لباس‌های عاریه‌ای رهاورد روشنفکری برای ما

بازخوانی سیر تحولات تاریخ معاصر ایران، فارغ از بررسی سیر جریان های فکری فرهنگی، فهم این تحولات را سخت و گاه غیرممکن می سازد. از جمله جریان های تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران، جریان روشنفکری است که همگام با آشنایی اولیه ایرانیان و به خصوص اهالی دربار با غرب و در اثر فریفتگی آنان نسبت به صورت تمدنی غرب مدرن به وجود آمد. بنا به شهادت اسناد و مدارک متواتر، جریان روشنفکری اصلی ترین عامل در تغییر مسیر نهضت های اصلاحی تاریخ معاصر ایران بوده است. آنچه که البته بیش از هر عامل دیگری در شناخت این جریان موثر است، آگاهی از زمینه ها و بسترهای شکل گیری مفهوم روشنفکری در ایران است. این موضوع، دغدغه اصلی این نوشتار را تشکیل می دهد.
● سرآغاز
من بارها گفته ام که روشنفکری در ایران، بیمار متولد شد. مقوله روشنفکری با خصوصیاتی که در عالم واقعی وجود دارد. نگارنده در این نوشتار، با نگاه به کارکرد روشنفکری، به بررسی این جریان، در چهار موج می پردازد.
معروف است که روشنفکری در ایران، عقیم به دنیا آمد. این تعبیر کاملا رسایی برای توصیف جریان روشنفکری در ایران است. قصه غم انگیز روشنفکری ایرانی، شروعش ابتذال فکری و وطن فروشی است و پایان وحشتناکش، سرگردانی و تشتت فکری و بحران هویت. و این همه، به دلیل تقلیدی بودن روشنفکری در ایران است. تقلیدی به شدت سطحی و عوامانه از نسخه غربی. روشنفکران ایرانی برای روشنفکران غربی مثل شاگردانی هستند که بدون توجه به خاستگاه مفاهیم درسی، صرفا درس را حفظ کرده اند. آغاز روشنفکری در ایران، به زمان آشنایی ایرانیان با غرب دردوره آق قیونلوها باز می گردد. اهالی دربار، در این دوره دردوره قاجاریه با غرب تماس برقرار کردند. اولین پرسشی که در آغاز این آشنایی در ذهن ایرانیان شکل گرفت، این بود که چرا ما عقب ماندیم.
این پرسش از مقایسه صورت تمدن غرب با وضعیت ایران به وجودآمد. پس یافتن پاسخ برای آن نیازمند دو شرط اساسی بود: یکی شناخت مبانی فکری غرب فارغ از صورت تمدنی آن و دیگری شناخت عوامل واقعی عقب ماندگی ایران. بنابراین پاسخ به پرسش چرا عقب ماندیم لازمه یافتن پاسخ برای دوپرسش اساسی دیگر است:
۱) مبانی تمدن غرب چیست؟
۲) دلیل انحطاط اجتماعی-سیاسی ایران چه بوده است؟
دو طیف عمده برای پرسش چرا عقب ماندیم پاسخ داشتند. یکی علمای اسلام و یکی هم درباریانی که مسحور جاذبه های صورت تمدن غرب شده بودند. دانشمندان اسلامی درکنار عوامل متنوع فرهنگی اجتماعی، یکی از دلایل عمده عقب ماندگی ایران را حکومت پادشاهان فاسد و نالایق و کنارگذاشتن اسلام از صحنه مناسبات اجتماعی-سیاسی می دانستند. اما درباریان غرب دیده، که مناسبات ظاهری و الگوی زندگی غرب، چشم و دلشان را پرکرده بود، دین را عامل اصلی عقب ماندگی می دانستند. و اینجا آغاز داستان روشنفکری در ایران است.
اگر قرار می بود، هر گروه، پاسخ خود به پرسش مزبور را عملی کند و در جهت رفع موانع گام بردارد، کاملا مشخص است که کدام گروه، از حمایت و پشتیبانی اربابان قدرت و ثروت بهره مند می شود. و این نکته ای است که در سراسر تاریخ روشنفکری در ایران چنان که خواهیم دید مشهود است.
● موج اول روشنفکری در تکاپوی غرب پرستی متعبدانه
به جرات می توان گفت که نطفه روشنفکری در ایران در لژهای فراماسونری و در بستر تعالیم ماسونی بسته شده است. روشنفکران اول تاریخ ایران، یا خود صاحب لژ فراماسونری بودند (همچون میرزا ملکم) و یا دیگران را به تاسیس یا پیوستن به لژهای فراماسونری تشویق می کرده اند (مثل آخوندزاده).
میرزا ملکم را پدر روشنفکری ایرانی نامیده اند. او اولین ایرانی است که به تاسیس لژ فراماسونری پرداخت (او محفل خود را فراموشخانه نامید) و اولین پیام های روشنفکران غربی (در قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی) را وارد ایران کرد. آثار و نوشته های او تا مدت ها به عنوان مانیفست روشنفکری، خط مشی اکثر منورالفکران ایرانی را ترسیم می کرد و حتی امروز هم می توان روح حاکم بر افکار او را، در آثار روشنفکری تشخیص داد.
وی فرزند مردی ارمنی به نام میرزا یعقوب بود. میرزا یعقوب در سفارت روس سمت مترجمی داشت و در تمام عمر برای انگلیسی ها جاسوسی می کرد. در اسناد و مدارک موجود، دوفقره جاسوسی از او به طور واضح در دست می باشد.
میرزا ملکم در ده سالگی به فرانسه می رود و پس از بازگشت، به عنوان مترجم شاه در دربار به کار گمارده می شود او درباره خود این طور می نویسد: جوان بودم که به فساد مملکتم پی بردم و انحطاط مادی آن را شناختم. پس شعله اصلاح طلبی در من فروزان گشت. اروپا که بودم، سیستم های اجتماعی و سیاسی و مذهبی مغرب زمین را مطالعه کردم. با اصول مذاهب گوناگون دنیای نصرانی و نیز با تشکیلات جمعیت های سری و فراماسونری آشنا گردیدم. طرحی ریختم که عقل سیاست مغرب را با خرد دیانت شرق به هم آمیزم. چنین دانستم که تغییر ایران به صورت اروپا کوشش بی فایده ای است. از این رو فکر ترقی مادی را در لفافه دین عرضه داشتم.
اسماعیل رائین درباره التقاطی که در تفکرات ملکم بوده است، می نویسد: ملکم در ترویج افکارش در فراموشخانه و بعد جامع آدمیت، از آئین اگوست کنت (فیلسوف و جامعه شناس فرانسوی) الهام گرفته. . . و آنچه که از اصول آزادی در نوشته ها و رسالات ملکم مشاهده می شود، اقتباس از عقاید جان استوارت میل (فیلسوف انگلیسی) است.
ملکم به جز فعالیت های روشنفکری، تلاش بسیاری در تحکیم استعمار انگلیس داشت. او دلال معاهده ننگین رویتر بود که به همراه سپهسالار، در ازای گرفتن دویست هزار لیره، حق انحصاری بهره برداری از معادن نفت و زغال سنگ و آهن و مس و سرب و نیز معافیت کامل ماموران انگلیسی از پرداخت گمرک و مالیات و همچنین امتیاز انحصاری احداث هرگونه کمپانی را به بارون جولیوس رویتر فروختند. یکی از روشنفکران معاصر (که با ستایش بسیار از اندیشه های متجددانه ملکم یاد می کند) درباره پول پرستی او می نویسد: در زمینه پول پرستی ملکم، دو لکه سیاه بسیار بزرگ در زندگی او وجود دارد: امتیاز رویتر و امتیاز لاتاری و در این مسئله دوست و دشمن هم رایند. . . ملکم جدا از پول پرستی، بسیار شهرت طلب و خودخواه و مقام پرست نیز بوده است.
اگرچه ملکم موسس جریان نفاق روشنفکرانه در ایران بود، اما نفاق او در سال های پایانی عمرش، تبدیل به الحاد و تاسیس دین بشری (به تقلید از کنت) گردید. او در سال ۱۹۰۸ میلادی در حالی که ۱۰ سال بود سفارت ایران در ایتالیا را نمایندگی می کرد، درگذشت. از دیگر روشنفکران موج اول باید از فتحعلی آخوندزاده نام برد که رسما با بیانات الحادی گونه، مروج جدایی دین از سیاست بود. او که پرچمدار پروتستانتیسم اسلامی است، گرایش های شدید شووینیستی داشت.
میرزاصالح شیرازی، حاج سیاح محلاتی، زین العابدین مراغه ای و عبدالرحیم طالبوف تبریزی از دیگر روشنفکران موج اول هستند که همگی البته التقاط راست (گرایش های لیبرالیستی) دارند. روشنفکری موج اول، اصلی ترین عامل انحراف نهضت مشروطیت بود که با سوارشدن بر جنبش عدالت خواه مردمی، آن را درجهت منافع استعمار هدایت کرد.
نکته دیگری که بایست بدان اشاره شود، همزادبودن ژورنالیسم شبه مدرن با روشنفکری ایرانی است. روزنامه های طلیعه و کاغذ اخبار اولین نشریات ایرانی هستند که توسط روشنفکران موج اول منتشر شد. میرزاملکم نیز روزنامه قانون را به راه انداخت و دلیلش اختلافی بود که با دولت وقت پیداکرد.
بسترسازی برای ترویج مدرنیسم، تاسیس ژورنالیسم شبه مدرن، محدودکردن نفوذ اسلام و روحانیت اصیل و حمایت کامل از استعمار غرب از اصلی ترین کارکردهای موج اول روشنفکری است، که گویی همچون صفات ژنتیکی، برای همیشه، همراه کودک عقب افتاده روشنفکری ایرانی ماند.
● موج دوم روشنفکری جاده صاف کن استبداد پهلوی
جریانی را که امثال ملکم و آخوندزاده و حاج سیاح محلاتی به وجود آوردند، امثال تقی زاده و کسروی و فروغی ادامه دادند. موج اول روشنفکری از طریق بسط لژهای فراماسونری توانست تا حدودی یک جریان اومانیستی روشنفکری را به راه بیندازد. در این مدت، روشنفکران ایرانی تبدیل به نمایندگان و کارگزاران رسمی استعمار پیر شده بودند. نتیجه مستقیم همکاری اینان با استعمار، روی کارآمدن رضاخان میرپنج بود.
در امتداد موج اول روشنفکری، روشنفکران موج دوم برمی خیزند. این روشنفکران، با تمام دسته بندی هایی که (به لحاظ سیاسی و گرایش های فکری) داشتند، کارکرد واحدی یافتند و آن عبارت بود از همکاری برای به قدرت رساندن رضاخان. روشنفکران ماموریت داشتند تادوره پنجم مجلس شورای ملی را به مجلس پذیرش حاکمیت رضاخان تبدیل کنند. این کار از طریق حزب سوسیالیست (که بقایای اعتدالیون و عامیون مجلس چهارم بود) صورت گرفت. روشنفکران موج دوم نیز البته همچون اسلاف خود، بزرگترین مانع خویش را روحانیت اصیل و در راس آنها سیدحسن مدرس می دیدند. به همین دلیل به ترور شخصیت او پرداختند.
سرانجام رضاخان به قدرت رسید. در این مقطع، روشنفکران ایرانی ماموریت جدیدی برای خود درنظرگرفتند: تدوین مبانی تئوریک و ایدئولوژیک استبداد پهلوی و تلاش برای ریشه دواندن مدرنیسم در فرهنگ ایرانی. رضاخان که حالا مرید آتاتورک هم شده بود، طرح ناسیونالیسم را به جریان انداخت. او قصد داشت تا از طریق احیای آئین های ایران باستان، زمینه را برای حذف اسلام از فرهنگ مردم فراهم کند. اینجاست که احساس مسئولیت روشنفکران (در مورد تحقق غربزدگی) با دستور رضاخانی ملازم می شود. سردارسپه، لشکری از روشنفکران را بسیج می کند تا فرهنگ و تاریخ و ادب ایران را با رویکرد به حاشیه راندن اسلام و پررنگ کردن آئین های باستانی، بازنویسی کنند.
از جمله روشنفکران موج دوم (که تا پایان حکومت پهلوی امتداد دارد) می توان به حسن پیرنیا، علی دشتی، محمدعلی فروغی، سیدحسن تقی زاده و احمد کسروی اشاره کرد. هریک از اینان، گوشه ای از کار را به عهده گرفته و به پیش بردند. پیرنیا تاریخ ایران باستان را می نویسد، کسروی دین جدیدی با عنوان پاک دینی تاسیس می نماید، دشتی به مداحی رضاخان و اقدامات او مشغول است، فروغی تمام پشت پرده حکومت پهلوی را به دوش می کشد و تقی زاده سخن از تغییر همه چیز و تقلید از غرب در همه ابعاد می گوید.
در مجموع اگر قرار باشد سازمان روشنفکری موج دوم را به دقت بررسی کنیم، باید به بررسی لژهای فراماسونری دردوره پهلوی اول و دوم بپردازیم. اصولا فراماسونری ایرانی، در دوران پهلوی بود که سازمان منسجمی پیداکرد. تمامی مقامات حکومت پهلوی از لژهای فراماسونری سربرآورده بودند و اساسا مسیر رسیدن به مقامات بالای حکومتی از این لژها می گذشت. روشنفکری موج دوم نیز در بستر محافل ماسونی تداوم می یابد و اصولا خط مشی روشنفکری موج دوم در لژهای فراماسونری تعیین می شد. روشنفکری دردوره پهلوی، از دایره رجال گسترش یافته و به صورت تشکل ها و احزاب سیاسی نیز متبلور می شود. روشنفکران موج دوم، همچون پدران موج اولی شان، افتخارات بزرگی در زمینه وطن پرستی دارند! قرارداد ننگین نفت را در سال ۱۹۳۳ میلادی، تقی زاده امضا نمود. واقعه مسجد گوهرشاد در کابینه دوم فروغی به وقوع پیوست. و فهرست کامل افتخاراتی این چنین، خود کتابی قطور خواهد شد. مبارزه با اسلام و روحانیت اصیل به صورتی منسجم تر و شدیدتر از طریق بسیج امکانات دولتی، توسط روشنفکران موج دوم پیگیری شد.
شرح موج دوم روشنفکری، داستان غم انگیز پیوند بین جریان التقاط مبتذل فکری فلسفی و چکمه های استبداد سیاه پهلوی است که نتیجه اش بسط فرهنگ غرب زدگی و استقرار نظامات اجتماعی سکولار در ایران می باشد. موج دوم روشنفکری که تا پایان سلطنت پهلوی تداوم می یابد، ماموریت داشت تا وابستگی کامل ایران به غرب را محقق نماید. !
● موج سوم روشنفکری در جستجوی جزیره گنج
گروهی از روشنفکران ایرانی دردوره پهلوی دوم و خصوصا بعد از کودتای ،۱۳۳۲ فعالیت هایی را به صورت پنهان و در حاشیه انجام می دادند. از سال ۱۳۴۲ و با اوج گرفتن نهضت حضرت امام، موج سوم روشنفکری به صورت یک جنبش سیاسی و بر روی موج دوم، ظاهر می شود. این روشنفکران اگرچه رابطه تشکیلاتی با حکومت پهلوی نداشتند، اما در کارکرد، تفاوت ماهوی با موج دوم روشنفکری ندارند. فعالیت این ها نیز در جهت تحکیم غرب زدگی و حذف دین از جامعه ایرانی است. این موج از روشنفکری نیز با استعمار پیوند دارد و در راستای سلطه او گام برمی دارد. به طور کلی می توان دو گرایش فکری را برای این موج از جریان روشنفکری در نظر گرفت. یکی گرایش چپ (که التقاط سوسیالیستی داشته و در پیوند با شوروی بود) و یکی هم گرایش راست (که التقاط لیبرالیستی داشته و در پیوند با آمریکا بود). وجه تشابه هردو، پهلوی ستیزی است اما تفاوت شان در این رویکرد از دو جهت بود: روشنفکران چپ گرا با حکومت پهلوی مقابله می کردند، چون پهلوی، حافظ منافع نظام بورژوای غرب لیبرال بود. اما روشنفکران راست گرا تنها ازاین جهت با حکومت پهلوی مخالفت می کردند که خود را کارگزاران لایق تری برای آمریکا می دانستند. لذا شعارشان این بود که شاه باید سلطنت کند، نه حکومت.
در راس چپ گرایان، روشنفکران حزب توده قرار داشتند. ارانی، پیشه وری، ملکی و کیانوری از این دسته بودند. و در راس راست گرایان، روشنفکران جبهه ملی قرار داشتند که از این میان می توان به دکتر مصدق، خلیلی، عمیدی نوری، احمد ملکی، فروهر و بختیار اشاره کرد. کارکرد اصلی روشنفکری موج سوم، ایفای نقش رابط اطلاعاتی و منبع جاسوسی برای استعمار (شرق و غرب) بود. نگاهی به خاطرات و دست نوشته های اینان، پرده از ماهیت فعالیت های روشنفکری شان برمی دارد.
بررسی موج سوم روشنفکری از دو جهت مهم است: یکی اینکه منجر به شکل گیری موج چهارم روشنفکری (روشنفکری به ظاهر دینی) گردید و دیگر اینکه در میان روشنفکران موج سوم، افراد معدودی از مرام خویش بازگشته و به بررسی چندین دهه روشنفکری پرداختند. حرکت اینان باعث شکل گیری پرسش هایی اساسی در ذهن جامعه فکری ایران گردید. پرسش هایی که خیلی زودتر از این و در آغاز آشنایی با غرب می بایست مطرح می شد. درباره جلال آل احمد و حماسه ای که اینان رقم زدند بایستی به طور جداگانه صحبت کرد و این مختصر را گنجایش شرح بیشتر نیست.
در سال ،۱۳۴۲ جنبش بیداری مردم فراگیر شده و نهضت امام خمینی، اوج گرفت. امام، بنا را بر بیدارساختن مردم گذاشته و درصدد برآمده بود تا ظرفیت بی بدیل دین را در ساماندهی و اداره زندگی فردی و اجتماعی بشر به همگان ثابت کند. بدترین کاری که ممکن بود یک مجموعه روشنفکری در ایران بکند، کارهایی بود که روشنفکران ما دردوره پانزده ساله نهضت اسلامی انجام دادند به کل کنار رفتند! نتیجه هم معلوم شد. مردم مطلقا از آنها بریدند. البته تا حدودی، تعداد خیلی معدودی وسط میدان بودند. از جمله خود مرحوم جلال آل احمد بود. حتی شاگردان و دوستان و علاقمندان او وارد میدان نشدند خیلی دورادور حرکت می کردند.
موج سوم روشنفکری همچون پدران موج اولی شان، البته تمام تلاش خود را به کار برد تا سوار بر این جنبش، نهضت امام را به نفع خویش مصادره کند. اما جایگاه رهبری دینی و دل دادگی مردم به ولی فقیه شان، مانع از این کار می شد. ضمن اینکه مردم، پاسخ واقعی چرا عقب ماندیم را یافته بودند. مردم، سلطه استعمار از طریق حاکمان فاسد و سرسپرده و سیطره فکری فرهنگی یاران و کارگزاران آنها را عامل اصلی بدبختی خود می دانستند. مردم به حاشیه رفتن دین در عرصه نظامات اجتماعی را عامل تیره روزی خویش تشخیص داده و درصدد جبران برآمده بودند.
روشنفکران ایرانی اما تنها درسی که از نهضت حضرت امام آموختند، این بود که برای یافتن پایگاه مردمی در ایران، فقط و فقط یک راه وجود دارد و آن تمسک به دین است. به همین دلیل، تحقق آرزوی خویش (مدرنیزاسیون ایران) را در بهره برداری از ظرفیت های مذهبی می دیدند. اینجاست که از میان جریان های روشنفکری موج سوم، جریاناتی پدید می آید که درصدد پیوند ظواهر دین با روح اومانیستی تعالیم غربی است.
این جریانات که بستر شکل گیری موج چهارم روشنفکری هستند، به شدت اسیر التقاط بودند. شهید مطهری در نامه ی تاریخی خود به امام، وضعیت را این گونه شرح می دهد که ما الان با یک عده روشنفکر روبه رو هستیم که آیات را تفسیر به رای می کنند و تفسیر سوسیالیستی و مارکسیستی و اگزیستانسیالیستی از قرآن ارائه می دهند.
در میان این جریانات، همچنان دو گرایش چپ و راست (سوسیالیستی و لیبرالیستی) وجود داشت. با این تفاوت که جای روشنفکران سنتی حزب توده را جوانانی گرفته بودند که با روحیه چریکی (به تقلید از چه گوارا)، جایگاه تاریخی خویش را در رستاخیز پرولتاریای ایرانی جستجو می کردند. مارکسیسم، دل مبارزین جوان را برده بود. سازمان مجاهدین و چریک های فدایی خلق، از جمله نمایندگان این جریان هستند. برای این ها مبارزه هدف بود نه وسیله. به همین دلیل است که با به ثمرنشستن مبارزات مردم ایران و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اینان که بقای خود را در مبارزه می دیدند، به مبارزه با حکومت الهی برخاسته از رای مردم می پردازند. لیبرا ل های سنتی جبهه ملی نیز جای خود را به روشنفکران نهضت آزادی داده بودند. روشنفکران راست گرا البته همچنان روحیه محافظه کاری خویش را حفظ کردند و این ریشه در روح لیبرالیستی افکار آنها داشت. نکته جالب توجه اینجاست که روشنفکران جوان سازمان مجاهدین، به لحاظ معرفتی ، فرزند روش شناسی مهندس بازرگان هستند. واین گونه است که چپ از دل راست بیرون می آید.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با وقوع انقلاب دوم (تسخیر لانه جاسوسی) و فاش شدن وابستگی سران دولت موقت و همچنین پس از عزل بنی صدر (که خود را از روشنفکران جبهه ملی می دانست و فرار او، روشنفکری ایرانی به یک خواب زمستانی فرو رفت. در این میان، قدیمی ترهای موج سوم روشنفکری، در قامت اپوزیسیون های غیرقانونی در خارج از کشور، به تبلیغ علیه جمهوری اسلامی می پرداختند.
همچنین با شروع جنگ تحمیلی، روشنفکران داخلی به گوشه ای خزیده و منتظر ماندند تا جنگ پایان پذیرد. در این بین، با افشاشدن ماهیت خشن و ضدمردمی گروهک هایی همچون چریک های فدایی خلق و سازمان منافقین و بعدها با تحقق وعده حضرت امام در خصوص اینکه مارکسیسم به موزه های تاریخ می پیوندد و با فروپاشی شوروی، تب چپ گرایی نیز در بین روشنفکران ایرانی فروکش کرد. و این اولین ضربه مهلکی بود که بر پیکر روشنفکری ایرانی وارد آمد. چراکه روشنفکران چپ گرا، سر در جوی آبی داشتند که سرچشمه اش خشک شده بود.
● موج چهارم روشنفکری موج مرده استحاله و نفاق
با پایان یافتن جنگ تحمیلی و برخاستن ندای توسعه، موج چهارم روشنفکری حرکت خود را به نمایش می گذارد. در این زمان، با افول کمونیسم و مارکسیسم، این لیبرالیسم بود که به عنوان یگانه ایدئولوژی مدافع غرب زدگی، روشنفکران ایرانی را در زیر چتر فلسفی اجتماعی خویش جمع کرد. در این مقطع حتی روشنفکران رادیکال چپ نیز گردش به راست کردند. همان کسانی که روزی لیبرال سرمایه داری را تقبیح کرده و از رسالت تاریخی طبقه فرودست برای تشکیل جامعه مدرن مارکس سخن می گفتند، در این مقطع با گردش به راست لیبرالی، از لزوم توسعه نوشتند و اینکه مهم نیست در زیر چرخ های توسعه چه برسر فرودستان می آید. برای روشنفکر ایرانی، همیشه تکرار حرف استاد غربی مهم بوده است و این تمام ماجراست. به هرحال از میان بقایای موج سوم روشنفکری، موج چهارم برمی خیزد. این موج که عنوان پارادوکسیکال روشنفکری دینی را برای خویش جعل نموده بود، آرزوی دیرینه پدر معنوی اش (ملکم) را برآورده کرد. یعنی اصول و مبادی مدرنیته را در لفافه دین پیچیده، به ذهن جامعه فکری ایران وارد ساخت. روشنفکران موج چهارم، با تکیه بر عقل اومانیستی، تمام توان خویش را متوجه بازتعریف و نوسازی دین با صرف نظر از باطن الهی و قدسی آن نمودند.
در آغاز دهه ۷۰ و با سیطره تفکرات نئولیبرالی کارل پوپر بر محیط روشنفکری، روشنفکران به ظاهردینی، با بازگشت به دغدغه های موج اول روشنفکری، دفاع بی چون و چرا از غرب مدرن و ضرورت حرکت در مسیر محتوم مدرنیسم را در دستور کار خویش قرار دادند. از اینجا فلسفه التقاط، جریان جدیدی پیدا می کند. روشنفکران موج چهارم، به تقلید از روشنفکران غربی، با چاقوی تجربه گرایی حسی به جان اسلام می افتند و می کوشند تا لباس هایی را که روشنفکران غربی مخصوص مسیحیت دوختند، به زور بر تن اسلام نمایند. غرب نیز که حالا با کنارزدن کمونیسم از سر راه سلطه گری خویش، اسلام را تنها مانع تحقق رویاهای فلسفی اجتماعی اش می داند، تمام امکانات خویش را معطوف به مبارزه با اسلام کرد. به همین جهت، با تشکیل ناتویی متشکل از شوالیه های فرهنگی، از درون به مبارزه با اسلام برخاست. اینجاست که کارگزاری برای استعمار از سبد روشنفکری ایرانی حذف شده و جای خود را به شوالیه گری در ناتوی فرهنگی غرب می دهد.
موج چهارم روشنفکری، تحت عنوان نظریه هایی همچون عصری کردن دین ، قبض و بسط تئوریک شریعت، صراط های مستقیم، پلورالیسم دینی، بسط تجربه نبوی و سیال بودن حقیقت دین به ترویج التقاط میان ظاهر دین با روح نسبی انگار و لیبرال مآب و سکولاریستی غرب پرداخت. این جریان در سال های اخیر با صراحت، به دفاع از سکولاریسم می پردازد.
در مرکز این جریان، حلقه کیان قرار دارد. حلقه کیان (و شاگردان جدیدش) در واقع قوه ژورنالیستی این موج از روشنفکری می باشد. دکتر سروش، محسن کدیور، مجتهد شبستری، یوسفی اشکوری و. . . از روشنفکران موج مرده اند و محافلی همچون سازمان مجاهدین انقلاب و حزب مشارکت از جمله تشکل های این طیف می باشد. در کنار موج چهارم، بقایای موج سوم روشنفکری نیز در جستجوی جایگاهی دوباره، امروز به ناتوی فرهنگی پیوسته اند.
داستان غم انگیز روشنفکری ایرانی همچنان ادامه دارد و شاگردان جدید این مکتب، قدم در راهی بن بست می گذارند. طفل عقیم روشنفکری ایرانی اساسا توانایی زایش فکری ندارد. به شدت اسیر التقاط است و از بحران ذاتی خویش رنج می برد. روشنفکران ایرانی از آغاز تا به امروز، سر در آبشخور افکار اساتید غربی خود داشته اند و نمی خواهند دریابند که آنچه به عنوان روشنفکری در غرب و در مقابل مسیحیت شکل گرفت، اساسا در مواجهه با اسلام، قابل تصور نیست. روشنفکری ایرانی، در مقابل پای خود فقط یک راه را می بیند و خود را ناگزیر از حرکت می داند.
حرکت در مسیر محتوم مدرنیسم. اینان در غرب سیر می کنند و لباس های عاریه ، سوغات همیشه شان از عالم غرب است. موج مرده روشنفکری، امروز به آلترناتیو اصلی نظام سلطه در مقابل انقلاب اسلامی ایران تبدیل شده و از بیشترین تجهیز تئوریک و حمایت های تبلیغاتی و سیاسی فراماسونری جهانی برخوردار گردیده است. نتیجه این نبرد بزرگ، نه فقط برای کشور ما، که برای تاریخ جهان، سرنوشت ساز و تعیین کننده است.

نویسنده: احسان محمودپور

منبع : روزنامه جوان