تمارض در پزشکی

تمارض موضوعی است قابل توجه در پزشکی به خصوص در زندانها، سربازخانه‌‌ها و برخی ادارات و سازمانهای دولتی و خصوصی که همکاران پزشک گاهی با تعدادی از بیماران متمارض به طور روزانه روبرو هسستند. در بین کسانی که از شغل خود ناراضی یا از رئیس واحد (مدیران و مسوولان مستقیم) خود دل خوشی ندارند ممکن است مسکن موقت را با گرفتن چند روز استعلاجی (گواهی پزشک) دریافت نمایند.
در سربازخانه‌ها به علت عدم تطابق وضعیت نظامی با وضعیت خارج از پادگان و قبل از دوران خدمت ممکن است هر سرباز وظیفه‌یی در طول دوران خدمت خود به تمارض فکر کند و از اینکه در صف مراجعان به درمانگاه و بیمارستان نظامی (پزشک وظیفه یا کادر) سبب بروز مشکلاتی در نحوه‌ی درمان باشد و اتفاقاً چه بسا دیدن تعدادی از افراد متمارض در روز سبب شده باشد که بیمار واقعی نیز در ردیف متمارضین قرار گرفته و حوادث ناگواری برای ایشان پیش آید و در این هنگام است که پزشک وظیفه‌ یا کادری که در درمانگاه پادگانی یا واحد نظامی مشغول انجام وظیفه بوده و به خاطر شرایط دشوار کاری (مراجعان زیاد، وجود افراد متمارض، انجام کار به اجبار و نادیده گرفته شدن نظر خود پزشک در مورد انتخاب محل کار، شیفت کار و نبودن امکانات جهت معاینه، بستری، اعزام بیماران رادیوگرافی، آزمایشگاه مناسب و کادر ورزیده و...) ممکن است بیمار واقعی متمارض قلمداد شده و اتفاق ناگواری که هیچگاه هیچ پزشکی حاضر نیست بیافتد و آن پزشک محکوم به‌ پرداخت دیه‌یی شود که شرایط یاد شده در بروز چنین اتفاقی تأثیر دارد.
گاهی در زندانها نیز این حوادث رخ می‌دهد. نگارنده‌ در سال ۷۲ جسدی را که از زندان به پزشکی قانونی جهت تعیین علت فوت فرستاده شده بود کالبد گشایی نمودم. شکمی بسیار متورم و متسع داشت. در بررسی‌ شکم قسمتی از روده‌ی باریک شدیداً متورم و تیره بود علائم حکایت از انسداد روده داشت در شرح حال بیمار که بعداً مطالعه شد گرچه مختصر بود ولی تهوع و استفراغ و دل درد بیمار را در یادداشت پرستار یافتم و در زندانها نیز امکان تمارض زیاد است.
تعدادی از زندانیان خود را مستحق مجازات زندان ندانسته و اعتقاد دارند نباید محکوم می‌شدند تعدادی به خاطر گرفتن گواهی عدم تحمل کیفر، مشکلات جسمی و روانی خود را بزرگ جلوه می‌دهند و تعدادی بدون وجود مشکل به طور مکرر به واحدهای پزشکی مراجعه می‌نمایند و اتفاقاً در آن دسته از زندانها که پزشک ثابت وجود دارد افراد متمارض توسط پزشک نیز شناسایی شده و ممکن است نسخه‌ی آنها از قبل تنظیم شده باشد. حال بر حسب اتفاق ممکن است این افراد مبتلا به عارضه‌ی جدی گاهی خطرناک شوند و چه بسا از دیدگاه پزشک قبلی موضوع تمارض مطرح و به شرح حال بیمار و شکایت او توجهی نشود و جان بیمار (این بار نه متمارض) مورد تهدید واقع گردد.
در تعدادی از مراجعان به پزشکی قانونی نیز نظیر این اتفاقات (جدای از مسأله‌ی خود زنی) وجود دارد چرا که در درگیریها و حوادث ناشی از وسایل نقلیه و چه بسا در موارد اتفاقی و حادثه‌ی ناشی از کار افراد مایلند بیش از آنچه صدمه دیده‌اند عنوان کنند یا در بعضی موارد به خاطر تسویه حسابهای خصوصی. در این مورد نیز پرونده‌‌ای در پزشکی قانونی مورد رسیدگی قرار گرفت که موضوع آن به قرار زیر بود:
به علت درگیری سربازی با فرمانده خود در یکی از پادگانهای اطراف تهران و شکایت سرباز از فرمانده از طریق مراجع قضایی مطلب به پزشکی قانونی ارسال و درخواست اظهار نظر گردید در این دعوی سرباز ادعا کرده بود که سنجاق ته گردی را فرمانده در سیبی قرار داده و سیب را بخورد سرباز داده و اکنون سنجاق در زیر پوست سمت راست شکم او باقی است؟
گر چه در ابتدا از نظر پزشکی این شکایت مسموع به نظر نمی‌رسد ولی به هر حال باید اقدامات کارشناسی در این مورد انجام می‌گرفت.
اولین اقدام انجام رادیوگرافی از شکم بیمار بود انجام شد تصویر جسم فلزی به اندازه‌ی‌ سنجاق ته‌گرد در رادیوگرافی نمایان بود. رادیولوژیست سازمان گزارش خود را به طور کتبی دال بر رویت جسم خارجی تنظیم نمود.
سپس بیمار را مورد معاینه قرار دادیم در سمت راست شکم آثار اسکار ناشی از بخیه‌ی قبلی در محل رویت سنجاق به چشم می‌خورد؟
بالمس ناحیه‌ی شکم ثابت گردید سنجاق زیر پوست شکم قرار دارد و بالاخره سرباز اقرار نمود که با پیشنهاد فردی آشنا سنجاق با برش مختصر در زیر پوست شکم قرار گرفت و بخیه شد. گر چه مشابه مورد اخیر نادر است ولی با دقت چگونگی موضوع به اثبات می‌رسید و پاسخ لازم (عدم ارتباط خوردن سیب و وجود این جسم خارجی) به مرجع مربوطه اعلام گردید ولی به هر حال هیچ پزشکی نمی‌تواند ادعا کند به فرد متمارضی گواهی پزشکی نداده یا نسخه‌یی برای او تجویز نکرده باشد ولی هر چه دقت و تجربه بیشتر باشد این احتمال کمتر است.
تمارض عبارت است از تولید و نشان دادن عمدی نشانه‌های جسمی و روانی دروغین و یا مبالغه‌آمیز که همیشه انگیزه‌یی خارجی برای آنها وجود دارد. این انگیزه‌ها معمولاً شامل موارد زیر است:
۱) فرار از موقعیت‌های مشکل یا خطرناک، مسوولیت‌ها یا مجازات.
۲) اخذ غرامت یا به دست آوردن اتاق و غذای رایگان بیمارستان و اخذ دارو و یا در امان ماندن از دست پلیس.
۳) تلافی کردن وقتی که بیمار احساس گناه می‌کند و دچار خسارت مالی، جریمه‌ی قانونی و یا از دست دادن شغل می‌شود.
یکی از مواردی که حتماً احتمال تمارض باید مطرح گردد، مسائل مربوط به پزشکی قانونی می‌باشد زیرا بسیاری از انگیزه‌های فوق در مراجعان به پزشکی قانونی وجود دارد. اهمیت شناخت متمارضان در پزشکی قانونی علاوه برضایع شدن حقوق افراد و اشخاص (اعم از حقیقی و یا حقوقی)، از نظر حیثیتی نیز برای پزشکان قانونی اهمیت دارد.

دکترمحمود عموئی
پزشکی قانونی

منبع : هفته نامه پزشکی امروز