رسانه‌ها و تردیدهای بی‌اساس

امروزه وقتی مردم درباره رسانه‌ها صحبت می‌کنند، منظورشان تقریباً شکل‌های دقیق تکنولوژیکی گسترده در حوزه ارتباطات است. به این دلیل که این سیستم‌های ارتباطی می‌توانند در کمترین زمان ممکن دسترسی مردم در سراسر جهان را به اطلاعات امکان‌پذیر کنند.
اغلب می‌شنویم که ما در عصر "انقلاب اطلاعات" زندگی می‌کنیم. اگر به دوروبرمان نگاه کنیم، می‌بینیم که در سال‌های اخیر در بخش رسانه‌ها پیشرفت‌های قابل توجهی رخ داده است. به لطف کابل، ماهواره و دیجیتالی شدن میزان دسترسی به کانال‌های متفاوت تلویزیونی افزایش یافته و تعداد بیشتری فیلم‌ها را روی "DVD می‌بینید، نه کاست ویدئویی.
کامپیوترهای خانگی نیز وسیله‌ای شده آشنا و ضروری. تا همین سی سال پیش کامپیوتری با ظرفیت نمونه‌های رومیزی معاصر آن قدر بزرگ بود که تمام فضای یک اتاق را پر می‌کرد و قیمتش خیلی بیشتر از توانایی خرید فردی از طبقه متوسط بود. حالا با اتصال این کامپیوترها به شبکه اینترنت جهان زیر دست و انگشت‌های ماست، چیزی که نسل گذشته حتی تصورش را هم نمی‌کرد.
● فن‌آوری هوشمند
همه این تغییر و تحول‌ها تا حدی به عنوان بخشی از تحقیق و توسعه در زمینه‌های جنگ و کشف فضا پدید آمده است. چیزی که در اولین نگاه به نظر می‌رسد اصلاً ربطی به رسانه ندارد. هر دو حوزه نه تنها به کوچک سازی (تولید چیزها در مقیاس بسیار کوچک) نیاز دارند، بلکه وجود فن‌آوری بسیار هوشمند (که هدایت شونده کامپیوتری است) هم برایشان ضروری است. با افت صنایع تولیدی سنگین مثل صنایع فلزی و معادن ذغال سنگ، در اروپای غربی، شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری و سوددهی را در تابش صنایع جدید الکترونیکی مثل تولید سخت‌افزار و نرم‌افزار کامپیوتری دیدند و دولت‌ها هم از این منابع جدید اشتغال‌زایی و درآمد مالیاتی استقبال کردند.
علاوه بر این با اشباع بازار "اجناس سفید" مثل یخچال، ماشین لباسشویی و تلویزیون، شرکت‌های الکترونیکی در جست‌و‌جوی محصولات جدید و بازارهای تازه برآمدند. آنها همچنین برای قدم گذاشتن به بخش‌های ارتباطات و پخش تلویزیونی، که حداقل در اروپای غربی همیشه ملک مطلق دولتی بوده، جنجال و هیاهو به پا کردند و در نهایت با افزایش این شرکت‌ها در سراسر جهان نیز آنها به وسایل پیچیده‌تر ارتباطی رخ نمود.
به این ترتیب آنها می‌توانستند با تمامی قسمت‌های دور و نزدیک امپراتوری تجارت در تماس باشند.
● پول‌سازی و همگرایی
نتایج چشمگیر و بهت‌آور این پیشرفت‌ها، ابتدا، افزایش تجاری‌سازی ارتباط از راه دور و پخش برنامه‌ها بوده که البته پیش از این به عنوان خدمات دولتی و همگانی (باز هم در اروپای غربی) انجام می‌گرفت و سپس، افزایش همگرایی این بخش‌ها.
امروزه هیاهوی زیادی درباره انقلاب اطلاعاتی وجود دارد. تقریباً هر روزنامه و مجله‌ای را که باز می‌کنید به کلمه‌های "بزرگراه اطلاعات" و "میلیونرهای تجارت الکترونیکی" بر می‌خورید یا با انواع آگهی‌های نرم‌افزار و سخت‌افزار کامپیوتر روبه‌رو می‌شوید. با این تعریف‌ها مشخص است که بیشتر این هیاهوها کاملاً ریشه تجاری دارد. چون شرکت‌ها می‌خواهند که محصولاتشان خریده شود و این خرید ادامه‌دار باشد. البته این کار اشتباه نیست و هیچکس نمی‌تواند تغییرها و پیشرفت‌های مهم رسانه‌ها را در بخش برنامه‌ها، در سال‌های اخیر منکر شود. از طرف دیگر باید توجه داشته باشیم پرسش‌هایی که پیشرفت‌های اخیر رسانه‌ها در اذهان ایجاد کرده‌اند سؤال‌هایی است که پیش از این هم در برهه‌ای از کار رسانه‌ها وجود داشت. در واقع افزایش تجاری‌سازی اینترنت و ابزارهای جدید ارتباطات همان مسائلی را به دنبال دارد که تجاری‌سازی رسانه‌های سنتی در پی داشت.
● تأثیر روی زندگی ما
بنابراین شاید بهتر باشد بدون توجه به تمام جنجال‌های همیشگی بر سر اینکه زندگی ما دیگر مثل سابق نخواهد بود سراغ این برویم که تکنولوژی جدید اطلاعات و ارتباطات چه تأثیری بر زندگی ما می‌گذارد و به این ترتیب از پیشرفت‌ها استقبال کنیم.
این تغییرها ممکن است در بخش‌های کلیدی زندگی ما پدیدار شود:
خرید: آیا خرید از طریق تلویزیون [با تماشای آگهی] و کامپیوتر یعنی مرگ فروشگاه‌های خرده‌فروش و سوپرمارکت‌ها؟
آیا به این ترتیب از خانه‌ها‌یمان کمتر بیرون خواهیم رفت؟ آیا خیابان‌هایمان پر می‌شود از کامیون‌ها و وسائل نقلیه‌ای که همه این اجناس سفارش داده شده را در منازل تحویل می‌دهند؟
تلویزیون: آیا تلویزیون باز هم برنامه‌های خوب تولید خواهد کرد؟ آیا در آینده، دیگر نمی‌توانیم بین واقعیت و اطلاعاتی که با آنها تغذیه می‌شویم فرقی قائل شویم؟
آموزش و تحصیل: آیا همه مدارس می‌توانند کامپیوتر در اختیار شاگردانشان قرار دهند و آنها را از مزایای این دستگاه برخوردار کنند؟ آیا کامپیوترها بر سطح دانش ما می‌افزایند یا فقط حجم اطلاعات را در جهان بالا می‌برند؟
سیاست: آیا می‌توانیم از طریق کامپیوتر درباره مسائل مهم ملی یا منطقه‌ای رأی بدهیم؟ آیا سیاستمداران ما هر روز بیشتر نگران "تصویر" می‌شوند و ابزار و خط مشی‌ها را به دلخواه خودشان کنترل می‌کنند و تغییر می‌دهند؟
کار: آیا کسانی که در صنایع سنتی رو به زوال کار می‌کنند برای کار در صنایع اطلاعاتی جدید آموزش داده می‌شوند؟ آیا برای همه کار به اندازه کافی وجود خواهد داشت؟ و ...
جامعه: آیا کشورهای غربی به کشورهای غنی از نظر اطلاعاتی یا فقیر اطلاعاتی، باسواد کامپیوتری بی‌سواد کامپیوتری تقسیم خواهند شد؟ و آیا این تقسیم‌بندی‌ها در سطح جهانی بین کشورهای پیشرفته و در حال توسعه هم تکرار خواهند شد؟
● چشم‌انداز رسانه‌های جدید
اینها سؤال‌های کلیدی هستند که با حضور تکنولوژی‌های جدید اطلاعات و ارتباطات که پایه و اساس چشم‌انداز امروز رسانه‌های همگرای رو به افزایش هستند، خودنمایی کرده و می‌کنند. اگر بخواهیم از فرصت‌های به دست آمده بهترین استفاده را بکنیم، باید پاسخ این سؤال‌ها را بیابیم. پرسش درباره مالکیت، کنترل، قانونگذاری، سرمایه‌گذاری و استفاده از رسانه‌ها همانقدر ملموس و مهم است که در گذشته بوده است.
همانطور که می‌دانیم تجربه و برخورد با رسانه‌های قرن بیستم با وجود تمام لذت‌ها و شادی‌هایی که برای میلیون‌ها نفر در سراسر کره خاکی به همراه داشته‌اند همیشه خوب و شاد نبوده است. شاید با درک بهتر و آموختن بیشتر درباره رسانه‌ها - هم گذشته و هم حال - بتوانیم برخی از ترس‌ها و تردیدهای غیرمنطقی و بی‌اساس را که هنوز در بعضی بخش‌ها رسانه‌ها را احاطه کرده‌اند، از بین ببریم.
در عین حال اگر قرار است با موفقیت در تابلوی شلوغ و رو به ازدیاد رسانه‌ها سفر کنیم باید از موضع ارزیابی و پاسخ خواهی از این "صنایع فرهنگی" هم برخوردار باشیم. رسانه‌ها امروزه نیز مانند قبل نقش مهمی در جوامع به عهده دارند. آنها شغل ایجاد می‌کنند و درآمدزا هستند و مهمتر از اینها همه اطلاعاتی را که به عنوان شهروندان مطلع یک جامعه دموکراتیک در انجام امور زندگی روزمره‌مان نیاز داریم، در اختیارمان می‌گذارند.

نویسنده : جولیان پتلی

منبع : مرکز توسعه و تبادل دانش فناوری اطلاعات