را مستلزم همکاری و هم سویی مسئولان شهری و همکاری انجمن بازار تبریز است.
● ساخت و سازهای تهدید کننده
ساخت و ساز در حریم بزرگترین بازار مسقف جهان تا بررسی وضعیت توسط شورای تامین استانداری آذربایجان شرقی متوقف است و بررسی وضعیت آن به شورای تامین استانداری آذربایجان‌شرقی سپرده شده اما کارشناسان بیم آن دارند ساخت و سازها شانس جهانی شدن بازار تبریز را بگیرد.
در حال حاضر عملیات ساخت وسازها در کنار بازار سماورسازان تبریز متوقف است و شورای تامین استانداری استان مشغول بررسی وضعیت ساخت وسازها در کنار بازار سماورسازان است.
یکی از مشکلات اصلی مدیران سازمان میراث فرهنگی تبریز صرف هزینه بسیار برای رفع ساخت و سازهای پیرامون این بازار در سال‌های گذشته و حتی پیش از انقلاب است.
یکی از این موارد سایه سنگین مجتمع تجاری ۱۲ طبقه روی بزرگترین بازار مسقف جهان بود.پس از تخریب ارگ علیشاه براثر ساخت مصلای تبریز، برج‌تجاری ۱۲ طبقه دیگری با حمایت شهرداری تبریز روی بزرگترین و وسعت‌ترین بازار تاریخی جهان سایه انداخت تا آثار تاریخی این شهر یکی پس از دیگری به تیغ مدرن‌سازی سپرده شوند.
شرکت "ساکو" با حمایت شهرداری به‌رغم اعتراض‌های مکرر مردم شهر تبریز و تاکید آن ها برای حفاظت از بافت تاریخی، به ساخت مجمتع تجاری ۱۲طبقه خود پرداخت . این پاساژ با حمایت شهرداری و با شکستن قوانین میراث فرهنگی در شرایطی قد علم کرد که حتی کسبه بازار تبریز با مدرن سازی بازار این شهر مخالف هستند و اعتراض خود را بارها به شهرداری اعلام کرده‌اند.
به هر روی عواملی مانند سبک معماری بازار، آرایش مغازه ها، کثرت تیمچه ها، کاروانسراها، دالان‌ها، راسته‌ها و هم چنین انواع مشاغل و حرفه‌ها، وجود تعداد بسیاری مدرسه و مسجد که عمدتا از سابقه تاریخی برخوردارند، این بازار را به نمونه عالی محیط تجارت، کسب و زندگی اسلامی و خاوری تبدیل کرده و نیازمند بررسی مجدد تمام مدیران این شهر درمورد آینده و سرنوشت این میراث گرانقدر است.

سید محمد حسین هاشمی