سمنان‌ گذرگاه تاریخ

● بازار و موزه سمنان
بازار عمومی شهر که به سبک معماری سنتی ایران و با در نظر گرفتن وضعیت آب و هوای خاص منطقه کویری با سقف‌های خشتی و آجری در حدود ۱۸۰ سال قبل در دوره قاجاریه ساخته شده است، بزرگترین مرکز خرید و فروش کالاهای تجاری و خدماتی است . در گذشته بازار عمومی شهر متشکل از راسته بازار ، بازار حضرت و بازارکوچک جلو خان بوده است . بازار شمالی تقریبا به طول ۱/۵ کیلومتر از خیابان شهدا شروع شده و به خیابان امام ختم می شود. این بازار که به راسته بازار (بازار بالا) معروف است، شامل ۲۵۴ باب مغازه می باشد . در این بازار سه حمام قدیمی ، ۵ مسجد و ۴ کاروانسرای مخروبه وجود دارد. تکیه ناسار از تکایای معروف این بازار است که در گذشته و حال محل گرد آمدن هیئت های عزاداری در روزهای عاشورا و تاسوعا است . نمای سر در شمالی و نمای سر در جنوبی این بازار با کتیبه هایی زیبا از کاشی های لاجوردی پوشانده شده است .
● کافر قلعه سنگسر
در جنوب سنگسر آثار قلعه ای بسیار کهن که از سنگ، گچ و ساروج احداث شده ، دیده می شود و به کافر قلعه یا قلعه گبرها معروف است و این قلعه مانند قلعه های دیگر قومس در سیر ادوار تاریخ مورد استفاده اقوام و طوایف مختلف قرار گرفته است . فرقه باطنیان (اسماعیلیان ایران) از این قلعه به عنوان پناهگاه مهم استفاده می کردند .
● مسجد جامع پامنار سنگسر(مهدی شهر)
بر اساس شواهد و گفته ها ، حدود ۵۰ سال قبل و پیش از آنکه در بخشی از این مسجد بنای جدید فعلی ایجاد گردد ستونهای عظیم شبستان قدیمی مانند مسجد تاریخانه دامغان، وجود داشته و دلالت بر این دارد که از بقایای یکی از پرستشگاه های عهد ساسانی بوده که در صدر اسلام و به فرمان امام حسن (ع) به مسجد مبدل گردیده است، در عصر سلجوقی بخشی از مسجد بازسازی و مناری به سبک سلجوقی در آن ساخته شده است . علی رغم تغییرات پیاپی که در مسجد صورت گرفته و باعث تغییر شکل اولیه شده خوشبختانه جز تغییرات ظاهری منار به اسکلت آن آسیبی وارد نگردیده است . در شهر سمنان مجموعا ۶۳ مسجد و تکایای مذهبی وجود دارد که هر یک از آنها به مناسبتهای مختلف شاهد مراسم گوناگون هستند . سه مسجد مهم این شهر، مسجد جامع زاوقان، مسجد جامع سرخه و مسجد سنگسر می باشد‌ .
● منار و مسجد جامع علاء
این مسجد میان کوچه های قدیمی روستا علاء واقع است . بر سردر این مسجد که در سال ۷۰ هجری ساخته شده کتیبه ای از جنس فیروزه وجود داشته که به وسیله یکی از حکام سمنان کنده و ربوده شده است . منار علاء که در کنار ویرانه های مسجد قدیمی واقع شده بیش از ده متر بلندی دارد ولی در گذشته ارتفاع آن بیش از ارتفاع فعلی بوده که متاسفانه ویران گردیده است . تزئینات آجری منار عبارت است از ؛ سه ردیف قطاربندی در وسط و قسمت فوقانی منار که به کمک یک رج آجر به طور سه گوش قرار گرفته است . تاریخ اولیه بنای منار را همزمان با بنای منار مسجد جامع سمنان می دانند . بدین ترتیب بین سالهای ۴۱۷ تا ۴۶۶ هجری به وسیله ابو حرب بختیار حاکم قومس در زمان غزنویان ساخته شده است . در بین مردم شایعه است که این منار مانند منار جنبان اصفهان می جنبد و لرزش آن محسوس است . ‌
● منار سلجوقی
این منار در زمان وزارت خواجه ابو سعید سمنانی و خواجه نظام الدین در عهد سلطنت سلطان سنجر ساخته شده است، ولی در بعضی از منابع تاریخی وخط کوفی آمده است که منار سلجوقی را امیر اجل بختیار حاکم معروف ایالت قومس در دوره غزنویان و ممدوح استاد منوچهری دامغان شاعر بزرگ قرن ۵ هجری در بین سالهای ۴۱۷ و ۴۶۶ هجری بنا کرده اند . ارتفاع منار کنونی از سطح قاعده ۳۱/۲۰ متر و از روی بام ۲۵/۷۵ مترمی باشد که به علت وجود شبستان شرقی در پای منار، قریب ۵/۵ متر قسمت تحتانی آن دیده می شود . این منار دارای ۹۱ پله مارپیچی می باشد و فضای داخل آن به وسیله چند منفذ که از خارج نور می گیرد روشن می شود ‌.
● ‌حمام حضرت
این حمام در سال ۸۵۶ هجری در زمان سلطنت ابوالقاسم باقر خان پادشاه تیموری و به دستور وزیر وی خواجه غیاث الدین بهران سمنانی ساخته شده است . این گرمابه در سال ۱۳۲۱ و در زمان سلطنت مظفرالدین شاه و طبق دستور حاج ملا علی حکیم الهی دانشمند مشهور سمنانی تجدید بنا گردید . این حمام یکی از آثار دیدنی و تاریخی سمنان محسوب می شود و در حال حاضر در این مکان موزه ای بر پا شده است که اشیاء کشف شده در استان سمنان درآن به رویت گذاشته شده اند .‌
● شیرقلعه شهمیرزاد
بر فراز کوهی بلند و مرتفع آثار قلعه کهنه و قدیمی به چشم می خورد که به شیرقلعه یا قلعه شیخ چشمه سر معروف است . بناهای شیرقلعه را نیز می توان در ردیف قلعه های سارو و یکی دیگر از آثار قبل از اسلام به شمار آورد که دوره ای از مهمترین پناهگاههای اسماعیلیان ایران به خصوص قومس در قرن ۶ و ۷ هجری نیز بوده است. در چهار زاویه آن چهار برج مدور به منظور دیده‌بانی ایجاد گردیده که قطر آنها تقریبا دو متر و ضخامت دیوارهای برج نیز حدود نیم متر و ارتفاع آن از صخره‌های کوه بیش از دو متر است که مطمئنا در گذشته بیش از این بوده است. در حال حاضر از دیوارهای اصلی قلعه قسمت غربی و شمالی آن به جا مانده و قسمت شرقی و جنوبی نیمه ویران هستند . ‌
● کاروانسرای شاه سلیمان آهوان
این کاروانسرا در سال ۱۰۹۷ هجری جهت استراحت زائران امام هشتم (ع) که از طرف سمنان و آهوان به مشهد مشرف می شدند ساخته شده است. لیکن به غلط کاروانسرای شاه عباسی نام گرفته است . کاروانسرای جدید آهوان به نظر مربع می آید، ولی در حقیقت مثلث است. چهار ایوان در چهار سمت دارد که یکی از آنها دالانی است مشتمل بر گنبدی، این ایوان یک مقدار بلندتر از سه ایوان دیگر است. حجره های کاروانسرا ۳۲ عدد می‌باشد و در هر زاویه سه حجره ساخته شده پشت حجره‌ها سرتاسر طویله است . طول کاروانسرا از داخل ۵۵ قدم و عرض آن ۵۰ قدم می‌باشد. این کاروانسرا دارای حیاط وسیع مستطیل شکل به طول ۴۰ متر و عرض ۳۲ متر و ۴ پلانی می‌باشد . این چهار پلان که رو به شمال، جنوب، شرق و غرب ساخته شده مستطیل شکل به طول ۵/۵۰ متر و عرض ۴/۷۵ متر می‌باشد . در ورودی بنا از جنوب بوده و ۵ متر عرض دارد . جمعا ۲۴ اتاق در اطراف حیاط احداث گردیده که ابعاد آن به ترتیب ۳/۳۵ و ۲/۹۰ می‌باشد . در ساختمان این رباط از مصالح ساختمانی چون آجر ، سنگ و گچ استفاده شده است . ‌
● آرامگاه حکیم الهی
این آرامگاه که در خیابان حکیم الهی مقابل دبیرستان دهخدا واقع شده، مدفن یکی از چهره های تابناک فلسفه و حکمت و یکی از مفاخر گرانمایه ایران است. بنای آرامگاه را، ایوان، چند سالن و اتاق تو در تو تشکیل می‌دهد. بر پیشانی ایوان که مشرف به خیابان است و قریب ۵ متر ارتفاع دارد، کتیبه‌ای از کاشی دیدهمی شود که به تاریخ تولد و وفات بانی این آرامگاه که یکی از فرزندان وی بوده اشاره کرده. در دو جرز طرفین ایوان کاشیکاری زیبایی به چشم می خورد که در قسمت تحتانی سمت چپ عبارت (به سعی آقای سید آقا معصومی عمل گردید ) و در سمت راست عبارت (عمل حسین ایلیا کاشی ساز اصفهانی ) نوشته شده است . بالای سردر ورودی آرامگاه دو نقش از کاشی لاجوردی مزین به نگاره وجود دارد که بر نقش فوقانی، عبارت آرامگاه حاج ملا علی حکیم الهی و بر نقش پایین دعای اهل قبور نوشته شده است . در اطراف و پیشانی سر در تزئینات زیبایی از آجر نیز دیده می‌شود .
● غـــــــار دربند
غار دربند، بزرگ ترین غاراین استان است که در ۲۱ کیلومتری شمال سمنان ‌و سه کیلومتری جنوب شهمیرزاد واقع شده و مشرف بر دره سرسبز و خرم دربند است. این غار، درکمرکش کوه سنگی زیبایی به نام <لهرد>رو به مشرق قرار دارد و دره وسیع و سرسبز دربند در زیر آن گسترده شده است. ‌مدخل غار به عرض ۲/۷۵ ‌متر و ارتفا ع آن ۱/۳۵ متر است. پس از عبور از دهانه و مدخل غار، وارد دالانی به طول ۲۴ ‌و عرض متوسط سه متر می شویم. این دالان، دهانه غار و تالار غار را به هم متصل می کند. انتهای دالان به تدریج کوتاه می شود، تا این که به دهانه ای به ارتفاع ۸۰ سانتی متر می رسد، پس از عبور از دهانه مذکور وارد غار می شویم.‌وضع داخلی غار نسبتاً ساده و بدون پیچ و خم است. فضای غار به صورت تالاری بیضی شکل به طول ۹۱ ‌متر- عریض ترین قسمت آن ۳۶ ‌متر و بلند ترین نقطه سقف آن۲۰ متر- است. ‌ساختمان غار از نظر ‌زمین شناسی مربوط به دوران سوم و از نوع سنگ های رسوبی است که به مقدار فراوان آهک و املاح دارد و از این رو، سراسر آن پوشیده از ستون های بزرگ و زیبای استالاگمیت (چکنده) و استالاگتیت (چکیده) است و از این نظر، از زیبا ترین و تماشایی ترین غارهای ایران به شمارمی رود. بلند ترین ستون استالاگمیت با ارتفاع ۱۲ متر وبا قطر متوسط ۱/۸۵ ‌متر با زیبایی خاصی در وسط غار بالا رفته است.
‌آنچه در حفاری وکند وکاوهای غار به دست آمده نشانگر آن است که این غار متعلق به دوران های مختلف تاریخیمی باشد و مربوط به یک زمان مشخص نیست. قدیمی ترین آثار به دست آمده از این غار مربوط به قرن پنجم هجری و مستند ترین آنها سکه های طلایی است به خط کوفی که قسمتی از آنها شکسته و از بین رفته است، ولی سبک و خط آنها متعلق به اواخرسلجوقی و اوایل حمله مغول است. ‌کاسه های لعابی معروف به گبری، کار مازندران و سفال های بسیار ظریف، کار گرگان از صنایع قرن ۶،۵ هجری قدیمی ترین آثاری است که از این غار به دست آمده است.
‌در تاریخ ثبت شده است که در حکمرانی اسپهبدان طبری در دوره سلجوقیان و جنگ های آنان با اسماعیلیه که درنواحی سمنان صورت گرفت،گروهی از ترس به این غار پناهنده شدند که آثار به دست آمده نشان از این سکونت کوتاه مدت دارد. ‌سهل انگاری بازدیدکنندگان، این شگفتی های کمیاب طبیعت را به ویرانی کشانده است.گروه های متعدد کوهنوردی و افراد عادی با روشن کردن مشعل، نمای داخلی غار را سیاه و دود اندود کرده اند که منجر به کاهش جلوه و زیبایی آن شده است. ‌در این تخریب، عوامل طبیعی نیز بی تاثیر نبوده است. ستون های عظیم و سنگین و تخته سنگ های بزرگ که درگوشه وکنار غار پراکنده اند، حکایت از زمین لرزه های سهمناک دوران، دور دارد. کف غار، سنگلاخ و دارای پستی و بلندی های بسیار است و بر اثر رطوبت هوا قسمت زیادی از آن را گل لغزنده پوشانده که عبور از آن بی خطر نیست. با این وصف گروه های متعددی از شهرهای دور و نزدیک در طول سال از این غار دیدن می کنند. این غار از جمله غار هایی است که در صورت توجه می تواند مکانی جذاب برای ایرانگردان و جهانگردان به شمار آید.

منبع : روزنامه آفتاب یزد