وسترن افسارگسیخته

کافی است با فیلمی مواجه باشید که کارگردان جنجالی این روزهای سینمای ژاپن تاکاشی می ایکه با الهام از دو فیلم نامدار «یوجیمبو» و «به خاطر یک مشت دلار» کارگردانی کرده است و دست بر قضا شخص شخیص کوئنتین تارانتینو هم در آن بازی می کند؛ آن وقت است که دیگر نمی توانید از کنار چنین فیلمی به آسانی بگذرید و تازه وقتی پی می برید که اتفاقاً فیلم مورد نظرتان یک وسترن اسپاگتی است که در بستری ژاپنی و با بازیگران اکثراً ژاپنی داستانش را تعریف می کند با خودتان می گویید چه خوش شانس بوده اید که روی فیلم درست و درمانی دست گذاشته اید که حتماً ارزش دیدن دارد. «وسترن سوکی یاکی جانگو» در جشنواره ونیز سال پیش نامزد جایزه شیر طلایی بود اما داوران جشنواره «هوس، احتیاط» به کارگردانی دیگر فیلمساز آسیایی آنگ لی را به آن ترجیح دادند. با این حال در همان جشنواره پارسال منتقدان فیلم را تحسین کردند و از توفیق می ایکه در ترکیب قواعد وسترن اسپاگتی با سنن سامورایی نوشتند و ارجاعات آن به فیلم های قدیمی وسترن و سامورایی را هوشمندانه ارزیابی کردند. «وسترن سوکی یاکی جانگو» را عموماً فیلمی می دانند که از وسترن اسپاگتی کالت به نام «جانگو» به کارگردانی سرجو کوربوچی اقتباس شده است اما در واقع فیلم تاکاشی می ایکه صرفاً به فیلم سرجو کوربوچی ارجاع می دهد و در داستانگویی و روایت و حتی شخصیت پردازی وامدار «یوجیمبو» آکیرا کوروساوا و «به خاطر یک مشت دلار» سرجو لئونه است.
چندصد سال از جنگ های «گنپی» گذشته است و در حالی که دو گروه میناموتو و تایرا در شهر یوتا به جان هم افتاده اند هفت تیرکش تر و فرزی وارد شهر می شود تا به داد مردم برسد و ظاهراً حق را به حقدار برساند. غافل از اینکه هفت تیرکش این فیلم درست مانند توشیرو میفونه در «یوجیمبو» و کلینت ایستوود در «به خاطر یک مشت دلار» شیطنت های خاص خودش را دارد و متاثر از قواعد وسترن اسپاگتی بدش نمی آید کمی سر به سر مردم شهر بگذارد. کوروساوا درباره یوجیمبو گفته است؛ «مدت ها بود می خواستم فیلمی واقعاً هیجان انگیز بسازم. داستان این فیلم از نظر جذابیت به قدری ایده آل است که عجیب است قبلاً کسی به فکرش نیفتاده.» ظاهراً تاکاشی می ایکه هم از کسانی است که با تماشای آن داستان جذاب به هیجان آمده و تصمیم گرفته است یک بار دیگر آن را با روایت خودش تعریف کند.
«وسترن سوکی یاکی جانگو» که از ۲۹ آگوست در نیویورک اکران شده است و از ۱۲ سپتامبر در لس آنجلس به نمایش درمی آید بیش از هر چیز یک وسترن اسپاگتی است که مانند دیگر فیلم های متاثر از این زیر ژانر توجه ویژه یی به خشونت دارد و سعی می کند با ترکیب خصیصه های ثابت این نوع وسترن با جاذبه بصری مد روز، سر و شکل جدیدی به خود بگیرد. البته مرور کارنامه تاکاشی می ایکه روشن می کند که وی در زمینه جلوه های بصری پرجاذبه استادی نامدار که اتفاقاً در امریکا هم طرفداران پر و پا قرصی مانند تارانتینو دارد. می ایکه از سال ۱۹۹۱ که به تلویزیون ژاپن پا گذاشت تاکنون حدود ۷۰ فیلم بلند، کوتاه، مستند و داستانی تهیه و کارگردانی کرده است و به لحاظ کمی یکی از سرآمدان سینمای ژاپن در سال های اخیر محسوب می شود. به لحاظ کیفی البته کارگردانی است که به خشونت افسارگسیخته علاقه ویژه یی دارد و معمولاً به قدری در خشونت و خون و خونریزی فیلم هایش اغراق می کند که یا مانند دو فیلم «آزمایش / ۱۹۹۹» و «زنده یا مرده / ۱۹۹۹» جلوه یی گرافیکی و کارتونی به خود می گیرند یا مانند فیلم «ایچی قاتل / ۲۰۰۱» به قدری آزاردهنده می شوند که مسوولان جشنواره تورنتو از سر اجبار پاکت های مخصوصی میان تماشاگران توزیع کنند که اگر حال آنها به هم خورد سالن نمایش را به گند نکشند. به علاوه می ایکه علاقه زیادی به یاکوزاهای ژاپنی دارد و معمولاً نقش اول فیلم هایش یا یکی از اعضای گروه های مافیایی ژاپن است یا مهاجری غیرژاپنی است که گرفتار یکی از این گروه ها می شود و دمار از روزگارش درآورده می شود. البته رابطه می ایکه با یاکوزا به دهه ۹۰ و دوران فعالیت های تلویزیونی وی بازمی گردد. در آن زمان شایعاتی به گوش می رسید مبنی بر اینکه آقای کارگردان با فیلم های متعددش که به طرز چشمگیری زیاد هستند برای یاکوزا پولشویی می کند و از این طریق سرسپردگی اش به جانیان ژاپنی را به اثبات رساند. وقتی این شایعه تقویت می شود که بدانیم وی در آن سال ها به راحتی می توانسته روی هر موضوع جنجالی، بحث انگیز و البته پرهزینه یی دست بگذارد و بدون اینکه مانند دیگر همکارانش ترسی از سانسور و حذف و تعدیل داشته باشد در کمال آرامش کار خود را بکند. وی خود را در فیلمسازان تحت تاثیر ترسناک سازهایی مانند جان کارپنتر و داریو آرجنتو می داند و طبیعتاً فیلمسازان مورد علاقه اش هم کسانی نیستند جز دیوید لینچ، دیوید کراننبرگ و پل ورهوفن. تارانتینو در «بیل رو بکش» به خشونت گرافیکی فیلم های وی و البته یاکوزاهای ژاپنی ارجاع داده است، خصوصاً در زد و خورد عروس با اورن ایشی ای و دار و دسته اش در فصل پنجم از جلد اول که ارجاعاتی به سه گانه «جامعه سیاه» می ایکه دارد.
ناگفته نماند «جانگو» سرجو کوربوچی همان فیلمی است که تارانتینو صحنه گوش بïری «سگ های انباری» را با الهام از آن طراحی کرده است. از طرف دیگر می ایکه در عین اینکه کارگردانی رادیکال است سعی می کند از جریان اصلی و متعارف فیلمسازی هم دور نشود. می ایکه تا سال ۲۰۰۰ در غرب چهره چندان شناخته شده یی نبود اما با رواج دی وی دی فیلم هایش از آن سال به بعد هواداران بسیاری پیدا کرد. برخی آثارش مانند «آزمایش» و «زنده یا مرده» که شرح شان رفت در امریکا به کالت مووی تبدیل شدند و طرفداران پروپاقرصی به خصوص در میان نوجوانان و جوانان برای خود دست و پا کردند. اسطوره زدایی از قواعد وسترن کلاسیک یکی از ویژگی های اصلی وسترن اسپاگتی است که طبیعتاً کارگردانی باسابقه و پس زمینه تاکاشی می ایکه به راحتی می تواند در این امر به نتایج جدیدی برسد. شاید به همین دلیل فیلم جدید وی را به یک وسترن اسپاگتی افسارگسیخته تشبیه کرده اند که قواعد این زیرژانر را درمی نوردد و تجربه دیداری بدیعی خلق می کند.

هومن حاتمی

منبع : روزنامه اعتماد