نشریات تخصصی در فراموش‌خانه

حتی پیش از آنکه عبارتی و مفهومی با نام فناوری اطلاعات و ارتباطات مطرح شود، زمانی که وزارت پست و تلگراف و تلفن وظیفه‌ای جز سیم‌کشی و نامه‌رسانی نداشت، در روزگاری که بازار کامپیوتر تنها یک متولی نیم‌ بند به نام شورای عالی انفورماتیک داشت، در زمانه‌ای که اینترنتی نبود و ضریب نفوذ کامپیوتر در ایران شاید یک درصد هم نبود؛ در عصر حجر کامپیوتر، نشریات تخصصی کامپیوتری گام به عرصه مطبوعات گذاشتند و ما را که در آن زمان دبستانی یا دبیرستانی بودیم با دنیایی عجیب و پرکشش آشنا کردند.
ما که هرگز دستمان به ‌کیبورد نخورده بود و در آروزی یک بار فشردن دکمه‌ای گرد بودیم که به آن «پاور» می‌گفتند، مشتاقانه هر ماه به دکه‌های روزنامه‌فروشی سر می‌زدیم تا جمال سیاه فلان مجله را به چشم ببینیم.
بعد‌ها – یعنی از همین یک دهه پیش – رفته رفته پای کامپیوتر به طور جدی به روزنامه‌ها نیز باز شد و همچون ماهنامه‌های نخستین، اینها هم همه در بخش خصوصی بودند و جاده توسعه آن چیزی را با غلتک فرهنگ سازی باز کردند که بعد‌ها IT نام گرفت.
حالا همه IT را می‌شناسند و جامعه اطلاعات را و ICT را، وزارت پست و تلگراف و تلفن ۵ سالی است که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نام گرفته و IT – چشم‌اش نزنیم – دو سه متولی پروپاقرص دارد که روز اخبار فعالیت‌شان را در همین رسانه‌‌ها نشر می‌دهند.
رسانه‌های تخصصی فناوری اطلاعات و ارتباطات، چه ماهنامه و هفته نامه و چه روزنامه‌‌ها مهم‌اند و اهمیت خود را به اثبات رسانده‌اند. اینان یک تنه و بی‌حمایت، بار فرهنگ‌سازی ICT را به دوش می‌کشند و منتظر حمایت دولت هم ننشسته‌اند؛ اما جایی که کسی مدعی حمایت می‌شود، قضیه فرق می‌کند.
● حمایت از کجا؟
داستان از آنجا جالب می‌شود که وزارت ارتباطات آیین‌نامه‌ای و بودجه‌ای برای حمایت از نشریات تخصصی دارد؛ بودجه‌ای که سرنوشت آن در معاونت آموزش، پژوهش و امور بین‌الملل وزارت ICT رقم می‌خورد.
اعلام حمایت رسمی نیز از دو سال قبل – اواسط آذر ۸۵ – جدی شد، زمانی که دکتر کمال محامد‌پور در گفت‌وگویی با «ایلنا» اعلام کرد که «تاکنون یک میلیارد تومان به حمایت از ناشران مجلات علمی حوزه ICT اختصاص یافته است» {ایلنا، ۲۰/۹/۸۵، کد خبر: ۳۷۵۶۸۴} اصل این خبر را بخوانیم:
در قالب آیین‌نامه حمایت از مجلات علمی، ترویجی و پژوهشی، وزارت ارتباطات ماهانه یک تا ۵ میلیون تومان کمک بلاعوض به ناشران اختصاص داده است.
دکتر کمال محامد‌پور، معاون آموزش و پژوهش و امور بین‌الملل وزارت ارتباطات با بیان این مطلب، اظهار داشت: از اوایل سال جاری، مجلات علمی، پژوهشی حوزه فناوری اطلاعات که دارای مجوز هستند از سوی وزارت ارتباطات مورد حمایت قرار گرفتند.
وی با بیان اینکه برای هر شماره مجله مبلغ یک تا ۵ میلیون تومان وجه نقد در نظر گرفته شده است، یاد‌آور شد:‌ در ارایه میزان این اعتبار محدودیتی وجود ندارد و تمامی مجلات علمی پژوهشی حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات می‌توانند از این کمک استفاده کنند.
دکتر محامد‌پور با تاکید بر این که ترویج این آیین‌نامه در جهت حمایت از ناشران نیازمند اطلاع‌رسانی است، خاطرنشان کرد: از زمانی که این آیین‌نامه تصویب شده مورد اجرا قرار گرفته است، اما بسیاری از افراد از آنها بی‌اطلاع هستند.
وی همچنین به آیین‌نامه حمایت از برگزاری همایش‌های ICT اشاره کرد و گفت: وزارت ارتباطات از کلیه همایش‌هایی که در این جهت برگزار می‌شود حمایت می‌کند.
دکتر محامد‌پور، اظهار داشت: طی ۹ ماه گذشته از شروع این آیین‌نامه تاکنون مبلغ یک میلیارد تومان در خصوص حمایت از همایش‌ها و نشریات علمی هزینه شده است. وی، میزان کمک بلاعوض به همایش‌های مرتبط با ICT را از یک تا سه روز، مبلغ یک تا ۵ میلیون تومان ذکر کرد.
حالا دو سال از آن اعلام رسمی می‌گذرد و نشریات تخصصی حوزه ICT به اتفاق می‌گویند که از چنین حمایتی بی‌بهره مانده‌اند.
● نامه بی‌سرانجام
شاید گمان کنید که نشریات تخصصی اگر اقدام می‌کردند، حمایت می‌شدند و احتمالا سستی کرده‌اند، اما شواهد‌ نشان می‌دهد که چنین نیست.
تقریبا یک سال پس از اعلام حمایت توسط معاونت وزارتخانه، و پس از چندین بار مذاکره که به دلایلی به نتیجه نرسید، جمعی از مدیران مسوول نشریات تخصصی در نامه‌ای، خواستار برخورداری از این امکانات شدند و البته آمادگی خود را برای اصلاح آیین‌نامه حمایت اعلام کردند.
● چرا اصلاح؟
آنچه در «دستور العمل نحوه حمایت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات از ... نشریات مرتبط با ICT» ذکر شده، حاوی ماده‌ای و بندی قابل تفسیر است که اتفاقا نحوه تفسیر آن در وزارت ICT، دامنه نشریات تخصصی را بسیار محدود کرده است.
در مقدمه و ماده ۱ این دستور‌العمل چنین می‌خوانیم:
«وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بنا به وظایف و ماموریت‌های محوله در بسط و گسترش فرهنگ ارتباطات و فناوری اطلاعات و نیز ضرورت آشنا ساختن جامعه علمی و تخصصی کشور در این زمینه از برگزاری کنفرانس، همایش، کارگاه‌های آموزشی و سایر فعالیت‌های مشابه و مرتبط و نیز نشریات علمی – تخصصی حمایت می‌نماید. کمک‌های وزارت و سایر شرکت‌ها و سازمان‌های وابسته در چارچوب این دستورالعمل به شرح ذیل انجام می‌یابد:
▪ ماده ۱: حمایت‌شوندگان
الف) کلیه نشست‌های علمی – تخصصی که با عناوین کنفرانس، همایش، سمینار، کنگره، جشنواره توسط دانشگاه‌ها، انجمن‌های علمی – تخصصی، انجمن‌های دانشجویی، تشکل‌های صنفی مهندسی و علمی پیرامون یکی از موضوعات ماده ۲ این دستورالعمل برگزار می‌شود.
ب) مجلات و نشریات علمی – پژوهشی و علمی – ترویجی دارای مجوز انتشار از مراکز رسمی کشور»
همان‌طور که در بند «ب» ماده ۱ ذکر شده، مجلات و نشریات علمی – پژوهشی و علمی – ترویجی حمایت می‌شوند.
اما وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اصولا مجوزی با نام علمی – ترویجی و علمی – پژوهشی صادر نمی‌کند. این مجوزها توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری صادر می‌شود و دایره فراگیری آنها نیز عمدتا نشریات دانشجویی است.
● نامه بی‌پاسخ
مدیران مسئول نشریات تخصصی ICT دارای مجوز رسمی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اما در شهریور ۸۶ طی نامه‌ای خواستار شفاف‌شدن این دستورالعمل و برخورداری از حمایت شدند.
در این نامه که با امضای مدیران مسوول و خطاب به دکتر محامدپور، معاون آموزش، پژوهش و اموربین‌الملل وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نگاشته شده، آمده بود:
«همان‌گونه که استحضار دارید، اطلاع‌رسانی، آموزش و فرهنگ‌سازی، مهم‌ترین پیش‌نیاز برای گسترش دانش و فناوری در سطح جامعه و نیل کشور به پیشرفت و توسعه می‌باشد؛ و نیز نیک می‌دانید که رسانه‌ها و مطبوعات، اصلی‌ترین متولیان این مسوولیت سنگین می‌باشند.
این وظیفه به ویژه توسط نشریات تخصصی و به وسیله کارشناسان، فارغ‌التحصیلان، متخصصان و اهل فن انجام می‌گیرد که البته در جامعه‌ای با مشخصات جامعه ما، وظیفه‌ای سخت و با دشواری‌های فراوان می‌باشد؛ و طبعا امید توفیق این حرکت و مسوولیت به منظور ارتقای سطح دانش و فرهنگ عمومی، بدون حمایت دولت و دستگاه‌های مسوول چندان عملی نخواهد شد.
با وجود تصریح برنامه چهارم توسعه بر حمایت از فعالیت‌ها‌ی فرهنگی و مطبوعاتی، خوشبختانه اخیرا دستورالعملی در آن وزارتخانه جهت حمایت از فعالیت‌های علمی و نشریات تخصصی به تصویب رسیده که اساسا موجب امید است. اما متاسفانه عنوان کردن قید «علمی – ترویجی – پژوهشی» برای برخورداری از این حمایت، در حقیقت آن را از هدف اصلی خود دور نموده است، چرا که مطابق قانون تنها نشریات خاص مانند نشریات دانشگاهی می‌توانند چنین قیدی داشته باشند، از سوی دیگر همانگونه که می‌دانیم، نشریات مزبور با برخورداری از امکانات (چاپ و ...) و بودجه دانشگاه، اصولا هدف و مخاطبین مشخصی را دنبال می‌کنند؛ ضمن اینکه هنگام گفت‌وگو از مطبوعات و نشریات، هرگز نشریات دانشگاهی مدنظر نیستند، بلکه نشریات تخصصی دارای مجوز وزارت ارشاد هستند که به صورت متعارف، جزو مطبوعات محسوب می‌شوند و توسط بخش خصوصی راه‌اندازی و اداره می‌گردند. با این تفاسیر طبیعی است که هنوز نشریات تخصصی نتوانسته‌اند از حمایت موردنظر بهره‌مند گردند.
ما مدیران مسوول نشریات تخصصی حوزه ICT ضمن تشکر از استقبال شما برای ارایه پیشنهاد جهت اصلاح این آیین‌نامه و تبدیل آن به دستورالعمل حمایت واقعی از نشریات تخصصی، امیدواریم در دیدار و تبادل نظر با جنابعالی، راه برای اصلاح مساله و حمایت از تلاش علمی و فرهنگی در این حوزه، هموار گردد.»
دکتر محامدپور، معاون وزیر که بارها به ضعف در نگارش این دستورالعمل اذعان کرده، اعلام کرده بود که در جهت حمایت از این نشریات آماده همکاری و همفکری است.
او حتی نامه مدیران مسئول را به وزیر ICT هم ارجاع داد، اما هرگز پاسخی به این نامه داده نشد. در حالی که طبق عرف انتظار می‌رفت وزیر محترم نامه‌ای را که به امضای تعدادی از مدیران مسوول نشریات تخصصی رسیده، بی‌پاسخ نگذارد و با پاسخی – حتی اگر نه می‌بود – احترام و شان این مدیران را نگه دارد.
● اشکال کار کجاست
حالا که دو سال از زمان انتشار آن نامه بی‌پاسخ گذشته، بد نیست اگر نگاهی به اشکالات کار آن دستور‌العمل بیندازیم.
نخست اینکه این دستور‌العمل قاعدتا استوار به ماده‌ای قانونی در قانون بودجه و مصوب مجلس شورای اسلامی است و آگاهان می‌گویند که چنین تفسیری و محدود کردن دایره نشریات مد‌نظر قانون نبوده است.
از سوی دیگر در تهیه این آیین‌‌نامه از مشاوره کارشناسان رسانه‌های تخصصی بهره گرفته نشده و همین جا اشتباه رخ داده است. دکتر محامد‌پور نیز پیش‌تر در گفت‌وگو‌ با مدیران رسانه‌ها صریحا اعلام کرده بودکه این دستور‌العمل اشتباه است و این معاونت آمادگی اصلاح آن را دارد.
اگر به روش حمایت وزارت ارتباطات توجه کنیم، درمی‌یابیم که نشریات دانشجویی (علمی – ترویجی و علمی – پژوهشی) مورد حمایت قرار گرفته‌اند. سوال اینجاست که اصولا نشریاتی که به واسطه حمایت دانشگاه‌ها هزینه چاپ، تحریریه و توزیع ندارند یا اگر داشته باشند بسیار اندک است و در ضمن عمدتا وظیفه فرهنگ‌سازی را به واسطه گستره محدود توزیع‌شان، نمی‌توانند متقبل شوند، چرا باید مورد حمایت انحصاری قرار بگیرند.
از سوی دیگر حمایت یک میلیارد تومانی آنقدر در قبال تعداد این نشریات چشمگیر هست که لازم باشد، آمار کمک‌های ارایه شده (آن هم تا سال ۸۵) رسما اعلام شود.
کارشناسان عقیده دارند که «نشریه» تعریف مشخصی دارد و نشریات کشور به عنوان بازوی فرهنگ‌سازی، همان‌هایی هستند که مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارند. اما گویا در تدوین آیین‌نامه حمایت وزارت ICT، نگاه مسوولان خلاف این بوده است.
به هر حال امروز که به نظر می‌رسد نهادهای متولی فناوری اطلاعات به ویژه در وزارت ICT قصد دارند نگاهی مجدد به اهمیت رسانه‌های تخصصی بیندازند و در همین راستا نیز هر روز از تشکیل کارگروهی جدید به این منظور خبر می‌رسد، بد نیست اگر این وزارتخانه تلقی خود را از رسانه‌های تخصصی، فرهنگ‌سازی و حمایت، یک بار هم که شده به نقد کارشناسان رسانه بگذارد.

گزارش: آرین درخشان

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا