رسانه‌های جهان و زبان فارسی

آغاز پخش کانال فارسی شبکه MBC، انتشار نسخه فارسی وب سایت شبکه العربیه، راه‌اندازی نسخه فارسی سایت رسمی فرماندهی مرکزی ارتش آمریکا، انتشار نرم‌افزار ارسال پیامک فارسی و تأسیس تلویزیون مشترک فارسی‌زبانان به مرکزیت تاجیکستان، ۵ خبر مهمی بودند که طی هفته اخیر در رسانه‌ها منتشر شدند.
نقطه مشترک همه این خبرها توجه به زبان فارسی برای پوشش وسیع‌تر مخاطبان در حوزه تمدنی فارسی زبانها است. زبان فارسی اگر چه به لحاظ تعداد مخاطب و جمعیت تحت پوشش قابل مقایسه با زبان‌های رایج دنیا نیست، اما به دلایل متعدد مورد توجه رسانه‌های جهانی قرار گرفته است؛
به‌طوری که اغلب شبکه‌های بزرگ بین‌المللی یا ورژن فارسی رسانه‌های خود را راه‌اندازی کرده یا این موضوع را در دستور کار خود دارند.
رادیوهای بین‌المللی، تلویزیون‌های جهانی، وب سایت‌های بزرگ اینترنتی، موتورهای جستجوگر و سایر رسانه‌ها و ابزارهای مبتنی بر اینترنت و ماهواره، پشتیبانی از زبان فارسی را با جدیت دنبال می‌کنند.
هدف مشترک همه آنها تاثیرگذاری بر مخاطبان فارسی زبان است؛ مخاطبانی که علاوه بر حوزه تمدنی ایران، افغانستان، تاجیکستان، شمال عراق و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس در گستره‌ای بین‌المللی از اروپا گرفته تا آمریکای شمالی و آسیا پراکنده‌اند و جمعیتی بالغ بر ۱۰۰ میلیون نفر را شامل می‌شوند.
علاوه بر این، این جمعیت به دلایل ژئوراهبردی جزو تأثیرگذار‌ترین ملل جهان به شمار می‌روند و تحولات مربوط به آنها همواره در کانون توجهات جهانی قرار داشته است.
در داخل کشور نیز رشد استفاده از رسانه‌های جدید مانند اینترنت و تلفن همراه و ماهواره باعث شده تلاش‌هایی برای گسترش امکانات کاربری به زبان فارسی صورت گیرد.
نگاهی به برخی آمارها و گزارش‌ها در این زمینه قابل تامل خواهد بود: « زبان فارسی در جایگاه ۴۳ بزرگ‌ترین دانشنامه اینترنتی جهان قرار گرفت ؛ انجام طرح ملی لینوکس فارسی به اتمام رسید ؛ نرم افزار تایپ گفتار مستقیم فارسی تولید شد.»
تجزیه وتحلیل هر یک از این طرح‌ها نشان می‌دهد که به‌طور کلی گرایش به سمت منعطف کردن فناوری‌های رسانه‌ای به خصوص رسانه‌های اینترنتی و رایانه‌ای با نیازهای کاربران و مخاطبان بسیار قوی است.
اما تاکید دقیق‌تر بر ۳ طرح به شرحی که تقدیم می‌شود حاکی از کم توجهی بخش دولتی در ایران به موضوع زبان فارسی در محیط‌های رسانه‌ای است:
۱) در تاریخ ۰۱/۵/۱۳۸۵، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای به این شرح تصویب کرد:« به منظور ساماندهی نگارش زبان فارسی در محیط‌های رایانه‌ای و صیانت از دستور خط صحیح زبان فارسی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است ظرف مدت ۶ ماه نسبت به طراحی نرم‌افزار نوشتار رایانه‌ای مجهز به سیستم غلط یاب خودکار و براساس دستور خط زبان فارسی مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی اقدام کند.»
آن ۶ ماه گذشت و چند ۶ماه دیگر نیز سپری شد اما نرم افزار یا به قول متخصصان، «پک» مذکور تولید نشد و بررسی‌های نویسنده نشان می‌دهد که بعد از قریب ۲۰ ماه چرخش اداری و پاس شدن طرح بین نهادهایی همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، شورای‌عالی اطلاع‌رسانی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و مرکز تحقیقات مخابرات ایران و دانشگاه صنعتی شریف، به‌تازگی این طرح در لیست طرح‌های مناقصه مرکز تحقیقات مخابرات ایران قرار گرفته تا اگر داوطلبی برای تولید آن پیدا شد، وارد مرحله برنامه نویسی آن شود.
۲) نتایج یک تحقیق علمی در مرکز تحقیقات مخابرات ایران نشان می‌دهد که از حدود ۸ میلیون صفحه موجود در دامنه IR حدود ۶ میلیون آن، مربوط به سایت‌های خبری است.
لذا محتوای مناسب به جز خبر، تنها حدود ۲ میلیون صفحه است که در مقابل بیشتر کشورها که بیش از ۱۰۰ میلیون صفحه دارند، رقم بسیار کمی است (به‌عنوان مثال، دولت الکترونیکی کره جنوبی، شامل بیش از ۱۰۸ میلیون صفحه است.) بر اساس این تحقیق سایت‌های دولتی تنها حدود ۹درصد یعنی حدود ۱۸۰ هزار صفحه را شامل می‌شود که نسبت به سایر کشورها رقم بسیار کمی است.
دیگر نتایج بارز این تحقیق عبارتند از: کم بودن حجم محتوای فارسی وب در مقایسه با سایر کشورها (نسبت ۱۰ )، نیاز به یک مرکز داده اینترنتی در کشور (۷۳ درصد سایت‌ها در خارج از کشور هستند)، نیاز به موتور‌های جست‌وجوی بومی (محتوا بیشتر از کدینگ‌های عربی استفاده کرده است)، کم بودن سرویس‌های دولت الکترونیک (جست‌وجو و امنیت).
بر اساس آمار دیگری که توسط انجمن فناوری اطلاعات جوانان کشور تهیه شده از آنجایی که تعداد کل صفحات موجود در وب بیش از ۸ میلیارد است و تعداد صفحات موجود فارسی در وب حدود ۸ میلیون است، این نشان می‌دهد که سهم صفحات فارسی از وب یک صدم درصد است که این رقم بسیار کمی است.
▪ طرح تسما
شورای‌عالی اطلاع رسانی با ارائه طرح تسما (تولید و ساماندهی محتوای الکترونیکی ایران) درصدد ساماندهی تولید محتوا در اینترنت است، اما این طرح نیز در یک سال گذشته در سایه موضوع ادغام یا بقای شوراهای عالی با رکود مواجه بود.
۳) در سال ۱۳۸۲ مجمع تشخیص مصلحت نظام بررسی و تدوین سیاست‌های کلی نظام در بخش ارتباطات مخابراتی و پستی را به پایان برد که یکی از مهم‌ترین مصوبات آن در این زمینه اتخاذ تدابیر لازم و تمهیدات فنی و اقتصادی به منظور حمایت از گسترش منابع و اطلاعات به خط و زبان فارسی در محیط‌های رایانه‌ای و دیجیتال از قبیل تمهید و عرضه نرم افزاری ترجمه همزمان رایانه‌ای منابع و اطلاعات، قرائت و جست و جوی رایانه‌ای متون به خط و زبان فارسی و همچنین تدوین و تصویب استاندارد ملی و بین‌المللی نمایش الفبای فارسی در محیط رایانه‌ای بود با اینکه از تاریخ تصویب این مصوبه حدود ۵ سال می‌گذرد ولی هنوز گزارشی از عملکرد دستگاه‌های دولتی در این مورد منتشر نشده است.
یکی از مشکلات اصلی کاربران اینترنت برای استفاده از منابع موجود در این شبکه جهانی، فقدان یک نرم افزار ترجمه همزمان متون خارجی به زبان فارسی است.
بسیاری از کشورهای غیر انگلیسی زبان سال‌هاست این مشکل را حل کرده‌اند و اکنون نه‌تنها نرم افزارهای ترجمه ماشینی متون به زبان‌های مختلف در آن کشورها وجود دارد بلکه این نرم‌افزارها روی اینترنت قرار گرفته و امکان استفاده آنلاین از آنها حتی توسط موتورهای جست‌وجو نیز وجود دارد ؛
در ایران برخی شرکت های بخش خصوصی تلاش‌هایی به منظور تولید چنین نرم افزار‌هایی را از سال‌ها پیش آغاز کرده‌اند اما این تلاش‌ها به دلایل مختلف از جمله پشتیبانی مالی به نتیجه مطلوب منجر نشده است.
پروفسور مرتضی انواری طرحی تحت عنوان تولید نرم افزار ترجمه ماشینی را در مرکز ملی ICT شروع کرد که البته هنوز از نتایج آن اطلاعی منتشر نشده است.
این در حالی است که بزرگ‌ترین طرح تولید نرم افزار ترجمه همزمان به فارسی توسط یک انجمن آمریکایی در حال تکمیل شدن است.
انجمن ترجمه آمریکا با همکاری سازمان ملل متحد از سال ۱۹۸۲ روی تهیه نرم افزار ترجمه ماشینی برای زبان‌های مختلف، تحقیقات خود را آغاز کرده است اکنون طرح مذکور قادر است در سایت اینترنتی خود مطالب ۱۷ زبان مختلف از جمله زبان فارسی را به صورت آنلاین به یکدیگر در ابعاد محدود و آزمایشی ترجمه کند.
● زبان فارسی و مایکروسافت
توجه به زبان فارسی حتی شرکت‌های بزرگی همچون مایکروسافت را وسوسه کرده که نرم افزارهای سازگار با زبان فارسی بنویسند. اکنون مایکروسافت حتی نسخه فارسی سایت مرکزی خود را نیز راه اندازی کرده است.
موتور جست‌وجوی گوگل نیز قادر است متون اینترنتی را به ۶ زبان انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اسپانیایی، پرتغالی و ایتالیایی به صورت آنلاین و متقابل (از هر زبان به زبان دیگر) ترجمه کند.
اخیرا ۴زبان عربی، ژاپنی، کره‌ای و چینی هم به این موتور ترجمه همزمان اضافه شده که البته ۴ زبان اخیر نسخه بتای خود را سپری می‌کند.
اضافه شدن زبان عربی به طرح ترجمه گوگل از این لحاظ اهمیت دارد که به‌دلیل مشابه بودن ساختار زبان‌های عربی و فارسی امکان توسعه این طرح به زبان فارسی را راحت‌تر می‌کند
ظاهرا انجمن ترجمه آمریکا، مایکروسافت و گوگل، طرح تولید نرم افزارهای ترجمه فارسی را جدی‌تر از سازمان‌های ایرانی دنبال می‌کنند.

دکتر حمید ضیایی پرور

منبع : روزنامه همشهری