اقدامات اساسی برای تغییر واحد پولی

در چارچوب ۷ محور اصلی تحولات اقتصادی، یکی ازمهمترین آنها اصلاحات ساختاری در زمینه سیاست های پولی و ارزی و بانکداری است. در این حوزه از جمله سیاست های فراموش شده ای که اخیراً بار دیگر به اذهان خطور نموده و مورد بحث جدی قرار گرفته است، ایجاد کارآمدی در معاملات پرداختی و دریافتی پولی کشور است. اگر افزایش قیمت دلار امریکا در ۳۰ سال گذشته از ۷ به ۹۸۵ تومان را براساس نظریه برابری قدرت خرید (PPP) در نظر بگیریم به آسانی متوجه می شویم که اقتصاد ایران در سه دهه گذشته نرخ تورمی معادل حداقل ۱۴۰ برابر یا ۱۴۰۰۰درصد را تجربه کرده است. تبدیل این ارقام به نرخ تورم متوسط سالانه رقمی در حدود ۲۵ درصد را به دست می دهد.
این رقم با نرخ متوسط سالانه افزایش نقدینگی در ۳۰ سال گذشته، بررسی های چندی پیش مرکز پژوهش های مجلس، نرخ های اسمی بهره های رایج بانکی، نرخ های رسمی بهره در بازارهای مالی غیررسمی پس از تعدیل برای ریسک های مختلف، نظریه مقداری پول، نظر کارشناسان اقتصادی داخلی و خارجی و سرانجام نظر عامه مردم در همه پرسی ها همخوانی دارد. البته کارشناسان اقتصادی هستند که افزایش قیمت ها را در ۳۰ سال گذشته بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ برابر اعلام می کنند و مثلاً قدرت خرید ۱۰۰۰تومان امروز را معادل ۲۵ ریال سه دهه قبل می دانند. از سویی دیگر کارشناسان اقتصادی حجم اسکناس در کشور را نزدیک به ۸ میلیارد قطعه و سرانه اسکناس در گردش را در کشور دو برابر سرانه متوسط جهانی اعلام می کنند. با توجه به اینکه هزینه متوسط انتشار هر اسکناس ۳۹ تومان اعلام می شود، به سهولت درمی یابیم که همواره هزینه سنگینی بر دوش دولت (ملت) برای انتشار اسکناس و سکه وجود دارد، بویژه آنکه تداوم تورم بالا و عدم رواج استفاده از کارت های خرید و کارت های اعتباری خرید و عدم اعتماد عامه به چک های شخصی موجب شده است که نیاز مداوم به اسکناس و سکه های هرچه درشت تر نظیر ،۵۰۰۰۰ ،۱۰۰۰۰۰ ۲۰۰۰۰۰۰ و.‎/‎/ تومانی برای معاملات پولی افزایش یابد. شکی نیست که اگر روال فعلی همچنان ادامه یابد سیستم پرداخت ها و دریافت های پولی کشور حالت بحرانی تری پیدا خواهد نمود و هیچ بعید نیست که مردم مجبور شوند از پول های خارجی به عنوان وجه رایج کشور استفاده نمایند. بدون هیچگونه شبهه ای مدت هاست که از اقدام به حذف ۳ صفر ریالی (۲ صفر تومانی) از پول رایج کشور و تعریف یک واحد پولی جدید گذشته است. از دهه ۱۹۶۰ تاکنون ۷۱ کشور در مناطق مختلف جهان مبادرت به تعریف واحد پولی جدید برای خود و حذف چند صفر از آنها نموده اند که آخرین آنها حذف ۱۰ صفر از پول زیمبابوه پس از تجربه نرخ تورم ۱۲‎/۵ میلیون درصدی بوده است. ترکیه در سال ۲۰۰۵ با حذف ۶ صفر و در شرایط ۷۰ درصد تورم و افغانستان در سال ۲۰۰۲ با حذف ۳ صفر و تعریف واحد جدید پولی به کارآمدی معاملات خود با موفقیت سر و سامان بخشیدند. حال نوبت ایران است که با سرعت و اندیشمندانه مبادرت به حذف ۳ صفر ریالی (۲ صفر تومانی) و واحد پولی جدیدی که نامی کاملاً ایرانی مانند پارسی، تومان، اریک و.‎/‎/ داشته باشد بنماید. حذف ۳ صفر ریالی و تعریف واحد پولی جدید در ایران هیچ گونه تأثیر پایداری در نرخ تورم کشور و نرخ های تبادل ارزی نباید داشته باشد و تنها کارآمدی در معاملات پولی کشور را موجب می شود و حسابداران و مدیران مالی را از حمل صفرهای زیادی و مردم را از حمل ونقل بی جهت اسکناس های زیاد برای معاملات روزانه می رهانند.
البته برای آن که بار دیگر پس از گذشت ۲۰ یا ۳۰ سال مجبور به حذف مجدد در صفرها و تعریف مجدد واحد پولی نشویم، دولت باید تدابیر اقتصادی لازم بودجه ای، پولی، بهره وری، رفع انحصارها و.‎/‎/ را برای اجتناب از تورم به مرحله اجرا گذارده و تداوم بخشد. البته، به مثابه کشورهای پیشرفته، برای تبدیل اقتصاد کشور به یک اقتصاد تقریباً عاری از پول (Moneyless Economy) سیستم بانکی و مالی کشور می بایست مبادرت به صدور و ترویج کارت های الکترونیکی خرید و بهتر از آن کارت های الکترونیکی اعتباری خرید نماید. گرچه حذف صفرها و تعریف جدیدی از وجه رایج کشور نیاز به پول های درشت را کم می نماید اما در مقابل نیاز به اسکناس ها و سکه های ریز را بیشتر می کند. لذا هزینه نشر پول های ریز کماکان بر دوش دولت (ملت) خواهد بود. در حالی که مبادرت به صدور و ترویج کارت های خرید و کارت های اعتباری خرید تعداد و در نتیجه هزینه نشر هرگونه پول فیزیکی اعم از اسکناس و سکه، درشت یا ریز را به حداقل می رساند و حتی دیگر نیاز به این همه خودپردازهای بانکی (ATM) که دارای هزینه های عملیاتی بالا برای بانک ها و ناکارآمدی و در نتیجه نارضایتی های بسیار برای مردم هستند نخواهد بود. در دنیای امروز، سیستم بانکی کشورهای پیشرفته به سوی بانکداری مجازی (Virtual Banking) گرایش پیدا می کند و در نتیجه با سرعت از حضور فیزیکی مشتریان در بانک ها کاسته می شود و پرداخت ها و دریافت های پولی با استفاده کمتر از پول های فیزیکی و با استفاده هرچه بیشتر از کارت های خرید و کارت های اعتباری خرید و بانکداری الکترونیکی از طریق اینترنت و تلفن های همراه انجام می گیرند. در مورد کارت های خرید، خریدار قبل از مبادرات به خرید باید در حساب بانکی خود به اندازه کافی موجودی داشته باشد اما در مورد کارت های اعتباری خرید، خریدار نیاز به داشتن هیچ گونه وجهی در حساب بانکی خود در هنگام خرید نیست. به عبارت دیگر کارت های اعتباری خرید اعتبار آنی خرید (Purchase Credit Online) در اختیار دارندگان آن قرار می دهند. البته دارندگان کارت های اعتباری خرید موظف اند که صورتحساب های ادواری خود را به موقع و بدون بهره پرداخت نمایند. در صورت عدم پرداخت به موقع، صورتحساب های اینگونه کارت ها مشمول نرخ بهره نسبتاً بالا می شود. لذا می توان از این بحث اینگونه نتیجه گیری کرد که برای تحقق موفق یک سیستم پرداخت و دریافت پولی کارآمد در کشور ۳ اقدام زیر باید همزمان صورت پذیرند:
۱) حذف ۳ صفر ریالی (۲ صفر تومانی) از واحد پولی کشور و تعریف جدیدی از واحد پول ملی که حتماً نام فارسی مانند پارسی، تومان، اریک و.‎/‎/ داشته باشد.
۲) سیاست های بودجه ای و پولی و.‎/‎/ مناسب برای کاهش قابل توجه نرخ تورم و ثبات قیمت ها تدوین و اجرا گردد.
۳) صدور و اشاعه فرهنگ استفاده از کارت های اعتباری خرید و ترویج بانکداری الکترونیکی از طریق اینترنت و.‎/‎/ با سرعت متداول گردند.

دکتر فرهاد خرمی‎/ عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

منبع : روزنامه ایران