«دعوت»، دغدغه هایی از جنس دهه ۸۰

فیلم سینمایی «دعوت» آخرین ساخته «ابراهیم حاتمی کیا» رویکرد تازه فیلمساز محبوب دفاع مقدس را به مسایل اجتماعی نشان می دهد که پس از تجربه ناکام «به نام پدر» از مایه های آشنای فیلم هایش فاصله می گیرد و پا به دنیایی جدید می گذارد.
«حاتمی کیا» مانند اغلب فیلمسازان مطرح سینمای دفاع مقدس دنبال بسط گستره مخاطبان به سمت تجربه فضاهای جدید رفت. او در آغاز دهه۷۰ با «وصل نیکان» دوربینش را به شهر آورد و قهرمان هایش را در دل شهری به تصویر کشید که با ارزش های حاکم بر جبهه بیگانه است.
او از سوی منتقدان به این متهم شد که شهر و مناسبات جامعه جدید را نمی شناسد، اما حاتمی کیا از «وصل نیکان» که از فیلم های مهجور کارنامه اوست مانند سایر آثارش دفاع کرد. با این فیلم کارگردان فیلم های تحسین شده «مهاجر» و «دیده بان» نشان داد نمی خواهد در فضای جنگ و جبهه محدود باشد و واکنش نشان دادن به تحول های اجتماعی برایش دغدغه است. در گام های بعدی و در دهه های ۷۰و۸۰ حاتمی کیا حتی اگر سراغ آدم های آشنای آثارش رفت آنها را در بستر جامعه به تصویر کشید. به جرات می توان گفت نگاه شعاری او در «وصل نیکان» در تجربه های بعدی تعدیل شد و او نشان داد جامعه را می شناسد و همسو با تغییرهایش حرکت می کند. شاید به نظر برسد «برج مینو» قصه موسی (علی مصفا) و مینو (نیکی کریمی) است و داستان فاصله گرفتن موسی از آرمان هایی که روزگاری برایشان جنگیده است.
اما در این فیلم هم حاتمی کیا بدون اینکه تصویری مستقیم از جنگ و آدم هایش نشان بدهد از شروع دورانی تازه خبر می دهد. دورانی که دلبستگی هایش زمینی است و قهرمان هایش از وجوه آرمانی فاصله دارند. اگر حاتمی کیا در «وصل نیکان» مانند قهرمان فیلم جامعه شهری را متهم می کند که از آرمان های انقلاب فاصله گرفته، در «آژانس شیشه ای» که شش سال پس از «وصل نیکان» ساخته شده، در جدال عقل و دل با وجود همراهی با تنهایی حاج کاظم (پرویز پرستویی) این فرصت را به سلحشور (رضا کیانیان) می دهد تا دوران حاج کاظم را پایان یافته تلقی کند. حتی در جهان انتزاعی «روبان قرمز» هم می توان تصویری از جامعه ای دید که در آینده تجربه خواهیم کرد. فیلمساز دنیایی غریب را پیش رویمان قرار می دهد که در آن پافشاری بر ارزش های گذشته جز انزوا و تنهایی نتیجه ای نخواهد داشت.
داود (پرستویی) در پایان چاره ای جز فاصله گرفتن از دنیای خودساخته ندارد. در «موج مرده»، «ارتفاع پست» و «به نام پدر» فیلمساز به گسستی اشاره می کند که بین نسل های جامعه به وجود آمده است. در «موج مرده» قهرمان محبوب کارگردان با فرزندش مشکل دارد و این اختلاف یکی از محرک های قصه است. شکاف میان فرمانده (پرستویی) و پسرش (کامبیز کاشفی) آنقدر حل نشدنی است که کارگردان نسخه برایش نمی پیچد و تنها نظاره گر فاصله است.
«ارتفاع پست» فیلمساز را از دایره قهرمان های آشنای آثارش بیرون می آورد و او را در فضایی اجتماعی تر قرار می دهد. هواپیما نمادی از جامعه ای است که برای قاسم (حمید فرخ نژاد) و آدم هایی از جنس او پر از حسرت و آرزوهای تباه شده است. کارگردان این بار در کنار قهرمانش ایستاده و به او حق می دهد برای رسیدن به آرزوهایش اسلحه به دست بگیرد و گروگانگیری کند.
«به نام پدر» اما تکرار چیزهایی است که حاتمی کیا پیش از این به شکلی جذابتر در فیلم های قبلی گفته بود. متاسفانه اضافه کردن یک قصه فرعی معمایی هم گرما و حرارتی به این فیلم نداد تا «به نام پدر» به یکی از فیلم های دوست نداشتنی کارنامه ابراهیم حاتمی کیا تبدیل شود. در این سال ها و همزمان با پررنگ شدن بعد اجتماعی فیلم های حاتمی کیا زنان هم فرصتی بیشتر برای حضور در فضای فیلم های او به دست آوردند. گرچه حاتمی کیا برخلاف دیگر کارگردان های سینمای دفاع مقدس از همان ابتدا زنان را به فضای مردانه فیلم هایش راه داده بود.
در «برج مینو»، «آژانس شیشه ای»، «موج مرده»، «ارتفاع پست» و «به نام پدر» زن نماد وفاداری و کسی است که دنیای قهرمان تنها و از نفس افتاده حاتمی کیا را درک می کند و با سکوت و همراهی مردان فیلم را امنیت و آرامش می دهد. فاطمه در «آژانس شیشه ای» مخاطب حاج کاظم است و فیلم با نامه ای شروع می شود که فرمانده سابق (پرستویی) برای همسرش می نویسد. فاطمه زمانیکه حاج کاظم در آژانس هواپیمایی اسیر شده، چفیه و پلاک را به نشانه درک عملکرد او برایش می فرستد. مینو(نیکی کریمی) نماد عشقی پاک است که موسی را به آرامش می رساند. نام فیلم هم اشاره ای به این شخصیت و وجه بهشتی و فرازمینی او دارد.
در «موج مرده» و «به نام پدر» قهرمان در پناه همسرش از دنیای بیرحم خارج از خانه فاصله می گیرد و در «ارتفاع پست» تنها زن (لیلا حاتمی) است که می داند چرا قاسم دست به گروگانگیری می زند. نگاه آرمانی حاتمی کیا به زنان در فیلم های «خاکستر سبز» و «روبان قرمز» زنان را نماد عشق، هستی و جاودانگی می داند. نوع نگاه حاتمی کیا به زنان در جنس بازی بازیگران زن فیلم هایش متبلور شده است. اغلب آنها بازی درونی و بدون اغراق دارند و با نگاه و در سکوت با قهرمان قصه همراهی می کنند. به یاد بیاورید آزیتا حاجیان را در «موج مرده»، مهتاب نصیرپور را در «به نام پدر» و لیلا حاتمی در «ارتفاع پست.»«دعوت» ادامه این نگاه به زنان و جامعه است که رد آن را می توان در فیلم های قبلی حاتمی کیا دید. اما این بار در دهه ۸۰ او سراغ قصه هایی رفته که قهرمان هایش زنانی از طبقه های مختلف اجتماع هستند و دغدغه هایی متفاوت دارند.
موضوع فیلم کاملا زنانه است و به یکی از بحران های جامعه اشاره می کند. زنانی که باید بین مادر بودن و سایر نقش های اجتماعی یکی را انتخاب کنند. به نوشته مهر; موضوع جذاب و ملتهب فیلم و قصه فرعی ها و موقعیت هایی که شش زن قصه در آن گرفتار هستند، «دعوت» را به تجربه ای تازه در کارنامه این کارگردان تبدیل می کند. او در این فیلم به زنان نقشی پررنگ تر از مردان داده و تلاش کرده بدون پیشداوری مسائل زنان را به تصویر بکشد. به نظر می رسد دورانی تازه برای ابراهیم حاتمی کیا شروع شده و او می خواهد باز هم نسلی تازه را به تماشای فیلم هایش دعوت کند. نسلی که جای خالی مخاطبان قبلی را برایش پر کنند. زنان می توانند با «دعوت» به جمع بینندگان آثار این کارگردان بپیوندند. حاتمی کیا با آوردن آنها به بطن درام دعوتشان می کند به دنیایی پا بگذارند که پیش از این تجربه نکرده اند. فیلم سینمایی «دعوت» آزمونی سخت برای کارگردان فیلم های خاطره انگیز سال های دور است. فیلمسازی که در لحظه هایی که از او ناامید شده ایم امیدوارمان کرده است. پس از تجربه ناکام «به نام پدر» به یک امیدواری دیگر نیاز داریم.

منبع : روزنامه ابتکار