صنایع دستی مازندران در کلوچه گم شد

تا صحبت از سفر شمال می شود اولین چیزی که برای سوغات به ذهن می آید کلوچه است. این درحالی است که دایره صنایعی که می توان به عنوان سوغات برای دوستان و اقوام به ارمغان آورد بیش از کلوچه و زیتون است که البته به دلیل عدم اطلاع رسانی و توجه متولیان امر، صنعتکاران در این خطه از سفرهای چندمیلیون مسافر در ایام تعطیلات به شمال بی نصیب می مانند. از صنایع دستی موجود در استان مازندران می توان به قالیبافی، گلیم بافی، جاجیمچه بافی، بافت گلیچه، چوقا، شمد و ملحفه، سوزن دوزی، رنگرزی، چاپ سنتی سفالگری، سرامیک سازی، فرآورده های پوست و چرم، هنرهای مرتبط با فلز، هنرهای مرتبط با چوب، حصیر بافی، طراحی سنتی و نگارگری، صحافی و جلد سازی سنتی، صنایع دستی دریایی و عروسک سازی اشاره کرد. قالیبافی و گلیم بافی از رشته های اصلی و اساسی مازندران نیست ولی در استان بافته می شود. در شرایطی که فرش در بعضی مناطق حرف اول را می زند، شهرت خود را در مازندران به سایر رشته ها واگذار کرده است و نقشه هایی که در مازندران بافته می شود مربوط به سایر مناطق است.
● دستبافی (نساجی سنتی)
امروزه دستبافی به صورت تهیه و تولید انواع پارچه ها و برخی زیراندازها، جاجیم، جاجیمچه، روتختی، رومیزی، روسری، لباس های محلی، ملحفه و شمد و... در بسیاری از مناطق روستایی و برخی نقاط شهری استان مازندران مرسوم است. رامیان در استان مازندران نیز یکی از مراکز مهم تولید پارچه های ابریشمی محسوب می شود. بعضی از دستبافان از دستگاه های ساده بافندگی نظیر دستگاه های «دووردی» و «چهاروردی» استفاده می کنند و برخی از آنها دستگاه های ژاکارد دستی، تک فاز و سه فاز را نیز به تدریج جایگزین دستگاه های قدیمی کرده اند.
● قالی کلاردشت
قالی کلاردشت، فرشی است که نه تنها در منطقه مازندران و حتی در ایران، بسیار ناشناخته است بلکه حتی بین تجار و بافندگان نیز شناخته شده نیست. این قالی در بازار داخل به طور کل خریدار بسیار اندکی دارد و تنها گروهی از صادر کنندگان قالی اقدام به صادرات آن به کشورهای اروپایی می کنند. معروف ترین قالی کلاردشت در روستای مکارود استان بافته می شود. قالی کلاردشت جزء قالی های درشت بافت است که به قالی خرسک نیز معروف است. نقوش قالی کلاردشت عمدتاً ذهنی و بدون نقشه هستند.
در نقش های قالی کلاردشت گویی طبیعت زیبا و در عین حال سخت کوهستانی متجلی می شود. نقش «مل چفته» در حاشیه گلیم هرسین دقیقاً در حاشیه نقش متن یک قالی قدیمی کلاردشت مشاهده می شود. از دیگر نقوش قالی در کلاردشت می توان به نقش جنگلی، صندوقی، رودبارکی، مجمه یی، گل سینی، عینکی، چخماقی، رسولی، شمله، خرکی، شکری، سیخ کبابی و مزلقان اشاره کرد.
نقش هایی که در متن فرش کلاردشت استفاده می شوند، عبارتند از:
رسین گل (که به آن «طناب رسن» می گویند)، شاخ نر، چنگ گربه، گل کلوچه، حلوا قجل (یک نوع حلوا که با کره محلی و عسل درست می شود)، نقشه گوزن، گنجشک، مسیر کاهگل، شانه هیری، گل ترکمن، گل لاری، گل شاه عباسی، پیل مل یا پول گردن، ماهی گل، گل چخماق، لوله پنجه، پیچ پیچی، پمپال، گل سینی، میش دندان، گل پیاله، پتو گل، کریم خانی، چهارواز، چنار، گل شیدی، پل بز (بز بدون شاخ) و بز چلچله یی (بز شاخدار).
● سفالگری و سرامیک سازی
خاک رس که ماده اولیه کوزه گری است تقریباً در هر کشوری و در هر منطقه یی یافت می شود. خاک رس در منطقه مازندران نیز بسیار یافت می شود و به همین دلیل سفالگری از رشته های رایج استان است. مهم ترین مراکز سفالگری استان مازندران عبارتند از کلاگر محله جویبار در ۱۹ کیلومتری قائمشهر، چالوس، تنکابن و برخی از روستاهای بابل و آمل.
● کنده کاری روی چوب
در استان مازندران به دلیل شرایط جوی و محیطی و وجود جنگل های فراوان تولید صنایع و هنرهای چوبی بسیار رایج است. از جمله اشیای کنده کاری شده، پیمانه و ظرف شیر، قاشق شربت خوری، صندوق تخته شطرنج یا تخته نرد، قندان و مجسمه های حیوانات است. چوب هایی که برای این رشته هنری استفاده می شود چوب هایی اند که دارای سطح صاف و مناسبی هستند مثل چوب گردو، فوفل، راش، انار سرخ، انار زرد و افرا، اما برای کارهای ظریف تر از چوب گلابی استفاده می شود.
ایجاد نقش های برجسته از جمله فنون معمول است و آن را منبت می نامند. یکی دیگر از روش هایی که زیاد به کار برده می شود و با برجسته کاری ترکیب می شود، مشبک است. یکی از فعالیت های منبت کاران در گذشته ساختن قالب های مشبک در و پنجره بود که گاهی اوقات فضای بین گره ها با شیشه رنگی پر می شد، این گره ها را قامه می نامیدند.
● حصیر بافی
حصیربافی نیز از جمله هنرهایی است که جنبه خودمصرفی دارد و در حال حاضر جنبه هنری کمتری دارد.
● طراحی سنتی و نگارگری
طراحی سنتی و نگارگری بسیار محدود است و تقریباً می توان گفت حرفی برای گفتن در این خطه سبز ندارد.
● صحافی و جلد سازی
صحافی و جلد سازی سنتی نیز بسیار محدود است.
● نمدمالی
نمد مالی یکی از رشته های مهم استان است. تهیه نمد براساس دو خاصیت پشم است: یکی خاصیت جعدیابی و دیگری پوسته یی شدن. زمانی که پشم در محیط مرطوب مجعد شده و الیاف آن درهم می روند پوسته ها نمی گذارند الیاف دوباره از هم باز شوند. این به هم پیچیدگی، بافت نا منظمی درست می کند که اگر ترکیبات نمدسازی (مانند خاک نمد) را به آن بیفزایند محکم تر می شود.

ظفر مرادی

منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران