دیجیتالی شدن

شاخص های دیجیتالی در حقیقت بیانگر میزان رشد و همه گیر شدن ابزارهای دیجیتالی و همچنین سهولت دسترسی شهروندان به آنهاست، شاید در این میان مهم ترین شاخص دیجیتالی میزان دسترسی به اینترنت باشد. ابزارهای دیگر مثل تلفن همراه و ایجاد شبکه های کامپیوتری و سیستم های هوشمند در رده های بعدی قرار می گیرند.
تازه ترین آمارها نشانگر آن است که بیش از ۸۴ درصد از مردم ایران به اینترنت دسترسی ندارند این در حالی است که در جامعه آماری حتی کسانی که هفته ای یک ساعت از اینترنت استفاده می کنند نیز به نوعی کاربر اینترنت محسوب شده اند. اگر این آمارها را به هر دلیل نپذیریم و بخواهیم به سراغ آمارهای رسمی از تعداد کاربران اینترنت در کشور برویم وضعیت حتی از این هم نامناسب تر است.
بر اساس گزارشی با عنوان «ربع قرن تلاش» که توسط وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات منتشر شده برای نخستین بار تعداد کاربران اینترنت نیز در کنار تعداد دایری تلفن های ثابت و همراه و خطوط فیبرنوری به عنوان یک شاخص عملکرد این وزارتخانه نقل شده است. در این گزارش تعداد کاربران اینترنت در ایران در سال ۱۳۸۲ بیش از ۵ میلیون نفر ذکر شده که این تعداد کمتر از۷ درصد جمعیت ایران را تشکیل می دهد.
هر چند در گزارش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات بر این موضوع تاکید شده که تنها در چهار سال اخیر تعداد کاربران اینترنت در کشور ۲۵ برابر شده اما رقم ۵ میلیون کاربر اینترنت (آن هم بدون تفکیک میزان و نوع استفاده) در مقایسه با بسیاری از کشورهای در حال توسعه بسیار پایین است. از طرف دیگر در آمارگیری اخیر مشخص شده که بیش از ۶۴ درصد از کاربران ایرانی در منزل از اینترنت استفاده می کنند که این هم نشان دهنده نوع استفاده متمایل به سرگرمی از این ابزار اطلاع رسانی است و تفاوتی دیگر را در مقایسه با کاربران کشورهای توسعه یافته به نمایش می گذارد.
در حقیقت این آمارها بیانگر دسترسی پایین جامعه کاربران ایرانی به اینترنت و همچنین نوع استفاده بیشتر سرگرمی از همین دسترسی است.
● سقوط به انتهای جدول
جدیدترین گزارشی که اخیراً توسط مرکز تحقیقات و اطلاعات اکونومیست و با کمک شرکت آی بی ام انجام گرفته نشان دهنده آن است که ایران از نظر آمادگی دیجیتالی از میان ۶۰ کشور جهان در رده ۵۷ قرار دارد و این تازه سه رتبه پایین تر از سال گذشته است. این گزارش که یکی از معتبرترین گزارش های مربوط به وضعیت دیجیتالی کشورها محسوب می شود تنها کشورهایی را در بر می گیرد که از اقتصاد کلان برخوردارند و به همین دلیل کشورهایی چون امارات متحده عربی که در زمینه تکنولوژی اطلاعات و دسترسی به ابزارهای دیجیتالی از وضعیت به مراتب بالایی برخوردار است در این آمارها به حساب نیامده اند وگرنه احتمالاً رتبه ایران از این هم پایین تر بود.
به هر حال طی چهار سال اخیر جهان در زمینه دسترسی به ابزارهای تکنولوژیک رشد سریعی داشته است. در همین رابطه یک کارشناس فناوری اطلاعات می گوید: طی چهار سال اخیر رشد جهان دیجیتال به شکل بسیار سریعی درآمده به طوری که تکنولوژی دیجیتال امروزه سایه خود را بر زندگی بخش عمده ای از ساکنان کره زمین گسترده است. اگر تا دیروز نداشتن سد و نیروگاه و فرودگاه و جاده و اتوبان به نوعی کمبود توسعه به شمار می رفت امروزه عدم دسترسی یا کمبود دسترسی به ابزارهای دیجیتالی نوعی عقب ماندگی به شمار می رود.
وی می افزاید: اما شکل توسعه دیجیتالی لزوماً شبیه توسعه عادی نیست و این توسعه فقط از آن کشورهای توسعه یافته هم نیست. امروزه گاه کشوری که همگان مردمان آن را فقیر و پابرهنه می پندارند به نوعی در زمینه تکنولوژی اطلاعات رشد کرده که حتی کشورهای در حال توسعه نیز به پای آن نرسیده اند. این دقیقاً به خاطر ماهیت این تکنولوژی است که می تواند با یک برنامه ریزی متناسب و مدیریت خوب حتی به رشد وضعیت اقتصادی یک کشور کمک کند و یا رتبه آن را در رده بندی جهانی از نظر توسعه بالا ببرد.
به اعتقاد کارشناسان توسعه ابزارهای اطلاع رسانی دیجیتال مثل اینترنت در یک کشور مستلزم یک زیرساخت اولیه و متناسب است اما به دلیل ماهیت این تکنولوژی رشد در آن می تواند به گونه ای سریع باشد که از برخی کشورهای در حال توسعه نیز پیشی بگیرد.
یک کارشناس واحد تحقیقات شرکت آی بی ام چندی قبل گفته بود: کشوری مانند ایالات متحده به دلیل نفوذ گسترده رسانه ها و زیرساخت های خوب ارتباطی توانست خیلی سریع و کامل کلیه مراحل رسیدن به یک جامعه دیجیتالی را بپیماید اما این تکنولوژی آنقدر دارای وجوه گوناگون بود و هست که امروزه کشورهای دیگر که دیرتر از ایالات متحده توسعه در این زمینه را شروع کرده اند می توانند از ما هم جلو بزنند.
آنچه این متخصص شرکت آی بی ام اشاره می کند امروزه در برخی کشورهای جهان اتفاق افتاده است. بنا بر گزارش آمادگی دیجیتالی روند جذب مشترکان برای موبایل های نسل سوم (G۳) کند و نامشخص است و هم اکنون فقط ۲۲ میلیون از یک میلیارد کاربر تلفن همراه در جهان در حقیقت از نسل سوم موبایل ها استفاده می کنند که ۹۰ درصد آنها کاربران کشورهای ژاپن و کره جنوبی هستند. این موضوع به وضوح نشان دهنده رشد سریع و جهشی کشورهای ژاپن و کره جنوبی در این زمینه است در حالی که به طور طبیعی آنها (حداقل کره جنوبی) می بایست در رده بندی ها و رشد تکنولوژی پایین تر از بسیاری از کشورهای اروپایی و آمریکایی قرار می گرفتند.
با این حال حداقل در مورد بررسی آمادگی دیجیتالی برخی از برتری های تکنولوژیک نمی تواند به تنهایی کارگشا باشد. کشور کره جنوبی از این نظر قابل بررسی است، این کشور در زمینه اینترنت پهن باند و یا پرسرعت حتی از ایالات متحده نیز گوی سبقت را ربوده است اما این کشور جزء ۱۰ کشور آمادگی دیجیتالی قرار ندارد تنها به یک دلیل که اینترنت پرسرعت به تنهایی نمی تواند کشورها را در رده بندی قابلیت های دیجیتالی بالا ببرد. در حقیقت در توسعه دیجیتالی نیز می بایست اصل توسعه متوازن رعایت شود و به همین دلیل است که کشورهایی چون دانمارک و سوئد در رتبه های نخست و سوم جدول آمادگی دیجیتالی قرار دارند. اما اینترنت پرسرعت به هر حال یک شاخص برای شناسایی آمادگی کشورهاست و می تواند تا اندازه ای دیگر ضعف های توسعه تکنولوژی اطلاعات را بپوشاند. کشور انگلیس صاحب بزرگترین بازار پهن باند در قاره اروپاست و این موضوع باعث شده که این کشور رده سوم را در جدول مذکور به دست آورد و در حقیقت جای ایالات متحده را بگیرد که سال گذشته همین رتبه را در اختیار داشت اما امسال به رتبه هفتم سقوط کرده است (سرانه دسترسی به اینترنت پرسرعت در ایالات متحده ۷ درصد است).
● فرصت برای صعود
در کشور ما ایران واقعیت این است که توجه به دسترسی دیجیتالی به تازگی رشد قابل توجهی داشته است و اینک به مدد طرح های حمایتی و بودجه های اختصاصی بسیاری از نهادها و سازمان های دولتی در اندیشه توسعه الکترونیکی و دیجیتالی هستند.
این روزها صحبت از ایجاد پرونده الکترونیکی برای همه ایرانیان است به این ترتیب هر شخصی با مراجعه به هر پزشکی پرونده الکترونیکی که شامل سوابق بیماری و درمان اوست را در اختیار پزشک می گذارد و به این ترتیب ضمن آنکه بسیاری از کارهای اضافه و درمان های هزینه بر حذف می شود راه برای تحقیق دقیق بیماری ها و شکل درمان آنها در کشور باز می شود. همچنین در این میان خبر از ایجاد پرونده دیجیتالی برای همه کارمندان دولت نیز به گوش می رسد ، حالا تقریباً همه وزارتخانه ها یک سایت اینترنتی دارند که اطلاعات مربوط به آن وزارتخانه در آن قرار دارد و برخی حتی پیش رفته اند و برخی کارهای ساده مراجعان خود را از این طریق انجام می دهند. بلیت تئاتر و سینما در تهران (حداقل) از طریق اینترنت هم رزرو می شود و هر چند به دلیل فقدان زیرساخت های تجارت الکترونیک هنوز نمی توان پولی را از طریق شبکه جا به جا کرد اما به نظر می رسد به آن زمان نیز نزدیک می شویم که فروشگاه های اینترنتی که هم اکنون به تعداد نسبتاً زیادی روی اینترنت گسترده شده اند بتوانند تبادلات مالی را هم از همین طریق انجام دهند. با وجود برخی محدودیت ها سایت های خبری متعددی از روی شبکه به اطلاع رسانی می پردازند و حداقل برای ۶ میلیون کاربر ایرانی فضای مناسب اطلاع رسانی ایجاد شده است. از سوی دیگر دولت نیز اعتقاد به رشد گسترده در زمینه تکنولوژی اطلاعات و فراهم کردن زیرساخت های ارتباطی دارد. بر اساس گزارش ربع قرن تلاش وزارت ICT تا سال ۱۳۸۲ حدود سه و نیم میلیون تلفن همراه در کشور وجود داشته است.
همچنین ایجاد ۲۶۸۳۲ خط اصلی فیبر نوری ، ایجاد ۲۳۴۸ پورت برای خطوط پرسرعت ، و همچنین حدود ۷۵۰ مگابیت پهنای باند (به همراه ۵ میلیون کاربر اینترنتی که قبلاً اشاره شد و اگر بشود آن را به حساب عملکرد این وزارتخانه گذاشت) از جمله فعالیت هایی است که در این زمینه انجام گرفته است. اما جالب آنجاست که گزارش آمادگی دیجیتالی بر میزان تاثیر ابزارهای ایجاد شده بیش از خود آنها تاکید دارد. این گزارش تاکید می کند که صرفاً یک رفتار توسعه ای و مثبت برای توسعه اینترنت کافی نیست و دولت ها با داشتن تاثیر اساسی و قدرتمند بر فعالیت های روزانه مصرف کنندگان و فعالیت های تجاری باید نقش فعال تری را در این زمینه بپذیرند و برنامه های آموزشی متعددی را ترویج داده و قوانین مربوطه در این باره تدوین کنند. بر این اساس اقدامات هوشمندانه یک دولت در رشد مداوم کشورهای شمال اروپا، سنگاپور، هنگ کنگ و کره جنوبی موثر بوده است و در عین حال موجب کسادی و رکود بازارهای توانایی به لحاظ الکترونیکی اما ناهماهنگ مثل بازارهای ایالات متحده و استرالیا را موجب شده است. این دو بازار(آمریکا) از مرتبه سوم به رده ششم جدول و استرالیا از مرتبه ۹ به رده دوازدهم جدول نسبت به سال گذشته سقوط کرده اند.
بررسی چنین رفتاری در حقیقت می تواند به شکل توسعه دیجیتالی در کشور ما نیز کمک کند. یک کارشناس در این زمینه اعتقاد دارد: به رغم تمام فعالیت هایی که طی چند سال اخیر در زمینه رشد تکنولوژی ارتباطی در کشور انجام گرفته شاهد آن هستیم که در مقایسه با جامعه بین الملل از وضعیت مناسبی برخوردار نیستیم در حقیقت نگاه توسعه نگر ما بیشتر صرف حضور در این عرصه شده و کمتر جنبه های گسترش گسترده آن را در بر گرفته است. به همین دلیل شما شاهد آن هستید که توسعه دیجیتالی در کشور ما مثل دیگر جنبه های توسعه صرفاً در شهرهای بزرگ انجام گرفته و شهرهای کوچک و روستاها از این مواهب برخوردار نیستند در حالی که حداقل تکنولوژی دیجیتال می تواند توسعه را از روستاها و حتی مناطق محروم آغاز کند همچنانکه هم اکنون بسیاری از روستاییان هندی با استفاده از ابزارهای اطلاع رسانی از خدمات پزشکی و کشاورزی متناسبی برخوردار شده اند.
به اعتقاد صاحبنظران توسعه دیجیتالی نه فقط وظیفه وزارت ICT بلکه باید متمم کار تمام نهادهای دولتی و غیردولتی باشد. شکی نیست که در زمینه ایجاد زیرساخت مشکلات متعددی وجود دارد اما از طرف دیگر قضیه بخش های دیگر دولت هنوز برای قدم گذاشتن در این مسیر آماده نیستند. برای نمونه بانک های دولتی هنوز نتوانسته اند از سیستم های دیجیتالی هوشمند برای ارتباط غیرمستقیم مشتریانشان بهره بگیرند.
هم چنین سرویس هایی چون بیمه ، شهرداری ، دادگستری و بهداشت هم صرفاً برنامه های داخلی خود را پیش می برند و هنوز به نظر نمی رسد ایجاد سرویس ها و خدمات عمومی دیجیتالی در دستور کار این نهادها قرار داشته باشد ، هر چند برخی بودجه هایی که به نهادهای دولتی در این زمینه اعطا شده تا اندازه ای به سرعت دادن و آشنا کردن با قابلیت های ICT انجامیده است اما هنوز یک طرح کلی و جامع برای رسیدن به جامعه اطلاعاتی و استفاده از ابزارهای دیجیتالی وجود ندارد.
یک کارشناس فناوری اطلاعات می گوید: آنچه تاکنون در کشور ما در زمینه فناوری اطلاعات انجام شده در حقیقت شبیه ارائه چند نمونه از یک محصول برای فروش گسترده آن است. در حقیقت به جز مواردی معدود سایر فعالیت های انجام گرفته در این زمینه چندان جدی و حداقل در سطح ملی نیست. به نظر می رسد برای رشد در این زمینه وجود یک برنامه ملی مشخص جهت تعیین اهداف و استراتژی حرکت به سمت جامعه اطلاعاتی ضروری است.
به هر حال با توجه به رشد درخواست برای استفاده از سیستم های دیجیتالی در کشور کارشناسان پیش بینی می کنند با رشد گسترده تقاضا برای استفاده از قابلیت های تکنولوژی های دیجیتالی ناخودآگاه سیستم ها نیز به این سمت کشیده می شوند اما به نظر می رسد پیش از آنکه مجبور به استفاده از ابزارهای دیجیتال شویم بهتر باشد که خود استفاده صحیح از آن را برگزینیم

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات