شناخت درد و راه درمان در قرآن

جامعه امروز ایران با مشکلات فراوانی روبه رو است که اگر امروز در اندیشه درمان آن نباشیم فردا خیلی دیر است اما پیش از ذکر برخی مشکلات باید به این نکته توجه داشت که آسیب شناسی جامعه ایرانی باید فارغ از مذهبی بودن آن صورت گیرد تا از برخی خطاهای احتمالی فاصله بگیریم زیرا اصول مشترکی در تمام جوامع همچون نظم، انضباط، راستی و درستی وجود دارد که تحقق آنها موجب کامیابی جامعه است و عدم رعایت آنها جامعه را به اضمحلال و نابودی می کشاند و فرقی هم نمی کند که این جامعه مذهبی باشد یا غیرمذهبی. با ذکر این نکته به تشریح و تبیین مهم ترین مشکلات و معضلات فعلی جامعه ایرانی می پردازم.
۱) متاسفانه روحیه پرکاری در جامعه ما بیش از پیش ضعیف شده است، به طوری که کم کاری در جامعه به جای پرکاری نهادینه شده است. این معضل نه تنها در نظام اداری ما مشکل ساز شده است که در سایر حوزه ها نیز به مرحله هشدار رسیده است. ما عموماً می خواهیم کم کار کنیم و زیاد بهره ببریم. به عبارتی نسبت کار و تلاش و نتیجه را قبول نداریم و به همین دلیل توقع مان به طور غیرمنطقی بالا رفته است. همین موضوع باعث شده است ما در جنبه های مختلف مادی و معنوی پیشرفت محسوسی نداشته باشیم و در بسیاری از حوزه ها درجا بزنیم. کم کاری از جمله مهم ترین معضلاتی است که بعد از انقلاب جدی تر هم شده و روحیه آن در مردم تقویت شده است، به نحوی که غالب مردم در معرض این بیماری قرار گرفته اند.
۲) اصولاً ایرانیان چه در حوزه های نظری و چه در عرصه های عملی از فکر و استعداد بالایی برخوردارند اما سدی در برابر این توانایی وجود دارد که نمی گذارد کار به نتیجه مطلوب برسد و آن اینکه ما هیچ کاری را تا آخر پیش نمی بریم و اگر هم می بریم در آن مرحله پایدار نمی مانیم و اگر کاری را هم در ابتدا خوب انجام دهیم در پایان به آن نتایج اولیه پایبند نمی مانیم. به همین دلیل است که بارها در جامعه شاهد یک حرکت مثبت یا دستاورد فوق العاده بوده ایم اما به محض فراگیر شدن آن دستاورد به تدریج رو به ضعف و بی توجهی می رود؛ تا سر حد نابودی.
۳) تهدید دیگری که ما را به شدت درگیر خود ساخته است روحیه قانون گریزی است. تنها در مواردی حاضریم تن به قانون دهیم که به نفع مان باشد، در غیر این صورت ترجیح می دهیم قانون و کل لوازم آن مسکوت باقی بماند. قانون گریزی مشکلی است که از گذشته در روحیه ما وجود داشته است لذا باید با سرمایه گذاری های خاص در این بخش این مشکل تاریخی را برطرف کنیم. برای این کار مسوولان، رسانه ها و سایر مراکز و نهادهای تاثیرگذار می توانند با فرهنگ سازی مناسب قانون گریزی را به فرهنگ تبعیت از قانون تغییر دهند، در این صورت بی شک بسیاری از مشکلات پیدا و پنهان ما خود به خود برطرف می شود چرا که غالب معضلات جامعه از وجود چنین روحیه یی ساخته می شود.
۴) مصرف گرایی از دیگر روحیات مشکل ساز ما ایرانیان است. احساس می شود این روحیه در جوامعی که منابع طبیعی بیشتری دارند بیش از جوامعی است که متکی بر دستاوردهای صنعتی و کشاورزی خود هستند، این در حالی است که در موارد متعددی در منابع دینی ما در تقبیح و مذمت اسراف و تبذیر گفته اند اما مردم متاسفانه بی اعتنا به این توصیه ها، از مصرف انرژی گرفته تا خوراک و پوشاک اندازه نگه نمی دارند و دچار اسراف و زیاده روی می شوند که تاثیرات و تبعات منفی آن امروز هم در جامعه مشخص است و ما را در بخش های مختلف دچار مشکلات جدی کرده است.
۵) فقدان برنامه ریزی و دورنگری از دیگر امراضی است که تمام بخش های جامعه از مسوولان گرفته تا عموم مردم به آن مبتلایند. ما در اکثر بخش ها با برنامه های کوتاه مدت روبه روییم و کمتر توجهی به برنامه های بلندمدت داریم زیرا اکثر تلاش های ما معطوف به حل مشکلات موضعی و موقتی است و حال و حوصله حل مشکلات از طریق برنامه های بلندمدت را نداریم. متاسفانه هیچ اراده یی وجود ندارد که فکر چاره یی جدی برای حل مشکلات جامعه باشد. معمولاً سعی می کنیم مشکلات را ساده سازی کنیم و ساده شده آن را در کوتاه ترین زمان حل کنیم.
۶) مشکلات اخلاقی بخش مهمی از معضلات امروزی جامعه ما هستند. این نوع مشکلات در کنار مشکلات دیگر به بسیاری از بنیان های جامعه آسیب می رساند. شاید در این بخش بتوان مصادیق مختلفی را ذکر کرد اما فکر می کنم روحیه تملق گرایی جزء مهم ترین آسیب های اخلاقی جامعه ماست. شاید این آفت اخلاقی هم قدمتی تاریخی داشته باشد و بر اثر نظام شاه و رعیتی تقویت شده باشد اما امروز هم این آفت کماکان در جامعه وجود دارد و زمینه ساز بسیاری از آفات اخلاقی دیگر شده است و در کنار این آفت بر فراز آفات اخلاقی دیگر جایگزین یکسری ارزش های اخلاقی شده است و در این بین متاسفانه برداشت های غلط از یکسری مفاهیم دینی مشکل را دوچندان کرده است. مثلاً تقدیرگرایی یا توکل گرایی نادرست ما را از دوراندیشی بازداشته است و باعث شده در برابر ضعف های خود دست به توجیهات دینی بزنیم. از این حیث در بسیاری موارد دین هزینه کارها و مقاصد ما می شود، در حالی که قرار بود ما خود را برای دین هزینه کنیم. متاسفانه در برخی موارد این هزینه ها گزاف تر می شود و آن زمانی است که عدم صداقت نیز به آن اضافه می شود. این نیز از دیگر مشکلات اخلاقی است که جامعه ما را رنجور ساخته است چرا که کم کم دروغ در جامعه به یک امر رایج و نرم جامعه تبدیل شده است و صداقت به ساده لوحی و حماقت تعبیر می شود. این موضوع هم در سطح فردی وجود دارد و هم در سطوح بالاتر، به طوری که امروز وعده های نادرست و توخالی از سوی برخی مسوولان به یک تاکتیک تبدیل شده است. پس از ذکر برخی از مشکلات جامعه امروز ایران باید بر این نکته مهم نیز تاکید کرد که کل جامعه از تمامی مشکلات مذکور رنج نمی برد. هر بخشی از جامعه ممکن است با برخی از معضلات روبه رو باشد لذا نباید تصور شود که تمام موارد یادشده کلیت دارد و تمام مردم یا مسوولان مبتلا به مشکلات و آفات اجتماعی، اخلاقی و فرهنگی هستند. شرح این مشکلات به معنای تایید آن در تمام سطوح نیست بلکه آنها به قصد شناخت راه درمان مطرح شدند زیرا تا زمانی که مشکلات و معضلات درست شناسایی نشوند داروی موثر برای درمان آن مشکلات هم ناشناخته باقی می ماند که نتیجه کل آن به جا ماندن مشکلات یا گسترده تر شدن آن بیماری هاست.
با این توضیح می توان گفت یکی از مهم ترین راه های درمان مشکلات آموزه های قرآنی و روایی موجود در متون دینی ماست که باید با ابزارهای متعددی بیش از پیش آموزش داده و ترویج شود. ما آیات و روایات فراوانی داریم که بر ارزش کار تاکید می کند یا ما را از اسراف بازمی دارد و همچنین مسلمانان را به آینده نگری تشویق می کند یا مهم تر از همه اخلاقیات را مورد تاکید قرار می دهد. کسی که اندک مطالعه یی از قرآن و سایر منابع دینی ما داشته باشد به راحتی درمی یابد که برای تمام مشکلات یادشده این منابع راه حل ارائه می کنند اما متاسفانه نهادها و مراکز آموزشی و رسانه یی توجه چندانی به این منابع ندارند و از ظرفیت های دینی و معنوی موجود استفاده نمی کنند؛ ظرفیت هایی که چون منطبق بر فطرت آدمیان است بیش از هر علل دیگری می تواند موثر باشد. از این رو اگر توجه بیشتری به آموزه های قرآنی در سطوح جامعه شود مطمئناً ما شاهد جامعه یی بهتر، پویاتر و مطلوب تر خواهیم بود که بسیاری از مشکلات مذکور در بخش اول در آن رنگ باخته است.

محمد غروی

منبع : روزنامه اعتماد