سفر به گرای عشق

● واقعیات ناگفته جنگ
«فرزند خاک» راوی بخش هایی ناگفته یا کمتر گفته از دفاع مقدس است. روایت انتظاری است که در این فیلم شکل متفاوتی دارد. یعنی منتظر ساکن نمی ماند، بلکه برای پایان دادن به انتظارش، خود به جستجوی گمشده اش می رود و تا کامش برنمی آید، دست از طلب برنمی دارد.
«فرزند خاک» داستان زنی به نام مینا، همسر یک شهید است که پس از گذشت سال ها از شهادت شوهرش، برای یافتن او به کردستان عراق سفر می کند. فیلم در این سفر واقعیاتی را درباره مناطق جنگی غرب، تفحص شهدا، کردهای عراقی و وضعیت امروز عراق ترسیم می کند.
یکی از شاخصه های مهم «فرزند خاک» حاکمیت نگاه امیدوارانه برآن است که آن هم دست آورد تعهد فیلم به بیان واقعیات جنگ است.
به عبارتی، این فیلم گویای این است که هرچه نگاه فیلمساز- و به طورکلی هنرمند- به جنگ هشت ساله و تبعات آن به واقعیات نزدیک تر باشد، از گزند سیاه نمایی و تزریق احساساتی منفی و حقارت آمیز نسبت به دفاع مقدس دور می ماند. این درحالی است که بخش اعظم فیلم مملو از اتفاقات و صحنه های تلخ است. شاید اگر کارگردانی ناآشنا با حقایق دفاع مقدس، قصد روایت همین داستان را داشت، دچار انحراف در واقع گرایی می شد. همچنان که تجربه نشان داده است، دوری از واقعیت درمورد جنگ ایران و عراق، آلوده کردن فیلم به نگاه های مغرضانه فرامتنی، نتیجه ای جز تحریف حقایق نداشته است.
رویکرد بی طرفانه و غیرمغرضانه «فرزند خاک» آن را به اثری راست گو بدل کرده است که ضمن دوری از اغراق و شعارزدگی، موجب برقراری ارتباط بی واسطه مخاطب با حماسه ها و ارزش های جاری در دفاع مقدس و انتقال درکی معنوی و متعالی شده است.
● فیلمی درباره استمرار دفاع
سینمای دفاع مقدس، گونه ای فرازمانی و فراژانری است. به این معنی که همه زمان ها و همه موضوعات را می تواند دربرگیرد. این موضوعی است که در «فرزند خاک» به آن توجه شده است. این فیلم در حال روایت حدود ۲۰ سال پس از پایان جنگ است. اما به طور مستقیم به جنگ می پردازد. چراکه اساساً موضوع مورد پرداخت در آن تمام نشده است و امروز هم در حال اتفاق افتادن است. گرچه جنگ تمام شده، اما دفاع همچنان ادامه دارد. و تازمانی که دفاع ادامه داشته باشد، به سینمایی متعلق به آن نیازمندیم. فیلم «فرزند خاک» هم در اثر این نیاز خلق شده است. حرف هایی وجود دارد که نمی توان آن ها را در سینه حبس کرد. فرزند خاک هم یکی از این حرف هاست.
این فیلم ثبات می کند که نه تنها تاریخ مصرف سینمای دفاع مقدس به پایان نرسیده است، بلکه بهترین قالب و گونه سینمایی برای طرح و به چالش کشیدن ابتلائات امروز ماست. به خصوص در زمینه های اجتماعی و بین المللی. در این فیلم از یک طرف بسیاری ازمشکلات اجتماعی مطرح شده است. ازجمله فقر و زاغه نشینی. ازطرف دیگر با ترسیم بخش زیاد قصه در عراق، به مسائل بین المللی نیز پرداخته شده است.
● انتقال اطلاعات
جنگ هشت ساله ایران و عراق دریای بی کرانه ای است که هنوز نکته ها و زوایای بسیاری از آن ناگفته مانده. این دریای بی نهایت بهترین عرصه برای خلق آثار هنری و سینمایی است. اما سینمای ایران طی یک دهه اخیر نسبت به این موضوع غفلت کرده است و آن را فراموش نموده «فرزند خاک» می تواند آغازی بر رویکرد دوباره سینمای ما به این موضوع باشد. چه این که، جامعه امروز ایران بیش از گذشته به ارزش های پدیدآمده از دفاع مقدس نیازمند است و سینما بهترین ابزار برای انتقال ارزش ها و اطلاعات مربوط به دفاع مقدس است.
یکی از زوایای مهم دفاع مقدس، تفحص و یافتن اجساد مطهر شهداست.
موضوعی که در «فرزند خاک» اشاره ای به آن شده است. فیلم در روایت این موضوع با یک تیر دو نشان زده است. هم مشکلات و دغدغه های مربوط به یافتن جسم شهدا را مطرح نموده و هم این که به این وسیله به بازنمایی یک ارزش پرداخته است.
آنجا که درحال تحویل گرفتن اجساد هستند و ازطریق گلوله های وارد آمده در استخوان ها می توانند حدس بزنند که آن اسکلت ها متعلق به شهدای ایرانی است یا کشته های عراقی. در آنجا گفته می شود که ایرانی ها رفتاری متفاوت با اسرای عراقی داشته اند.
● فیلمی فراملی
یکی از مضامین بسیار مهم «فرزند خاک» گرایش فراملی آن است که ارتباط بسیار زیادی هم به ارزش های دفاع مقدس دارد.
همان طور که اشاره شد بخش زیادی از زمان فیلم در عراق می گذرد. وضعیت مردم کردستان عراق بسیار فلاکت بار تصویر شده است. شرایطی که هم از سوی رژیم سابق حاکم بر این کشور یعنی حکومت صدام و هم ازطرف آمریکایی های اشغالگر بر عراق تحمیل شده است.
در فیلم مرزهای ساختگی معنایی ندارد، بلکه این تمدن یا به عبارتی امت اسلامی است که به تصویر درآمده است. ازنظر فیلم مردم دوطرف مرز کردستان ایران و کردستان عراق با هم خواهر و برادر و جزو یک تمدن هستند.
این که در پایان فیلم، مینا جسم همسر خود را در خاک عراق باقی می گذارد و به جایش فرزند زن کرد عراقی کشته شده را به ایران می آورد، گویای همین نکته است. هرچند ترسیم این موضوع در اختتامیه فیلم، یک تمهید تکراری است و در فیلم های بسیاری از آن استفاده شده است. اما در این فیلم اهمیت بسیار زیادی دارد. چون با طرح این اتفاق، به القای این موضوع می پردازد که در عراق امنیتی برای بچه وجود ندارد و زن ایرانی مجبور است برای حفظ جان نوزاد، او را به ایران بیاورد.
● عشق حقیقی
حیف است در پایان به این نکته اشاره نشود که «فرزند خاک» در پرداخت به عشق بین زن و مرد در سینمای ایران سنت شکنی کرده است. عشق مینا به شوهر شهیدش تا آن حد است که برای یافتن او سفری سخت و خطرناک را به جان می خرد. به همین خاطر می توان این فیلم را اثری عاشقانه فرض کرد. «فرزند خاک» در ترسیم عشق حقیقی بین زن و مرد می تواند برای سینمای ایران یک الگو باشد.
● اشاره:
«فرزند خاک» سومین ساخته «محمدعلی باشه آهنگر» پس از فیلم های «نیمه گم شده» و «نبات داغ» است. این فیلم دفاع مقدس از جمله آثار تحسین شده بیست و ششمین جشنواره بین المللی فیلم فجر است که توانست در هفت رشته نامزد دریافت سیمرغ شود که در پایان، سیمرغ های نگاه ملی، نقش مکمل زن، فیلمنامه بخش معناگرا و لوح تقدیر راه انبیا را دریافت کرد. همچنین در جشن انجمن منتقدان جایزه بهترین کارگردانی جشنواره فجر را کسب کرد. «فرزند خاک» روایتی بدیع درمورد هشت سال دفاع مقدس است.

آرش فهیم

منبع : روزنامه کیهان