پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

روزنامه اصلاح هوادار انقلاب مشروطه در بوشهر


روزنامه اصلاح هوادار انقلاب مشروطه در بوشهر
روزنامه اصلاح در محرم سال ۱۳۲۷ ه ق/ ۱۹۰۹ م در بمبئی هندوستان در چهار صفحه با خط نسخ و چاپ سنگی منتشر شد و مدیر آن محمدرضا بوشهری بود.
متاسفانه درباره زندگی و مبارزات محمدرضا دریسی معروف به بوشهری اطلاعات زیادی وجود ندارد. تنها این را می دانیم که در روستای «دریس» کازرون متولد شد و در بوشهر آموزش های اولیه را فرا گرفت. با شروع انقلاب مشروطه در ایران به صف مشروطه طلبان پیوست و فعالیت بسیاری برای تحقق آرمان دموکراسی و مشروطیت در بوشهر انجام داد. با به توپ بسته شدن مجلس و شروع استبداد صغیر، از بوشهر به هندوستان مهاجرت کرد و در شهر بمبئی ساکن شد. وی در بمبئی برای دفاع از مشروطه ایران و افشای جنایات «محمدعلی شاه قاجار» در محرم سال ۱۳۲۷ ه ق اقدام به انتشار روزنامه «اصلاح» کرد. در سرمقاله شماره اول این روزنامه درباره مشی و روش اجتماعی و سیاسی آن چنین آمده است؛ «برای تاسیس این جریده جهاتی داریم که شاید تدریجاً در طی مقالات خود به اظهارش بپردازیم و حالا با ضیق وقت همین قدر به ملاحظه کنندگان اعلام می داریم که ابداً قصدی جز خدمت به وطن و نوع خود نداریم و از این رو بالمره با هیچ کس طرف نبوده و نیستیم و فقط هم خود را بر اجرای آن خدمت معطوف کرده و می کنیم و با همین خرابی اسباب و حقارت آلات که دلالت بر بضاعت مزجات ما دارد اقدام نموده. امیدواریم مشترکان عظام و هموطنان گرامی همین قدر بر ما منت نهاده عرایض ما را درست گوش دارند تا بلکه از توجهات الهی این سحاب مظلم از افق وطن مرتفع گردد. ومن الله توفیق.»
روزنامه اصلاح هر چهارشنبه طبع و پنجشنبه توزیع می شد و در سرلوحه آن این جمله نوشته شده بود؛«جریده یی است آزاد و در اصلاحات سخن می راند.» این روزنامه ابتدا در چهار صفحه منتشر می شد، اما پس از انتشار ۱۹ شماره در ۸ صفحه منتشر شد.
از دوران اقامت اولیه محمدرضا اصلاح بوشهری در بمبئی و انتشار نخستین شماره روزنامه اصلاح سندی در دست است که به خوبی وفاداری او را به انقلاب نشان می دهد. این سند، نامه یی است که او به تاریخ ۱۱ صفر ۱۳۲۷ ه ق از بمبئی به «معاضدالسلطنه»، که در آن هنگام در شهر «ایوردون» سوئیس اقامت داشت و با همکاری «علی اکبر دهخدا» روزنامه «صور اسرافیل» را منتشر می کرد، ارسال داشته است. در قسمتی از این نامه آمده است؛«... لکن پس از انفصال میهن مقدس، از تغییر حالت بعض هموطنان چنان دماغم متعفن گشت که یک دقیقه تاب اقامت نیاورده فوری عازم بمبئی شدم. چون استعدادی نداشت، با این حقارت اسباب مشغول به طبع یک روزنامه گردیدم و از خداوند طلب توفیق در ترقی آن می نمایم...»
در خلال سال های پس از استبداد صغیر نمایندگی توزیع و پخش روزنامه اصلاح در تهران بر عهده «اداره روزنامه جنوب»، به سردبیری محمدباقرخان تنگستانی در تهران منتشر می شد. در این باب اطلاعیه جالبی در یکی از شماره های این روزنامه به چشم می خورد؛«جریده اصلاح- این جریده در بمبئی از بلاد هندوستان به قلم یگانه وطن خواه غیور، آقا محمدمیرزا محمدرضای بوشهری که از جوانان تربیت شده عالم هستند و در زمان استبداد صغیر از ظلم و جور حکومت بنادر به هندوستان مسافرت فرموده اند، طبع و نشر می شود. اینکه شماره های اول و دوم از سال سوم غاین جریدهف در اداره جریده جنوب موجود و کالت آن در تهران با اداره روزنامه جنوب است طالبین به همین محل رجوع نمایند و مشترکین سال دوم را اخطار می نماید که هرگاه رای مبارک ایشان را بر آن تعلق گرفته که این قلیل وجه آبونمان را به اداره جریده جنوب مرحمت بفرمایند، برای ایشان حواله شود.» روزنامه اصلاح غالباً دربرگیرنده اخبار و مقالاتی در دفاع از انقلاب مشروطه بود و به خصوص اخبار و حوادث انقلاب مشروطه در بوشهر را پیگیری و درج می کرد. در یکی از شماره های روزنامه اصلاح درباره تشکیل انجمن ولایتی و نام اعضای آن آمده است؛«بوشهر- انجمن ولایتی هفته یی سه مرتبه منعقد و غالبی از اعضا حاضر می شوند. جنابان حاج سید محمدرضا کازرونی و حاج عبدالرسول رئیس التجار که پیشوای مشروطه خواهان بشماراند، چند جلسه است حاضر نشده شاید علت گرفتاری باشد.
در غالب از جلسات جناب دریابیگی تشریف آورده و می آورند. چند روز قبل افواه بود که حضرات تنگستانی ها خیال هجوم به بوشهر دارند ولی از مساعی جمیله انجمن و جلوگیری جناب حکمران مانع شده و مراجعت دادند. جناب آقای(سید مرتضی) اهرمی حاضر شده بقیه تفنگچیان خود را متفرق سازد، به شرط اینکه اعضای انجمن حضرت حجت را شاهد بگیرند که با هم نفاق نکرده و در سبیل مشروطیت سالک باشند. جناب معزالدوله با دبیرالملک بعد از حصول اطمینان از حکومتغازف قنسولخانه بیرون آمده و در خارج شهر منزل گرفته و یک عده تفنگچی به استحفاظ پرداخته. افواه است که دیشب از راه فیروزآباد به شیراز حرکت نموده.»
در شماره دیگری درباره برخورد نظامی دریابیگی با تنگستانی ها آمده است؛«بوشهر- جناب دریابیگی به حکم انجمن ایالتی با ۸۰۰ نفر تفنگچی و سرباز و دو عراده توپ برای سرکوبی اشرار تنگستانی روانه گردید. از طرف انجمن اکیداً توصیه شده که تا می تواند دخیل در خونریزی نشود و قبل از حرکت حکمران برای تنبیه اشرار، جناب شریعتمدار آقا شیخ علی(دشتی) و جناب آقا ملا عبدالله واعظ مقرر شد که با حکمران حرکت کرده و قبل از وقوع جنگ، اهالی را به تمکین و اطاعت دلالت نمایند. چهار تنگستانی دو یوم قبل وارد شده و آقای اهرمی را تا بصره حامل خواهند بود.»
روزنامه اصلاح با روحانیون و مجتهدان نجف اشرف نیز ارتباط داشت و غالباً در شماره های خود اخبار، تلگرافات و تفاسیری راجع به آنان درج می کرد. در شماره ۱۹ خود ضمن درج تلگراف آیت الله آخوندخراسانی به انجمن ایالتی بوشهر تفسیر و تحلیلی نیز بر آن اضافه کرده است؛«تلگراف حضرت آیت الله آخوند ملامحمدکاظم خراسانی مدظله بوشهر؛۲۰ ج ۲ از نجف اشرف- بوشهر- انجمن ولایتی، عمومی تجار. تلگراف مبشرانه رسید. الیوم حفظ امنیت و حفظ واردات مملکت و قورخانه و سایر مصالح عمومیه تماماً سپرده انجمن ولایتی است که به انضمام صحیح اداره کنند. به عموم علما و تجار و امرا و خوانین در جمیع امورات مملکت و انتظامات موافقت با اداره انجمن با کمال اتحاد تخلف جایز نیست. جناب اجل آقای دریابیگی بعد از ورود فقط رئیس قوه اجرائیه اند. تمام واردات باید انجمن مرتب و مضبوط نمایند. محمدکاظم الخراسانی.
اصلاح- این تلگراف حضرت آیت الله تکلیف قطعی امروزه عمومی ملت را در پاداش تلگراف شاه، صاف و ساده نشان می دهد که در این موقع که شخص شاه باب مسالمت مفتوح نموده و عقاید خود را بالنسبه به ملک و ملت به طور بی غرضانه جلوه می دهد و برای اعاده مشروطیت خود را حاضر قلم داده، باید اظهارات او را تردید ننمود... لیکن تا زمانی که این الفاظ در شهرستان عمل داخل نشده و اطمینان کامل برای ملت حاصل نگشته، بر افرادی که طلسم استبداد از هم شکسته و ادارات دولتی متصرف شده اند، لازم است که بر نفوذ خود باقی بوده و حام را فقط قوه مجریه خود دانند، تا اینکه مجلس ملی مطابق قانون اساسی دایر و امورات مرتب گردد. البته دانشمندان در این موقع نازک که سعادت ملت به صحت و سقم این الفاظ است کمال دقت و تعمق نموده از طریق صحیحی که مشبح به سعادت است قدم خواهند برداشت.
فریادهای ما از برای تعیین انجمن مرکزی به این نوع مواقع بود که در کمال اختیار برای اصلاح ذات البین یعنی تشخیص این اقدامات طی طریق نماید و سکته در اتحاد کلمه مقاصد ملت واقع نگردید. افسوس که این مایه اصلی تاکنون موجود نشده و معلوم نیست حرکت ملت در این موقع نازک به چه سلک خواهد بود.
اگرچه به موجب تلگراف مشهد واصله به اداره مقدسه حبل المتین چنین ظاهر می دارد که نقاط معتبره مشروطه خواهان در مذاکره اند لیکن مشخص است بی وجود چنین مرکز اقدامات ابتر و ناقص خواهد ماند.»
روزنامه اصلاح گاه عکس ها و کاریکاتورهایی نیز در لابه لای صفحات خود به چاپ می رساند و به همین دلیل نیز باید این روزنامه را از جمله جراید مصور ایران به حساب آورد. مثلاً شماره ۲۸ مصور است.
روزنامه اصلاح به مدت سه سال در بمبئی به طور مرتب منتشر شد. آخرین شماره منتشر شده در بمبئی شماره هشتم از سال سوم است.
محمدرضا بوشهری از بمبئی به بوشهر آمد و چندین شماره روزنامه اصلاح را در این شهر منتشر کرد. وی سپس به تهران رفت و در ۲۰ ذیحجه ۱۳۲۹ ه ق / ۱۹۱۱ م روزنامه اصلاح را در تهران منتشر کرد.
در آستانه جنگ جهانی اول به بوشهر بازگشت و اقدام به نشر مجدد اصلاح کرد. وی در بوشهر مبارزه پیگیری را علیه حضور استعمارگران بریتانیا آغاز کرد و چنان در مخالفت با انگلیسیان پیش رفت که جزء «لیست سیاه» کنسولگری بریتانیا در بوشهر درآمد.
همزمان با اشغال بوشهر در ۲۷ رمضان ۱۳۳۳ ه ق/ ۸ آگوست ۱۹۱۵ م محمدرضا بوشهری شبانه به اتفاق میرزاعلی کازرونی از بوشهر فرار کرد و از طریق جزیره شیف خود را به نیروهای مجاهد تنگستانی مستقر در اهرم رساند. وی در اهرم با همکاری رئیسعلی دلواری، زائرخان و شیخ خان چاهکوتاهی مبارزات چریکی علیه قوای اشغالگر انگلستان را سازماندهی کرد و از جمله اعضای کادر رهبری مجاهدان شد. وی در دشتستان با همکاری ویلهلم واسموس کنسول آلمان در بوشهر و میرزاعلی کازرونی در برازجان اقدام به چاپ و انتشار نشریه یی به نام «ندای حق» کرد. غالب مقالات و گزارش های روزنامه ندای حق واسموس را میرزاعلی کازرونی و محمدرضا بوشهری می نوشتند.
پس از پایان جنگ جهانی اول، محمدرضا اصلاح بوشهری به تهران رفت و انتشار مجدد روزنامه اصلاح را از سر گرفت. با به قدرت رسیدن رضاشاه در ایران مدیر روزنامه اصلاح از جمله کسانی بود که با وی به مخالفت پرداخت و مقالاتی علیه اعمال دیکتاتورمنشانه رضاشاه نوشت. انتشار این مقالات موجب شد که روزنامه اصلاح چندین بار توسط مقامات دولتی توقیف شود.
روزنامه حیات در یکی از شماره های خود در این باره نوشت؛«نظر به اینکه اخیراً روزنامه اصلاح از طرف اداره نظمیه توقیف شده و از قرار معلوم این توقیف خلاف قانون به امر وزارت معارف بوده خوب است اگر دلیل قانونی دارند کارکنان این اداره را مستحضر دارند. در صورتی که جواب ندهند، بدیهی است که این توقیف نیز در عداد سایر توقیف های خلاف قانون محسوب خواهد بود.»
روزنامه اصلاح چندی بعد از سال ۱۳۰۳ شمسی توقیف و برای همیشه تعطیل شد.
از ادامه زندگی و مبارزات مرحوم محمدرضا اصلاح بوشهری اطلاعی در دست نیست. تنها این را می دانیم که در سال های آخر عمر در شهر خرمشهر ساکن شد و احتمالاً در اواخر دهه ۳۰ یا اوایل دهه ۴۰ شمسی در همین شهر دیده از جهان فرو بست.
نشریه اصلاح از جمله نشریات اپوزیسیون چاپ خارج از کشور در عصر مشروطیت به شمار می رود و در تاریخ نشریات این دوره از اهمیت خاصی برخوردار است، اهمیت آن نیز چاپ و انتشار آزادانه اخبار انقلابیون مشروطه خواه جنوب و به خصوص بوشهر است. دوره اول اصلاح حاوی اخبار، نامه ها و تلگراف های بسیار ارزشمندی از دوران مشروطه است و کسانی که بخواهند تاریخ انقلاب مشروطیت در جنوب غربی ایران و بوشهر را تالیف کنند از رجوع به این جریده ناگزیر هستند. اصلاح یکی از نشریات مترقی و پیشرو عصر مشروطیت در ایران به شمار می رود که توسط یک روزنامه نگار بوشهری اداره و منتشر می شد.
منابع در روزنامه موجود است.
منبع : روزنامه اعتماد


همچنین مشاهده کنید