تبعات نمایش توسعه چینی ها در المپیک

خیلی از کتاب هایی که در چند ساله اخیر درباره سیاست های جهانی منتشر شده اند، اگر نه در مقدمه کتاب، دست کم سر آغاز فصلی را با جمله مشهوری از شکسپیر آغاز کرده اند که جهان را به صحنه نمایش و همه انسان ها را به بازیگران تئاتر تشبیه کرده است.اما جهان در حال حاضر شاهد رویدادی چنان عظیم است که تشبیه شکسپیر را نیز دگرگون خواهد کرد. ۸ آگوست امسال ساعت ۸ و ۸ دقیقه و ۸ ثانیه، پکن که بخشی از این صحنه نمایش بود، تمام صحنه را از آن خود کرد و میلیاردها بازیگر تئاتر جهان به تماشای این رویداد نشستند.این رویداد بزرگ درست همان چیزی است که مردم چین سال های متمادی برای دست یافتن به آن تلاش کرده اند؛ شاید از همان اولین روز آغاز حکومت مائو تسه تونگ در سال ۱۹۴۹. این رویداد چیزی فراتر از تلاش برای ایجاد تحولی همه جانبه در شهرت و اعتبار چین است.
در واقع آنچه چینی ها ۶۰ سال گذشته را برای رسیدن به آن تلاش کرده و اکنون با میزبانی المپیک به آن دست یافته اند، فرصتی مناسب بوده تا به جهانیان اعلام کنند؛ «آماده باشید که ما از راه می رسیم.»بازی های مدرن المپیک در تاریخ ۱۱۲ ساله خود به شیوه یی ناگفته اما مشهود به فرصتی برای انواع بیانیه های سیاسی، موضع گیری ها، و فشارها و چانه زنی ها تبدیل شده است کما اینکه حوادث حاشیه یی بازی های المپیک ۱۹۷۲ ، ۱۹۷۶ ، ۱۹۸۰ و ۱۹۸۴ در اوج دوران جنگ سرد و کشمکش های بلوک شرق و غرب نمونه های بارزی از این کارکرد بازی های المپیک بودند. تهدیدهای کشورهای آفریقایی به ترک این بازی ها در رقابت های آغازین دهه ۱۹۷۰، تحریم جزیی المپیک ملبورن ۱۹۵۶ به خاطر سرکوب قیام مردم مجارستان توسط نیروهای ارتش سرخ و تحریم های بلوک های متقابل دوران جنگ سرد در المپیک های ۱۹۸۰ مسکو و ۱۹۸۴ لس آنجلس مصادیق این رویدادها هستند.
اما آنچه در این سال ها، در میان هیاهوی این گونه اقدامات و بیانیه های مستقیم و غیرمستقیم، رسمی و غیررسمی دولت ها، کمتر مورد توجه قرار گرفته کالبدشکافی تصویری است که میزبان می کوشد طی این بازی ها از خود به عنوان یک ملت یا یک کشور ارائه دهد. این در حقیقت چیزی است که با اندکی اغماض شاید بتوان آن را تحلیل پرسونای ملی میزبان المپیک نامید. چین نیز مانند سایر میزبان های دوره های پیشین المپیک برای مهیا کردن شرایط میزبانی به ساخت و سازهای فراوانی روی آورد اما آنچه بازی های المپیک ۲۰۰۸ را از دیگر بازی ها متمایز می کند، عظمت گرایی مشهودی است که در بازسازی پکن سرلوحه کار تمام آرشیتکت ها و مقاطعه کاران بوده و با نوعی بی پروایی، احتمالاً تاثیر معکوسی بر اکثر بازدیدکنندگان خواهد داشت. هوارد اف فرنچ نویسنده روزنامه هرالد تریبیون از مشاهداتش در پکن از ساختمان ها و سازه های عظیمی می نویسد که کارایی های پیش پا افتاده یی دارند و برای بازی های المپیک بنا شده اند؛ از هرم های بزرگی که در گوشه و کنار شهر برپا شده اند و در حقیقت باجه های «از من بپرسید،» هستند تا آسمان خراش هایی که برج های مرتفع قبلی در برابرشان کوتاه به نظر می رسند و معروف تر از همه استادیومی عظیم که انگار از توده یی فولاد مچاله شده در هم درست شده است.کارولین ماروین محقق و کارشناس تحولات چین در کتابی که به صورت مجموعه مقالات مدون از نویسندگان مختلف توسط انتشارات دانشگاه میشیگان تحت عنوان « مالکیت المپیک؛ روایتی از چین نوین » منتشر شده است به این مساله اشاره می کند ( صفحه ۲۴۹ ) که اساس عظمت گرایی نه فقط با کمک فنی روس ها بلکه در رقابت ها با آنها از دوران زمامداری مائو وارد چین شده و در حقیقت یکی از شاخص های اصلی معماری و شهرسازی دوران کمونیسم است.
ساخت میدان «تیان آن من» پکن در ابعادی عظیم تر از میدان سرخ مسکو نشانه این رقابت در عظمت گرایی است.استفاده از این عظمت گرایی به مثابه تدبیری سیاسی در جوامع کمونیست، به تعبیری نماد نظام سیاسی فربه و عظیم کمونیستی است که همه جا حضور دارد و به رهگذر عادی کوچه و خیابان ها که همان شهروند جامعه کمونیستی است و هر روز از کنار مجسمه یی غول پیکر یا ساختمانی عظیم می گذرد، در مقایسه ابعاد، یادآوری می کند که اولاً تا چه اندازه در برابر نظامی که چنین بنایی را برپا کرده خرد و کوچک است و ثانیاً این دولت فربه همه جا حضور دارد. این همان «برادر بزرگ» است که همیشه شهروندانش را می نگرد.این تلقی از ریشه فرهنگ عظمت گرایی را شاید نتوان به عنوان تحلیل اصلی چهره یی پذیرفت که چین می خواهد از خود به نمایش بگذارد، چرا که در وهله اول زمان زیادی از ورود این فرهنگ به چین گذشته است و علاوه بر این در مورد المپیک دیگر تنها رابطه دولت کمونیست و شهروندانش مطرح نیست، بلکه همان طور که پیشتر گفته شد چین در واقع به صحنه یی در برابر انظار جهانیان تبدیل خواهد شد.
اما با این حال این دیدگاه نکته یی کلیدی در تحلیل فعالیت های میزبانی چین برای بازی های المپیک ارائه می دهد که در واقع همان ریشه قرن بیستمی این نگرش است.چین در حقیقت با این عظمت گرایی می کوشد چهره یی از کشوری مترقی و پیشرفته را از خود ارائه دهد و البته این ادعا با در نظر گرفتن تعریف دولت چین از رشد و توسعه، کاملاً با واقعیت مطابقت دارد. امروزه راه ها در چین با چنان سرعتی احداث می شوند که تنها می توان سرعت ساخت بناهای بلند و عظیم را در شهرهای همین کشور با آن مقایسه کرد. چینی ها امروز انرژی هسته یی و سلاح هسته یی دارند، ماهواره و سفینه با سرنشین و بی سرنشین به فضا پرتاب می کنند و حتی درصدد هستند تا انسانی را نیز بر ماه بنشانند.مائو ۴۰ سال پیش به مردم چین وعده داده بود اگر به انقلاب چین و راه مارکسیستی که در پیش گرفته اند وفادار بمانند، روزی خواهد رسید که در تمام زمینه های رشد و توسعه از رقبای کاپیتالیستی خود پیشی خواهند گرفت. امروز در واقع تمام وعده های رئیس مائو (در معنای لفظ به لفظ آن) محقق شده است.
اما آنچه در این بین جالب و حتی شاید آزاردهنده باشد این است که چین امروز با معیارهای توسعه قرن بیستم که چهار دهه از تاریخ مصرف شان گذشته، به توسعه یافته ترین کشور جهان تبدیل می شود و می کوشد همین نوع از «توسعه یافتگی» را در افتتاحیه المپیک ۲۰۰۸، هشت سال پس از آغاز قرن بیست و یکم به رخ جهانیان بکشاند. چین در حالی سازه های عظیم بتون و فولاد خود را برای بازی های المپیک آماده می کند که در قرن بیست و یکم انقلاب در مصرف انرژی و روی آوردن به انرژی های تجدیدشونده، حفاظت از محیط زیست و تعریف دوباره توسعه انسانی به شاخص های اصلی توسعه یافتگی تبدیل شده اند.چین البته در این چهار دهه شاهد اصلاحات فراوانی بوده است که شاید تاثیرگذارترین این اصلاحات بعد از مرگ مائو توسط دنگ شیائوپینگ انجام شد. با این حال در کنه حرکت خود، چین به راهی که مائو برای توسعه مشخص کرده بود وفادار ماند و البته طبیعی بود که با تحولات جهانی، دیر یا زود مسیر توسعه یافتگی از مسیری که مائو مشخص کرده بود جدا شود و به این ترتیب بود که چینی ها از راه مائو منحرف نشدند اما به بیراهه رفتند.
اکنون در جریان بازی های المپیک آنها چنان نمایش عظیمی از این پیشرفت به نمایش گذاشته اند که افرادی مانند کری براون محقق و کارشناس مسائل چین را از تبعات ساخت و سازهای پیش از المپیک از لحاظ زیست محیطی، عوامل انسانی و بسیاری جهات دیگر نگران کرده است. براون در آخرین کتابش به نام «هیولایی در حال تلاش؛ چین در قرن بیست و یکم» با نظر به جمله مشهور نیچه که گفت «مسیحیت فاجعه یی بود که غرب هنوز می کوشد بر آن فائق آید»، می نویسد؛ «صنعتی شدن چین فاجعه یی است که جهان هرگز بر آن فائق نخواهد آمد.» پکن ۸ آگوست جشنواره یی از این فاجعه برپا کرد.

آرش مومنیان

منبع : روزنامه اعتماد