لوپوس دارویی

لوپوس دارویی Drug- Induced Lupus Erythematosus) DILE) یک بیماری اتوایمون و مشابه بیماری لوپوس سیستمی (SLE) است که به واسطه‌ی داروهای خاصی ایجاد می‌شود. در حال حاضر در حدود ۳۸ دارو وجود دارد که مشخصاً مصرف‌شان ممکن است سبب بروز لوپوس دارویی شود. بروز عارضه‌ی مذکور در مصرف سه داروی Isoniazid, Procainamide, Hydralazine از شیوع بالاتری برخوردار است.
لوپوس دارویی معمولاً خفیف‌تر از لوپوس سیستمی است و اغلب ماهها و حتی سالها بعد از شروع مصرف داروهای مسبب آن، بروز می‌نماید. علائم بالینی DILE به طور عمده شامل درد و التهاب مفاصل، تب، التهاب قلب و پریکارد، التهاب ریه و پلور، راشهای پوستی و یووئیت قدامی است. در حالی که احتمال درگیری کلیه‌ها و سیستم اعصاب مرکزی در این بیماری نادر است. البته ذکر این نکته ضروری به نظر می‌رسد که به رغم اینکه درگیری کلیه‌ها و CNS در لوپوس دارویی نادر می‌باشد اما بعضی از داروها اساساً ممکن است به طور واضح درگیری کلیه ایجاد کنند.
نمونه‌ی بارز این حالت DILE ایجاد شده به وسیله‌ی داروی Hydralazine است که در ۵ تا ۱۰ درصد موارد ممکن ‌است گلومرولونفریت ایجاد کند. اگر چه پاتوژنز DILE هنوز کاملاً مشخص نشده است، اما احتمالاً یک زمینه‌ی ژنتیکی در بروز آن نقش دارد.
در یک تقسیم‌بندی کلی، داروهایی که ممکن است سبب بروز DILE بشوند به دو دسته تقسیم می‌شوند:
۱) داروهایی که مصرف آنها باخطر بالای بروز لوپوس دارویی همراه است:
(High Risk) مانند:
Hydralazine (فشارخون)، Procainamide (ضد آریتمی)، Isoniazide (آنتی‌بیوتیک)، Clindamycin (آنتی‌بیوتیک)
۲) داروهایی که مصرف آنها با خطر متوسط تا کم بروز لوپوس دارویی همراه است:
(moderate to low risk) مانند:
Pyrazinamide (آنتی‌بیوتیک ضد سل)، Quinidine (آنتی‌آریتمی)، Infliximab (سرکوب‌گر ایمنی)، Carbamazepine (ضد تشنج)، Oxcarbazepine (ضد تشنج)
باید توجه داشت که غیر از داروهای فوق‌الذکر، احتمال بروز DILE با داروهای دیگر هم وجود دارد که میزان شیوع آن کمتر می‌باشد.
جهت تشخیص، ارزیابی، درمان و پیگیری DILE توجه به مطالب زیر ضروری به نظر می‌رسد:
▪ بیمار اغلب یک یا چند علامت از علائم بیماری SLE مانند آرترالژی، لنفادنوپاتی و تب را دارد.
▪ در هنگام مصرف بسیاری از داروهایی که ممکن است سبب بروز DILE شوند، ممکن است آزمون آنتی‌بادی ضد هسته ‌(ANA) مثبت شود، باید توجه داشت که مثبت شدن این تست حتماً به معنی ابتلا به DILE نیست و تنها درصد کمی از این بیماران واقعاً به DILE مبتلا می‌شوند.
در اینجا یادآوری این مطلب ضروری به نظر می‌رسد که اساساً اندازه‌گیری ANA در انواع لوپوس یک تست Sensitive تلقی می‌شود و عموماً در موارد بیماریابی اهمیت دارد، حتی در SLE هم این تست اختصاصی تلقی نمی شود.
▪ آنتی‌بادی ضد هیستون (Antihistone Antibody) در بیش از ۹۵% موارد DILE یافت می‌شود.
▪ بیمار باید هیچگونه سابقه‌یی از SLE را قبل از مصرف دارو نداشته باشد.
▪ دارو ممکن است از ۳ هفته تا ۲ سال قبل از بروز علائم بیماری شروع به مصرف شده باشد.
▪ بهبودی بالینی به سرعت با قطع دارو ایجاد می‌شود و این در حالی‌است که ANA و دیگر تستهای سرولوژی به آرامی به میزان طبیعی می‌رسند، اما باید توجه داشت، که مواردی از عدم بهبودی به رغم قطع دارو هم مشاهده شده است.
مسأله‌ی مهمی که حتماً باید به آن توجه داشت، مسأله‌ی افتراق DILE از SLE می‌باشد که به وسیله‌ی مصرف دارو شعله‌‌ور شده است. به رغم اینکه علائم بالینی این دو حالت به هم شبیه است اما همانطور که اشاره شد شدت DILE معمولاً خفیف‌تر از SLE می‌باشد و درگیری کلیه‌ها و CNS در نادر است.
از طرفی بروز DILE اغلب در طی ماهها و یا حتی سالها بعد از شروع مصرف یک دارو ایجاد می‌شود،در حالی که شعله‌ور شدن SLE به واسطه‌ی‌ دارو معمولاً در طی چند روز بعد از شروع مصرف دارو اتفاق می‌افتد و در نهایت در بیشتر موارد علائم DILE مدتی بعد از قطع دارو بر طرف می‌شود، اما در خصوص SLE همیشه وضع به این منوال نیست. نظر به اهمیت مطلب موارد مقایسه و افتراق بین SLE و DILE در دو مقوله‌ی بالینی و آزمایشگاهی به شرح زیر یادآوری می‌شود:
الف) علائم ونشانه‌های بالینی (Clinical)
۱) SLE:
▪ سن متوسط برای شروع علائم بیماری از ۲۰ تا ۳۰ سال است.
▪ نژاد سیاه معمولاً بیشتر از سفید درگیر می‌شود.
▪ احتمال ابتلای خانم‌ها ۹ برابر آقایان می‌باشد.
۲) DILE:
▪ سن متوسط برای شروع علائم بیماری ۵۰ تا ۷۰ سال است.
▪ سفید پوستان بیشتر از سیاه‌پوستان مبتلا می‌شوند.
▪ احتمال ابتلای زنان ومردان به این بیماری برابر است.
ب) علائم آزمایشگاهی
۱) SLE:
▪ مثبت شدن آنتی‌بادی Antihiston در ۵۰ درصد موارد.
▪ مثبت شدن Anti-ds DNA در ۸۰ درصد موارد.
▪ کاهش نسبت C۳/C۴
▪ مثبت شدن آنتی‌بادی Antinuclear در بیش از ۹۰% موارد
۲) DILE:
▪ مثبت شدن آنتی‌بادی Antihistone در بیش از ۹۵% موارد.
▪ مثبت شدن Anti-ds DNA, Anti ss DNA در تعداد کمی از بیماران
▪ نرمال بودن تراز C۳/C۴
▪ مثبت شدن آنتی‌بادی Antinuclear در بیش از ۹۵% موارد.
لازم به ذکر است مرکز اطلاع رسانی داروها وسموم به طور شبانه‌روزی و با شماره‌ تلفن [phone] مخصوص گروه پزشکی و با شماره تلفن رایگان ۰۹۶۴۶ برای گروه پزشکی و عموم مردم، پاسخگوی کلیه‌ی سوالات همکاران در زمینه‌ی‌ اطلاعات دارویی و موارد مسمومیت می‌باشد.

دکتر محمدهادی گهرباری
کارشناس مرکز ملی اطلاعات دارویی

منبع : هفته نامه پزشکی امروز