چه کسی مسوول است؟

چند روز قبل توفیق یافتم در شهرستان کویری کاشان که آفتابش مستقیم تر از جاهای دیگر می تابد، به مسجد محل بروم و نماز مغرب و عشایی را میهمان این مسجد باشم. قاری خوش صدایی، بعد از دو نماز آیاتی از قرآن را تلاوت کرد، با رعایت تجوید، صوت و لحن و وقف و ابتدا اما آیات پوستری که بر دیوار مسجد نصب شده بود ساز مخالف کوک می کرد و نگارشی داشت که با قاری همخوانی نداشت.
قاری خوش ذوق به طریق مرسوم برخی مساجد بعد از نماز عشا»، آیه «آمن الرسول بما انزل الیه من ربه و المومنون کل آمن بالله و ملائکته و ....» (۱) و آیات بعد را تلاوت کرد و بعد از آن هم به تلاوت یک صفحه از قرآن پرداخت، صفحه ای که انتخابی نبود و بلکه از ابتدای قرآن و بعد از ختم قبلی و در راستای اجرای طرح« تلاوت نور» نوبت به آن رسیده بود، طرحی که هم اکنون و با گذشت چند سال در نزدیک به ۲۵ هزار مسجد سراسر کشور در حال اجرا است.
● طرح تلاوت نور در گذر زمان
این طرح از ۱۹ مهرماه سال ۱۳۷۹، با هدف ترویج و گسترش تلاوت قرآن کریم و انس هرچه بیشتر با این کتاب آسمانی همچنین آشنایی عمیق با مفاهیم ارزشمند آن و به همت ستاد عالی کانون های مساجد در سراسر کشور آغاز شده است و بر اساس آن تمامی مساجد مجری، موظف شده اند تا یک صفحه از قرآن را به صورت روزانه بین دو نماز یا بعد از آن(عمدتا بین دو نماز ظهر و عصر یا مغرب و عشا) تلاوت کنند.
البته بعد از گذشت مدتی طرح بیان تفسیر یک یا چند آیه از صفحه تلاوت شده توسط ائمه جماعات بر اساس تفسیر اهدایی به مساجد نیز به طرح اضافه شد و بنا به گفته علیرضا شاه فضل، معاون آموزش و پژوهش ستاد عالی کانون های مساجد در ماه مبارک رمضان امسال ۱۵ هزار تفسیر تدوین شده توسط دبیرخانه کانون های فرهنگی و هنری مساجد به ائمه جماعات مساجد مجری طرح اهدا خواهد شد تا تفسیر همراه با تلاوت را داشته باشند.
● ۲۵ هزار مسجد تحت پوشش طرح
طرح مذکور به علت فراگیری دامنه مخاطبان، اجرا با کمترین هزینه و تاثیرگذاری بر جامعه هدف یکی از بهترین طرح های قرآنی به شمار می رود و همین موضوع سبب شده است تا تعداد مساجد مجری که تا پایان سال ۸۳ به بیش از ۸ هزار مسجد می رسید تا پایان سال ۸۴ به ۹۵۰۰ مسجد و در سال ۸۷ به نزدیک به ۲۵ هزار مسجد برسد; شرکت بیش از ۴۰ هزار نفر در این طرح در استان یزد و اجرای گسترده و همراه با استقبال زیاد مردم در استان های دیگر نشان موفقیت طرح است.
علیرضا شاه فضل، کسی که مسئولیت عمده ای در زمینه اجرای این طرح دارد با بیان اینکه طرح تلاوت نور از سال ۱۳۷۹ در کشور آغاز شده است و هم اکنون ۲۵ هزار مسجد از مجموع ۷۰ - ۸۰ هزار مسجد کشور را تحت پوشش دارد می گوید: «در هر مسجد دو تا سه قاری درگیر این طرح هستند» که با توجه به گفته وی، هم اکنون تعداد ۵۰ تا ۷۵ هزار نفر در اجرای طرح به عنوان قاری سهیم هستند.
دامنه مخاطبان این طرح کودکان دختر و پسر چند ساله تا پیرمردها و پیرزن های ۸۰ ساله و بالاتر را می تواند شامل شود، قاری طرح و مفسر آن نیز افتخاری اند و پولی برای زحمت خود نمی گیرند و دبیرخانه کانون های فرهنگی هنری مساجد هم تنها با اهدای چندین جلد قرآن و اهدای جزوه تفسیری مذکور از این طرح حمایت می کند.
باید تدبیری اندیشید
البته تقدیر از قاریان و ائمه جماعت طرح در قالب همایش های مقطعی نیز از دیگر کارهایی است که انجام گرفته و می گیرد اما متاسفانه نکته ای که گاهی و در برخی از مساجد مجری (اگر نگوئیم اغلب مساجد) مغفول مانده این است که عده ای از این قاریان آیات قرآن را اشتباه تلاوت می کنند و این اشتباه هم تنها در محدوده تجوید، وقف و ابتدا و اشکالات صوت و لحنی نیست که بتوان به آسانی از کنار آن گذشت بلکه این اشتباهات عمدتا به اشتباهات اعرابی ختم می شود.
قاریان و حافظان کلماتی از یک آیه یا چند آیه را اشتباه می خوانند که نه تنها معنای آیه را تغییر می دهد بلکه می تواند موجب یادگیری اشتباه مخاطبان به ویژه نوجوانان و جوانانی شود که تنها منبع فراگیری قرآن آنان، مساجد است و مطالب هم بر اساس روایت «العلم فی الصغر کالنقش فی الحجر» بر ذهن آنان نقش می بندد و تغییر آن دشوار می شود.
البته این موضوع همچنین می تواند موجب کم اهمیت جلوه کردن این طرح در نزد کسانی شود که به نحوی از دور و یا نزدیک دستی بر آتش فنون تلاوت ( اعم از صحیح خوانی، روان خوانی، تجوید و ...)دارند و حتی نوعی سو» استفاده شبیه آنچه را که در سالیان نه چندان دور و براساس خطاهای موجود در چاپ قرآن گریبان کشورمان را گرفته بود موجب شود.
● قاریان مساجد آموزش ندیده اند
شاه فضل در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه متاسفانه برخی از قاریان، قرآن را به اشتباه تلاوت می کنند آیا برنامه ای برای آموزش آنان ندارید می افزاید: این افراد آموزش قرائت ندیده اند و تنها افرادی که هستند که توانایی تلاوت را دارند حتی برخی مواقع امام جماعت تلاوت را بر عهده می گیرد. ما هم هنوز وارد این مقوله نشده ایم و جای کار وجود دارد البته در بیش از ۴۰۰۰ کانون فرهنگی و هنری ما بحث آموزش قرآن را داریم و مشکلی در این زمینه وجود ندارد و قاریان خوبی تلاوت قرآن در این مساجد را بر عهده دارند اما در سایر مساجد ما خیلی ممانعت نمی کنیم که اگر قاری ندارید نخوانید.
وی ادامه می دهد: ولی می توان با برنامه ریزی، این افراد را آموزش داد، البته علاقه مندی خود افراد مهم است، نهادهای دیگر هم باید در این کار مشارکت کنند و البته مربی لازم هم به ویژه برای روستا ها و شهرهای خیلی کوچک که مربی قرآن نداریم باید تامین شود.
● لزوم نظارت بر پوسترهای مزین به آیات قرآن
همانطور که نوای خوش قاری در تلاوت آمن الرسول ادامه می یافت، عده ای از مردم که این آیه را حفظ نبودند و برخی هم مثل من که علاقه داشتند همانطور که قاری از روی قرآن می خواند با نگاه کردن به پوستری که این آیه بر آن حک شده بود و دیوار مسجد را زینت می داد آن را زمزمه کنند از روی پوستر می خواندند، قاری تلاوت کرد تا رسید به جایی که زمزمه عارفان و مومنان در دل شب است و می گویند«ربنا انت مولینا فانصرنا ...» اما در پوستر نقش بسته بر دیوار مسجد چیزی دیگری نوشته بود و نوشته بود «ربنا انت موالینا و ...».
اگر در سوره و آیه ای از قرآن(مجلد قرآن) چنین اشکالی به چشم می خورد همان طور که در سالیان نه چندان دور و چند مرتبه ای پیش آمده است متولی مشخصی داشت که می شد به آن رجوع و گلایه کرد اما بر پوستری که اهدایی از طرف کسی است و اهداکننده با هزاران نیت خیر آن را اهدا کرده است چه می توان گفت و به که می توان گفت.
مراکز، موسسات، کانون ها و درمانگاه ها و ... وقتی می خواهند برای خود مهر و امضایی درست کنند یا اگر مهرشان را گم کردند و خواستند آن را احیا کنند باید با کلی مدرک اثبات هویت، چنین کاری را انجام دهند اما اگر کسی بخواهد در و دیوار مساجد را به آیات قرآن زینت دهد هیچ کس نیست که نظارتی بر آن داشته باشد و آنچه از چاپ، بیرون می آید معلوم نیست برای کدام انتشاراتی است و کدام ناشر بدون توجه به غلط های آن، آن را چاپ کرده است.
● چه کسی می تواند نظارت کند؟
دو مرکز عمده نظارت بر چاپ و نشر قرآن در کشور فعالیت دارند; اداره کل نظارت بر چاپ و نشر قرآن سازمان دارالقرآن الکریم و مرکز طبع و نشر قرآن جمهوری اسلامی ایران. مرکز طبع و نشر قرآن کریم از سال ۱۳۷۴ و با هدف چاپ و نشر قرآن های ملی راه اندازی شد و علاوه بر انجام فرایند تصحیح اغلاط قرآنی تحقیقات مستمری را در این زمینه انجام می دهد و رسم الخطی ایرانی نیز تدوین کرده است که نزدیکی بیشتری با رسم الا ملا» فارسی دارد.
اداره کل نظارت بر چاپ و نشر قرآن سازمان دارالقرآن الکریم نیز از خرداد ماه سال ۱۳۶۴ به صورت رسمی فعالیت خود را آغاز و تاکنون ده ها هزار مجوز چاپ و نشر قرآن را صادر کرده است و در طول مدت مذکور توانسته است توسط مصححان خود، بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار غلط در نگارش قرآن را شناسایی و اصلاح کند.
حسن تفکری، مدیرکل نظارت بر چاپ و نشر قرآن سازمان دارالقرآن در این باره می گوید: «سال ها پیش از تاسیس این مکان، قرآن هایی چاپ و عرضه می شد که نه تنها دارای غلط بلکه در بعضی موارد نصف سوره ای حذف شده بود و این امر باعث می شد کشورهای همسایه که با ما عناد دارند این غلط ها را انعکاس دهند و بگویند قرآن شیعیان دارای غلط و تحریف شده است.
وی می افزاید: ما باتوجه به این اتفاق ها به ارگان ها و نهادهای مختلف پیشنهاد نظارت بر چاپ قرآن کریم را دادیم که همه مراکز به نوعی از انجام این وظیفه سنگین سرباز زدند نه وزارت ارشاد وقت و نه اوقاف و... این کار را عهده دار نشدند تا جایی که دارالقرآن کریم زیرنظر شورای عالی تبلیغات اسلامی شروع به کار کرد.
تفکری با قبول داشتن اشتباهاتی که در برخی قرآن ها وجود دارد می گوید: تعداد قرآن هایی که توسط ناشران مختلف در ایران چاپ می شود بسیار زیاد است در حالی که کشوری مثل عربستان تنها یک نوع قرآن دارد که هرساله چاپ و منتشر می شود و با توجه به این حجم قرآن های چاپ شده سازمان دارالقرآن امکاناتی بسیارمحدود دارد.
بر مواردی که به ما ارجاع شود حتما نظارت می کنیم
وی ادامه می دهد: قرآن هایی به مرکز ما برای گرفتن مجوز فرستاده می شود که حدود ۷۰۰۰ غلط دارد و این اغلاط توسط ده نفر مصحح گرفته می شود اما گاه پیش می آید که مواردی از چشم مصحح دور می ماند یا حتی ممکن است در زمان چاپ با جابه جایی زینگ ها این اشتباهات رخ دهد.
تفکری می افزاید: ممکن است افراد سودجویی، قرآن دارای مجوز را به جزوهای مختلف تقسیم کنند تا در مجالس ترحیم استفاده کنند در صورتی که این قرآن ها دارای تقسیمات غلط هستند و توسط ما مجوز نگرفته اند و قرآن اصلی، مجوز سازمان ما را داشته است و اینجا دیگر وظیفه وزارت ارشاد و بازرس های این نهاد است که جلوی انتشار این قرآن ها و امثال آنها را بگیرد.»(۲)
تفکری در پاسخ به این سئوال که در سال های اخیر با نظارت دقیق تر بر قرآن های چاپ کشور درصد خطاها بسیار کاهش یافته است ولی بعضا در پوسترهای نصب شده در مساجد و یا نوشتارهای تزئینی مزین به آیات قرآن چنین اشکالاتی وجود دارد آیا شما بر این حوزه هم نظارت دارید یا نه و اگر ندارید چه کسی مسئول این امر است می گوید:« ما این ها را مطرح کرده ایم، البته در حال حاضر ما تنها قرآن را نظارت می کنیم ولی برخی از افرادی که می خواهند پوستر چاپ کنند وزارت ارشاد به ما ارجاع می دهد و ما آن را بررسی می کنیم و حتی موارد بسیار ریزی بوده است که ما باذره بین آن ها را خواندیم و اصلاح کردیم و مجوز داده ایم اما بعضی ها به ما ارجاع داده نمی شوند و به همان شکل غلط چاپ می شوند و ما خودمان هم این غلط ها را می بینیم.
وی ادامه می دهد: اگر کاری به ما ارجاع شود ما حتما نظارت می کنیم اما این مواردی که شما می گوئید به چه شکلی زیر چاپ رفته اند نمی دانم و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید در این زمینه پاسخ گو باشد.
به هر حال فارغ از اینکه بخواهیم کسی و یا نهاد معینی را مسئول چنین مواردی بدانیم به نظر می رسد در این حوزه هم مانند برخی دیگر از حوزه های قرآنی تعریف مشخصی از موضوع همچنین تعریف واضحی برای تقسیم کار وجود ندارد و باید تدبیری اندیشید قبل از آنکه هزینه سنگینی برای آن بپردازیم و متهم به تحریف قرآن شویم.

نویسنده : علی فرج زاده
(۱) آیه ۲۸۵ سوره بقره
(۲) روزنامه ایران، دوشنبه ۱۴ آذر ۱۳۸۴

منبع : روزنامه مردم سالاری