آینده بشریت از دیدگاه شهید مطهری

“آینده بشریت از دیدگاه استاد شهید مطهری” عنوان کتابی است که به قلم سیده سعید حسینی ناشر آن انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) و تعداد صفحات کتاب ۳۲۰ صفحه می‌باشد. نویسنده در مقدمه کتاب آورده است: موضوع کتاب آینده بشریت از دیدگاه استاد مطهری است. آینده بشریت شامل آینده قبل از ظهور و پس از ظهور، رجعت،‌برزخ و آخرت می‌شود ولی آنچه مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته آینده پیش از عالم برزخ و آخرت است. پرسش اصلی این است که آیا آینده بشر معلوم است یا نامعلوم؟ و اگر معلوم است درخشان و سعادتمندانه است یا تاریک و شقاوتمندانه؟ و اگر سعادتمندانه است دارای چه ویژگی‌هایی است؟ و بالاخره نقش ما برای رسیدن به آن عصر زندگی چیست؟ استاد ابتدا به طرح جامعه آرمانی اسلام اشاره می‌کند و چنین می‌نویسد: اسلام با طرح جامعه آرمانی- که اول واقع‌بینانه است، دوم با وجودتخلف‌ناپذیری وعده الهی اختیار انسان را کاملا دخیل می‌داند. سوم هدفی با چند مرتبه برای آن در نظر دارد و چهارم تحقق بخش آن را انسان کاملی می‌داند که با نام و خصوصیات نزد شیعه معلوم است- آینده‌ای بسیاردرخشان برای بشریت ترسیم می‌کند، که هدف اصلی این اثر بیان تفصیلی این دیدگاه از منظر استاد مطهری است.
گفتنی است “آینده بشریت از دیدگاه استاد شهید مطهری” تاکنون مورد بررسی قرارنگرفته است؛ البته در بین آثار بزرگان می‌توان به مطالبی ارزشمند اشاره کرد که بخشی از زیرمجموعه‌های برخی فصول این کتاب را، تحقیق کرده‌اند که مناسب‌ترین و نزدیک‌ترین نوشته با عنوان این کتاب، مقاله آقای حسین سوزنچی باعنوان “مهدویت و انتظار در اندیشه شهید مطهری” است که در شماره ۵۴ مجله موعود چاپ شده است. پس از این مقاله، می‌توان از مقاله استاد حمید پارسانیا در کتاب اندیشه سیاسی آیت‌الله مطهری و مقاله موعودگرایی و فلسفه تاریخ (شماره ۲۳۷ و ۲۳۸ عصر ما) و سپس کتاب ارزشمنداستاد آیت‌الله مصباح یزدی با عنوان “جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن”‌نام برد؛ ولی عنوان‌هایی که ذکر گردید و بیشتر آنها که نام برده نشد، اولا مقاله بوده و در حد تفصیل نمی‌باشند، ثانیا بخشی از آینده بشریت را بررسی کرده‌اند به‌طور مثال مهدویت یا زیرمجموعه‌های آن مثل نهاد سیاست، ثالثا به‌طور غالب از دیدگاه استاد مطهری نبوده‌اند و رابعا به مبانی اندیشه استاد اشاره‌ای نکرده‌اند؛ بنابراین از آنچه پیش روی شماست، می‌توان به‌عنوان کاری نو یاد کرد. لازم به ذکر است که کتاب مذکور در چهار بخش”کلیات و مفاهیم”، “مبانی استاد مطهری در اندیشه آینده بشریت”، “جامعه و تاریخ” و “آینده بشریت از دیدگاه استاد مطهری” تنظیم شده است.
آینده در لغت به معنی “زمان پس از حال”و “وقتی که نیامده است”‌می‌باشد و در اصطلاح “آینده‌گرایی” به معنای جامعه و محیطی است که بشریت در طول تاریخ تمام تحرک و تکاپوی خود را برای رسیدن به آن حاکمیت و جامعه سپری کرده است. جامعه‌ای که در آن انسان به سوی مطلوب و محبوب خود جهت‌گیری مستقیم خواهد کرد و به بیشترین مطلوب‌های خود دست پیدا می‌کند. به نظر برخی محققان آینده از تعامل چهار مولفه “رویداد”، “روند”، “تصویر” و”اقدام” پدید می‌آید. “رویداد” یعنی واقعیتی که روی دادن آن محتمل به نظر می‌رسد، “روند” یعنی حرکت خاص جهت‌دار، “تصویر” یعنی آنچه مردم از آینده در ذهن خود می‌پرورانند، و “اقدام” یعنی عملی که براساس آن تصویر انجام می‌دهند. استاد مطهری در تعریف غیب آورده است: آن چیزی است که از حواس ظاهری ما نهان است. غیب و شهادت دواصطلاح قرآنی است. در جهان‌بینی قرآن، عالم هستی منحصر به محسوسات ما نیست و آنچه محسوس است “شهادت”‌نام دارد. از طرفی پیامبران آمده‌اند تا مردم را به عالم غیب مومن و متصل کنند.غیب بودن غیب مربوط به مقدار توانایی دستگاه‌های حسی و ادراکی است نه به وجود حایل و مانعی میان دستگاه ادراکی ما و غیب؛‌بنابراین اهل معرفت می گویندحق تعالی از کثرت ظهور در خفاست، او از این جهت مخفی است که هیچ‌گونه غیاب، افول و غروبی ندارد و هیچ چیز و هیچ‌جا از او خالی نیست. استاد مطهری با تقسیم مددغیبی به خاص و عام می‌گوید: مدد غیبی عام آن است که سراسر هستی قائم به خداوند است و هر لحظه در اصل هستی از غیب؛ مدد می‌گیرد و با بیان ملاصدرا(قدس سره) درباره حرکت جوهری، قائم بالغیر بودن جهان واضح‌تر می‌شود.
مددهای غیبی عام رحمت رحمانیه پروردگار است؛ ولی در کنار آن رحمت رحیمیه که عبارت است از دستگیری‌ها و الطاف خاص نیز وجود دارد که یک موجود مکلف دراثر حسن انجام وظیفه مستحق آن می‌گردد. استاد در تقسیم دیگر امدادهای غیبی خاص را به فردی و اجتماعی تقسیم می‌کنند. قسم فردی آن مانند فراهم شدن اسباب و وسایل مادی کار، تقویت دل واراده، هدایت و روشن‌بینی و الهام افکار بلندعلمی می‌باشد؛ اما در کنار اینها جامعه بشریت نیز از مددهای غیبی بهره‌مند می‌باشد. در شرایطی که جامعه بشریت سخت نیازمند نجات بوده است، خداوند متعال پیامبران عظیم الشان را مبعوث کرده است. برای مثال در مورد حضرت رسول اعظم(ص) قرآن می‌فرماید:‌”و کنتم علی شفا حفره من النار فانقذکم منها” استادمطهری ظهور حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه را مصداق مدد غیبی اجتماعی می‌داند، با این توضیح که اگرچه بشریت از نظر علم پیشرفت‌های بزرگی داشته اما سرچشمه انحراف‌های بشر همیشه نادانی نیست، بیشتر انحراف‌های او از ناحیه غرایز و تمایلات مهارنشده، شهوت و غضب است. در پرتو علم به جای حس جاه‌طلبی و برتری‌طلبی واستثمار بشر، روح عدالت، تقوا، رضایت به حق خود، عفاف و راستی جایگزین نشده؛ بلکه بشر را مغرورتر و غرایز حیوانی او را افروخته‌تر کرده است، به همین دلیل علم و فن امروز به صورت بزرگترین دشمن بشر شده است زیرا علم فقط چراغ بوده و باید اختیار آن را به دین سپرد تا انسان را به مقصد عالی برساند. امروزه بسیاری اندیشمندان با بدبینی به آینده بشریت می‌نگرند و معتقدند با قدرت علمی خود، گور خود را خواهند کند اما کسی که ایمان به غیب دارد جهان را دارای صاحبی به نام خداوند می‌داند، معتقد است خلقت این جهان وانسان بیهوده و عبث نیست و هرگاه که جهان بر سر پیچ خطر قرار گیرد همچون گذشته مصلح و منجی را از آستین غیب خواهد رساند. و جالب این است که در برخی روایات غیب به خود حضرت صاحب(عج)‌اطلاق شده است.
مانند آنکه از امام صادق(ع) درباره “الم، ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین، الذین یومنون بالغیب” سوال کردند، حضرت فرمود:‌”المتقون شیعه علی(ع) و الغیب فهو الحجه الغایب” استاد مطهری در ضمن اینکه اصل ظهور را مدد غیب اجتماعی می‌دانسته، ولی تذکر می‌دهد که تکلیف فردی و اجتماعی مردم از بین نمی‌رود، و ظهور مصداق اصل قرآنی “ان تنصرو الله ینصرکم” می‌باشد. همچنین می‌توان افزود که برخوردار شدن از نصرت الهی معلق بر یاری کردن دین خداست پس نه تنها تکالیف مردم ساقط نمی‌شود بلکه قیام برای تشکیل حکومت اسلامی واجب می‌گردد. حاصل آنکه: به نظر استاد همان‌طور که یک فرد سه دوره کلی دارد: دوره کودکی که دوره بازی و افکار کودکانه است و دوره جوانی که دوره خشم و شهوت است ودوره عاقله مردی که دوره پختگی و حکومت عقل است، اجتماع بشر هم همین‌طور است. اجتماع بشر سه دوره طی خواهد کرد: یک دوره به تعبیر قرآن دوره جاهلیت است. دوره اساطیر وافسانه‌ها؛ دوره دوم دوره علم است؛ البته علم و جوانی. عین حکومت خشم (بمب) و شهوت (مینی‌ژوب) دوره سوم دوره عقل وعدالت. دوره حاکمیت معرفت، عدالت،‌صلح، انسانیت و معنویت.
فلسفه بزرگ مهدویت در عین اینکه پیش‌بینی یک سلسله تکان‌های شدید و بی‌عدالتی‌هاست،‌پیش‌بینی یک آینده سعادت بخش و پیروزی کامل عقل بر جهل، توحید بر شرک، ایمان بر شرک، عدل بر ظلم، سعادت بر شقاوت است. همه منتظران باید به این نکته توجه داشته باشند که انتظار واقعی، می‌تواند ظهور امام زمان(عج) را به جلو اندازد. امام صادق(ع)‌فرمودند: نجات بنی اسرائیل توسط حضرت موسی از دست فرعونیان، بعد از ۴۰۰ سال مقرر شده بود؛ ولی ضجه مردم و درخواست واقعی برای آمدن منجی ۱۷۰ سال از مقدار آن کاست.

منبع : روزنامه رسالت