پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

کودتای نوژه حقارتی دیگر برای آمریکا


کودتای نوژه حقارتی دیگر برای آمریکا
هر چند که شکست آمریکا در صحرای طبس موجب شد تا مقامات این کشور به طور موقت اندیشه عملیات نظامی بر چند کشورمان را از سر بیرون کنند ، اما این حادثه باعث شد تا آمریکا بیان طرحهای خرابکارانه خود را متوقف کنند بلکه حمایت مستقیم از ضد انقلابیون و تحریک آنان و همچنین پشتیبانی از رژیم بعث عراق ، در مرحله پس از شکست کودتا در دستور کار آنان قرار گرفت . برخی کارشناسان کشورمان معتقدند که پس از شکست آمریکا در حمله نظامی به طبس ، دو راهکار برای جبران این مسأله از سوی مقامات کاخ سفید در نظر گرفته شد که عبارت بودند از :
الف) انجام یک کودتای نظامی با هدف سرنگونی نظام جمهوری اسلامی با همکاری فرماندهان سابق ارتش رژیم شاهنشاهی ، نیروهای ساواک ، گروه های ضد انقلاب ، متحدین آمریکا در منطقه و از طریق دریافت کمکهای مالی ، نظامی و فنی آمریکا .
ب) تحریک یک کشور ثالث به طرح ریزی حمله نظامی و تجاوز گسترده به خاک جمهوری اسلامی ایران . (۱)
مؤیوداتی برای اثبات این نظریه وجود دارد . از یک سو برخی مقامات آمریکایی در خاطرات یا اظهارات خود با ظرافت به این مسأله اشاره کرده اند . از جمله برژینسکی – مشاور امنیت ملی کارتر – به بحثهای خود با کارتر رئیس جمهور وقت آمریکا و دیگر اعضای کابینه وی درباره لزوم انجام دادن یک عملیات تلافی جویانه در صورت شکست توطئه طبس اشاره کرده است و می گوید :
" براون ( وزیر دفاع آمریکا ) و ترنر ( رئیس سازمان سیا ) با عملیات تلافی جویانه در صورت شکست مأموریت نجات موافق بودند ... در هر حال ، در پایان این گفت و گوها به ما اجازه داده شد طرح هایی را برای عملیات تلافی جویانه در نظر بگیریم ، ولی تصمیم اجرای این نقشه ها به بعد موکول شد " (۲)
همچنین اعترافات برخی سران دستگیر شده کودتای نوژه نیز به نشان دهنده آن است که بحث تقدم و تأخر این دو توطئه در میان طراحان و استراتژیستهای آمریکایی مطرح بود و سرانجام قرار شد طرح کودتا که کم هزینه تر ، مؤثرتر و سریعتر می باشد ، اجرا شود و در صورت شکست آن ، راه حل طولانی تر و پرهزینه تر تحمیل جنگ مورد استفاده قرار گیرد . بعنوان مثال ، در اعترافات یکی از این افراد می خوانیم :
" پس از سفر بنی عامری [یکی از سران کودتا] به پاریس ، طرح حمله عراق به ایران در تقدم دوم قرار گرفت و انجام کودتای نظامی بعنوان اولویت اول ، در صدر برنامه های آمریکا ، قرار داده شد . " (۳) البته آمریکاییان با انجام دادن توطئه های ضد دولتهای مستقل و آزاده جهان – در قالب کودتا – بیگانه نبودند .
مثلا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ ه ش ، توانسته بودند راه را برای دیکتاتوری دوباره محمدرضا شاه آماده کنند . سرنگونی دولت مستقل و ملی سالوادورکنده در شیلی در سال ۱۹۶۷ م نیز از دیگر تجارب موفق آمریکایی ها به حساب می آمد.
علاوه بر این ، دولت آمریکا " بحبوحه پیروزی انقلاب ، یعنی در روز ۲۲ بهمن نیز تلاش کرده بود تا یک کودتای نظامی را ضد انقلاب در آستانه پیروزی ، سازماندهی کند . برژینسکی ، مشاور امنیت ملی کارتر که بیش از تمامی همکاران رئیس جمهور آمریکا به استفاده از روشهای تند و خشن علیه انقلاب ایران علاقه مند بود ، در بحبوحه انقلاب و در حالیکه سولیئان – سفیر آمریکا در ایران – در تلاش برای نجات پرسنل نظامی این کشور در تهران از محاصره بود ، با وی تماس گرفته و خواستار اظهارنظر سولیوان در این مورد شد . نظرات تو در این زمینه خواندنی است .
" نهایت خشم و عصبانیت من در این مکالمه موقعی بود که گفته شد برژینسکی درباره امکان ترتیب دادن یک کودتا برای استقرار یک رژیم نظامی به جای حکومت در حال سقوط بختیار ، از من نظر می خواهد . این فکر و این سؤال در آن شرایط به قدری سخیف و نامعقول بود که بی اختیار مرا به ادای یک کلمه زشت درباره برژینسکی وادار ساخت . " (۴)
سولیوان سرانجام به دنبال اصرار مقامات واشنگتن با رئیس مستشاران نظامی آمریکا در تهران که در محاصره نیروهای انقلابی بود ، تماس می گیرد و نظر خود را این چنین اعلام می کنند :
" در شرایط فعلی شانس موفقیت یک کودتای نظامی فقط پنج درصد است . " (۵)
اما برژینسکی خیال کودتا را کنار نمی گذارد و اندکی پس از پیروزی انقلاب با ژنرال هایزر که تا چند روز قبل از پیروزی انقلاب ، برای ساماندهی ارتش شاهنشاهی در تهران به سر می برد ، تماس می گیرد و از او سؤال می کند که آیا مایل است برای انجام دادن یک کودتای نظامی به تهران برگردد که هایزر نیز چنین پاسخ می دهد :
" وضعیت فعلی ایران را با توجه به اینکه افراد ارشد رزندان هستند ، بسیار وخیم می دانم به این جهت اجرا کردن برنامه کودتا فعلا میسر نیست ، اما برژینسکی علاقه شدیدی به کودتا نشان می داد ... گفتم تحت شرایطی می توانم این را انجام دهم که به مقدار نامحدودی پول نیاز خواهد بود . باید در حدود ۱۰ تا ۱۲ ژنرال آمریکا را با خودم ببرم و به ده هزار نفر از بهترین سربازان آمریکایی نیاز دارم . حمایت همه جانبه و متحد کشور نیز لازم است. " (۶)
این اظهار نظر موجب می شود تا برژینسکی و همفکرانش در آن مقطع فکر کودتا را از سر به در کنند ، اما به دنبال واقعه گروگانگیری و شکست عملیات نجات در طبس و تحقیر شدید وجهه آمریکا در جان ، این فکر بار دیگر در ذهن سرمداران کاخ سفید جوانه زد و تماسهایی با شاهپور بختیار در پاریس برای هدایت کودتای نوژه بعمل آمد . در همین زمینه سفیران آمریکا و انگلیس در فرانسه با بختیار ملاقات و چگونگی اجرای کودتا ، تاریخ وقوع و تقدم آن نسبت به طرحهای دیگر را مشخص می کنند . این مسایل پس از مسافرت سرهنگ ۲ بازنشسته ژاندارمری ، بنی عامری ، به پاریس در تاریخ ۱۵ اسفند ۱۳۵۸ مشخص شد .
به این ترتیب ، نطفه جدیترین طرح براندازی علیه نظام نوپای جمهوری اسلامی بسته شد و پس از شکست آمریکا در طبس ، به طور جدی در دستور کار قرار گرفت . بر همین اساس ، بختیار – آخرین نخست وزیر رژیم شاه – تحت فشار آمریکا .
● مقدمات و اجرای کودتا :
انگلیس به سازماندهی اجزای کودتا برای مقابله با نظام جمهوری اسلامی پرداخته و به شناسایی و جذب گروه ها و دسته ها و چهره هایی مبادرت می کند که به طور فردی یا جمعی ، در ارتباط با هم ، یا پراکنده علیه نظام جمهوری اسلامی فعالیت می کردند .
به این ترتیب ، بنی عامری در مقام رئیس شاخه عمل و شاخه نظامی کودتا از پاریس به تهران بازگشت و مشغول جذب افراد اطلاعاتی و نظامی از اداره دوم ارتش و مأمورین ساواک منحله شد . (۷) ستار هدایت کودتا با شاخه عمل با کمک حامیان خارجی خود ، توانست دست به ایجاد سه کمیته مجزا به شرح زیر بزند که همگی جلسات زیادی را برای مدیریت کودتا تشکیل می دادند و زیر نظر استاد فرماندهی در پاریس عمل می کردند . این ستاد متشکل از چهره های سیاسی و نظامی رژیم پهلوی بود . (۸) اما سه کمیته تشکیل شده برای انجام کودتا عبارت بودند از :
۱) کمیته نظامی ولجستیک (پشتیبانی)
۲) کمیته سیاسی
۳) کمیته عالی
به هر حال کودتای نوژه که در تاریخ تیر ماه سال ۱۳۵۹ ، یعنی سه روز قبل از وقوع ، کشف و خنثی گردید ، قرار بود با زمینه سازیهایی که شده بود به موفقیت برسد .
بنا بر اعترافات عوامل کودتا ، تمامی ابرقدرتها در مورد کودتای نوژه توافق کرده بودند و طرح کودتا تا آن حد دقیق و حساب شده بود که کودتا گران گمان می کردند در صورت اجرا ، صد درصد موفق خواهند شد اما نحوه اجرای کودتا به این صورت بود که پس از کسب آمادگی های نظامی ، مالی و سیاسی ، عناصر کودتاچی در میان ایلات و عشایر غیور و وطن پرست نفوذ کردند و همچنین با انفجار در دکلهای برق ، راه آهن ، پلها ، غارت سربازخانه ها و غیره تلاش می کردند تا به اندازه کافی اغتشاش و شورش و خرابکاری ایجاد کنند .
به نظر می رسد برنامه این بوده که در مرحله اجرای عملیات حدود ۷۰ تن از شخصیتهای برجسته مذهبی و سیاسی ظرف ۱۲ ساعت دستگیر شوند . عملیات کودتا قرار بود همزمان در تهران و سایر شهرهای بزرگ به اجرا درآید و اماکنی مانند مدرسه فیضیه ، اقامتگاه امام ، کمیته مرکزی ، نخست وزیری ، میعادگاه های نماز جمعه ، صدا و سیما و غیره با هواپیماهای جنگی بمباران شود . قرار بود کودتاگران در این بمباران ها ، از بمبهای خوشه ای و آتش زا استفاده کنند و از پرسنل مجرب نظامی نیز بهره برند . (۹) همچنین در نظر داشتند تا پس از آغاز عملیات هوایی ، به فاصله کوتاهی نیروهای زرهی و پیاده وارد عمل شوند.
رکنی در این مورد می گوید :
اعضای نیروی زمینی و لشکر گارد می گفتند بعد از اینکه نیروی هوایی وارد کار شد و هدفهای انتخاب شده را کوبید ، ما حداکثر تا چهارساعت ، با تانکها و نفرات وارد عمل می شویم . " (۱۰)
نکته جالب آنکه عوامل خرابکار و وابستگان به بیگانه ، مانند دیگر سرکردگان گروهکهای ضد انقلاب و اربابان خارجی شان ، امام خمینی (ره) را بزرگترین خطر می دانستند و با آنکه منزل ساده امام ، منطقه نظامی نبود و از هیچ گونه استحکام دفاعی نیز بهره مند نبود ، اما سه فروند هواپیمای فانتوم را برای بمباران اقامتگاه ایشان آماده کرده بودند .
رکنی در این باره می گوید :
عاملی که خطر واقعی محسوب می شد ، امام بود . به همین جهت ، با وجودی که منزل امام یک منطقه رزمی نبود و در برنامه کودتا بود که مناطق رزمی از بین برد ، اما برای خانه امام سه فروند هواپیمای فانتوم منظور شده بود که این سه فروند هواپیما بمب جنگی داشتند ، یک فروندش موشک داشت ، چون دقت موشک بی نهایت زیاد است و دقت بمب کمتر است ، اینها را با هم مخلوط کرده بودند که حداکثر نتیجه را بگیرند . در یک فروند دیگر ، بمبهای خوشه ای ضد نفر بود که هر گاه پرتاب می شد تا نیم ساعت بعد از آن ، هر کس که به منزل امام و آن محوطه ای که این بمب پرتاب شده بود نزدیک می شد ، از بین می رفت چون اینها فیوز داشتند فیوزها تنظیم شده بود از صفر تا نیم ساعت ... به همین جهت ، بزرگترین دشمن را امام فرض کرده بودند و بیشترین نیرو را هم برای کوبیدن جماران به کار گرفته بودند . پس با توجه به آتش قدرت هوایی ، این کودتا از لحاظ تاکتیکی یک کودتای پیروز بود ، ولی کودتایی بود که ایدئولوژی نداشت و این نقطه ضعف بود . " (۱۱)
در صورت پیروزی کودتا نیز قرار بود اعلامیه زیر به اطلاع مردم برسد :
" همکاران عزیز ! ساعت موعود فرا رسید . ارتش وطن پرست ایران حکومت پوسیده آخوندها را برچید . کلیه واحدهای ارتش به ژاندارمری و شهربانی اعلام همبستگی نمودند . هر گونه مقاومت به شدت سرکوب خواهد شد . آماده اخذ دستورات باشید . " (۱۲) کودتاگران همچنین سر آن داشتند که پس از برکناری دولت توسط عناصر کودتا ، آنان یک دولت صد درصد نظامی روی کار آمدند و زمام امور کشور را – به مدت دو سال – در دست بگیرند . همچنین قرار بود تا بختیار به ایران بیاید و به نخست وزیری برسد ، ولی فقط قدرت سیاسی را در دست داشته باشد و به هیچ حزب و گروه سیاسی تا دو سال اجاره فعالیت داده شود . پس از گذشت دو سال ، یک – به اصطلاح – انتخابات برگزار شود و از مردم خواسته شود تا از بین " جمهوری دموکراتیک " یا " رژیم موروثی سلطنتی " یکی را انتخاب کنند . ! (۱۳) اما در عمل ، شورای نظامی که سرهنگ بنی عامری ریاست آن را بر عهده داشت و قرار بود با برقراری امنیت ، مقدمات و شرایط بازگشت بختیار به کشور رار فراهم آورد ، افکار دیگری را در سر داشت که می توان از آن بعنوان " کودتا در کودتا " یاد کرد .
در حالیکه سران کودتا در پاریس اصرار داشتند که بختیار ظرف ۴۸ ساعت پس از کودتا به ایران بیاید و در پست نخست وزیری مشغول به کار شود ، بنی عامری تأکید داشت که بختیار نباید زودتر از یک هفته به تهران بیاید . اعترافهای کودتاگران نشان می دهد که بنی عامری قصد داشت پس از تثبیت اوضاع در تهران ، قدرت را به نفع خود در دست بگیرد . اما در مقابل ، آمریکاییان با افکار وی مخالف بودند و اعتقاد داشتند که پس از سقوط نظام جمهوری اسلامی ، باید چهره ای صاحب نام و حتی الامکان برخوردار از مقبولیت ، زمام امور را به دست گیرد . آمریکا از این امر آگاه بود که نظام جانشین جمهوری اسلامی باید پیرامون یک شخصیت مشهور و خوشنام و مشروع تشکیل شود تا پس از کودتا ، جامعه درگیر جنگ داخلی و بی ثباتی نشده و در مدت کوتاهی ثبات لازم را کسب نماید . (۱۴)
جالب آنکه شب قبل از کودتا ، نزدیکان امام ایشان را از این توطئه آگاه می کنند ، اما امام خمینی آرام و با خونسردی تبسم کردند و فرمودند :
" توی این مردم نمی شود کودتا کرد . " حتی نیروهای اطلاعاتی از امام می خواهند که برای احتیاط اقامتگاه خود را ترک کنند . اما ایشان در پاسخ می فرمایند :
" من از اینجا تکان نمی خورم و همین جا هستم . هر کدام [از افراد] می خواهند بروند . " (۱۵)
● شکست کودتا
به هر حال ، کودتا سه روز قبل از وقوع ، به علت تشویش و نگرانی یکی از عناصر شرکت کننده در آن و اطْلاع یافتن خانواده وی ، از موضوع ماجرا فاش می شود . خانواده این خلبان که وفادار به انقلاب و امام بودند و بخصوص مادر وی ، او را ملزم به افشای اطلاعات خود در مورد کودتا کرد و او نیز موفق شد حضرت آیت الله خامنه ای و حجةالاسلام هاشمی رفسنجانی را مطلع کند . به این ترتیب ، صبح روز چهارشنبه ۱۸/۴/۱۳۵۹ را طرح کودتا توسط این فرد ، لو می رود . چند ساعت پس از افشای کودتا ، یکی از درجه داران تیپ نوهد نیز به کمیته مستقر در اداره دوم ستاد مشترک مراجعه می کند و یک پاکت در بردارنده بخشی از طرح عملیاتی کودتا را در اختیار کمیته فوق قرار می دهد و عملیات ضد کودتا از همین جا آغاز می شود . علاوه بر افشای این اطلاعات ، قرائن و شواهد گوناگون . دیگری که از فعالیتهای مخالفین نظام به دست آمده بود ، موجب شد تا مسؤولان نظام جمهوری نسبت به وجود توطئه ی براندازی ، حساس شوند و برای تشکیل ستادی به نام ستاد " خنثی سازی کودتا " اقدام کنند تا این گروه با تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده ، آمادگی لازم برای رویارویی توطئه ی احتمالی و خنثی سازی آن را داشته باشند . (۱۶)
بنا بر گفته های امام (ره) در یکی از سخنرانیهای شان در تاریخ ۲۰/۴/۱۳۵۹ ، در جمع روحانیون و ائمه ی جماعات تهران و شهرستانها ، عملیات کشف و خنثی سازی کودتای نوژه با پارس یک سگ به یکی از پاسداران آغاز شد ، که به تعبیر امام از " جنود خداوند " بود به هر حال ، توطئه ی کودتای نوژه نیز به بهترین نحو سرکوب شد و شکستگی دیگر در کارنامه آمریکا ثبت گردید ، اما آمریکاییان که منافع خود را به دنبال پیروزی انقلاب در خطر می دیدند و قصد داشتند به هر وسیله ای به ایران برای آزادی گروگانها فشار وارد کنند ، بخش دوم توطئه خود را اجرا کردند . این بار به طور غیرمستقیم رژیم بعثی عراق را به جنگ ضد ایران تشویق کردند . و به دنبال آن دولت بعثی عراق در تاریخ ۳۱/۶/۱۳۵۹ از زمین ، هوا و دریا به ایران حمله ور شد در نتیجه جنگ تحمیلی ۸ ساله بر ضد ایران آغاز شد ، جنگی که در آن ، باز ، بازنده نهایی ، ایالات متحده و سگ دست آموزش صدام بود . (۱۷)
● جمع بندی
در اینجا بار دیگر ، شاهد انجام یک عملیات مداخله جویانه نظامی در قالب کودتا ، از سوی ایالات متحده بر ضد جمهوری اسلامی ایران بودیم ، اگرچه اقدام به کودتا از سوی ایالات متحده چیز تازه ای نبود و تاریخ ایران بیش از این هم در ۲۸ مرداد ماه ۱۳۳۲ ، این واقعه را تجربه کرده بود ، واقعه ای که نقاب خیرخواهانه آمریکا ، که بعد از جنگ جهانی دوم بر صورت داشت به کناری زده و چهره استعمارگرایانه و مداخله جویانه آن را به نمایش گذاشت . ولیکن ، اگرچه این حادثه به مرحله انجام نرسیده و در نطفه با شکست مواجه شد ، ولی دشمنی و دخالت ایالات متحده در امور داخلی ایران را به اثبات رساند .
پژوهشگر: علی تراشی
پی نوشت ها:
۱- حسن واعظی ، پیشین ، ص ۱۰۶.
۲- سایروس ونس ، همان ، ص ۱۹۵ .
۳- مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی ، کودتای نوژه انقلاب اسلامی و توطئه های دهه نخستین ، تهران : ۱۳۶۸
۴- ویلیام سولیوان ، مأموریت در ایران ، ترجمه محمود مشرقی ، تهران : انتشارات هفته ، ۱۳۶۱ ، ص ۱۷۷.
۵- همان ، ص ۱۷۸.
۶- رابرت هایزر ، مأموریت مخفی در تهران ، ترجمه محمدحسین عادلی ، تهران : انتشارات رسا ، ۱۳۶۶
۷-سید مجتبی تهامی ، گل محمد بهمنی ، فتح الله رسولی ، سیاست آمریکا در قبال ایران طی دوره جنگ تحمیلی ، تهران : مرکز چاپ وزارت امور خارجه تهران ، ۱۳۸۰ ، ص ۱۶۸ .
۸- کودتای نوژه ، پیشین ، ص ۲۴۵.
۹- سید علی موسوی ، کودتا و ضد کودتا ، دفتر نشر و فرهنگ اسلامی ، پاییز ۱۳۶۰ ، ص ۱۸۹ .
۱۰- همان ، ص ۱۹۵ .
۱۱- احمد رضا شاه علی ، پیشین ، ص ۲۹۱ .
۱۲- کودتای نوژه ، پیشین ، ص ۳۱ .
۱۳- سید علی موسوی ، همان ، ص ۱۹۲ .
۱۴- سید مجتبی تهامی ، همان ، ص ۱۷۰ .
۱۵- سید علی موسوی ، همان ، ص ۱۹۴ .
۱۶- کودتای نوژه ، پیشین ، ص ۱۲۵-۱۹۹ .
۱۷- ویژه نامه روزنامه همشهری به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ، ۲۰/۱۱/۸۲ ، ص ۴۴ .
منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی


همچنین مشاهده کنید