زخم در دستگاه گوارش

در یک فرد سالم، طی عمل هضم، غذا از مری به معده می رود. معده برای هضم غذا، اسید و آنزیم پپسین را تولید می کند. بعد از معده، غذا وارد ابتدای روده کوچک (دئودنوم) می شود. در آنجا عمل هضم و جذب مواد غذایی کامل می شود.
بیماری که دارای زخم در دستگاه گوارش است، در هنگام غذا خوردن درد دارد، زیرا غذا باید مسافت دهان تا روده را طی کند. به علاوه باید اسید و آنزیم ساخته شده در معده را نیز تحمل کند.
زخم معده را "زخم گاستریک "(gastric ulcer) نیز می نامند. زخم در روده کوچک را به نام "زخم دئودنال" می خوانند.
زخم معده و زخم دئودنال را معمولا به نام " زخم پپتیک "(peptic ulcer)می شناسند(تصویر بالا).
درد ناشی از زخم معده با خوردن غذا بدتر می شود. در حالی که درد ناشی از زخم دئودنال معمولاً ۲ تا ۵ ساعت بعد از خوردن غذا و وقتی معده خالی است، بروز می کند و با خوردن غذا بهبود می یابد.
زخم ها خیلی به ندرت در مری یا در اولین قسمت دئودنوم به وجود می آیند.
این زخم ها ممکن است در هر سنی ایجاد شوند. اما در نوجوانان و کودکان خیلی کمتر اتفاق می افتد. زخم دئودنال غالبا در سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی رخ می دهد و بیشتر در مردان این عارضه شایع می باشد.
پزشکان بر این باورند که شیوه ی زندگی (مثل : استرس، استفاده از دخانیات و...) ، تغذیه، وجود باکتری ای به نام "هلیکوباکتر" و عدم تعادل بین اسید معده و آنزیم پپسین در به وجود آمدن این زخم ها تأثیر به سزایی دارند.
اگر زخم معده باعث خونریزی معده یا سوراخ شدن آن شود، نیاز به مراقبت ویژه و درمان فوری دارد.
مهم ترین نشانه ی زخم پپتیک، درد یا سوزش از قفسه سینه تا ناف می باشد. این درد غالباً در اول صبح و بعد از خوردن غذا رخ می دهد. این درد بعد از چند دقیقه یا چند ساعت و یا نخوردن غذا از بین می رود.
افرادی که دارای زخم پپتیک می باشند، می توانند هر غذایی را که میل داشتند، بدون هیچ مشکلی مصرف کنند. اما در بعضی از آنها، برخی غذاها موجب سوزش و ناراحتی می شود. این سوزش به علت تولید زیاد اسید و سوزش قلب است.
این افراد باید بدانند که چه غذاهایی موجب ناراحتی آنها نمی گردد. همچنین باید بدانند که چه غذایی تهیه کنند تا علائم ناشی از زخم پپتیکی را از بین ببرد.
● تشخیص زخم پپتیک
بیشتر افراد به خاطر وجود باکتری ای به نام "هلیکوباکتر" مبتلا به زخم پپتیکی می شوند. وجود هلیکوباکتر در تشخیص این بیماری بسیار مهم است، زیرا نبودن این باکتری، به معنی خوب شدن زخم می باشد.
آزمایشات خون، تنفس و بافت معده همه برای تشخیص این باکتری حائز اهمیت می باشد.
▪ آزمایش خون: یکی از راه های آسان برای تشخیص می باشد.
▪ آزمایش تنفس: مقدار گار دی اکسید کربن را در هوای بازدم فرد اندازه گیری می کند. به بیمار ماده ای حاوی اوره و کربن می دهند تا بنوشد. باکتری درون بدن، این مواد را می شکند و به جریان خون و ریه ها می فرستد و با بازدم دفع می شود. پزشک با جمع آوری بازدم می تواند به وجود یا عدم وجود هلیکوباکتر پی ببرد.
▪ آزمایش بافت معده: پزشک ممکن است به وسیله آندوسکوپی (دیدن درون دستگاه گوارش بدن) بخواهد به وجود یا عدم وجود هلیکوباکتر پی ببرد(تصویر بالا).
نشانه های زخم پپتیک، عبارتند از:
- استفراغ خونی
- برگرداندن غذا از معده
- به سختی غذا را قورت دادن
- حالت تهوع داشتن
- مدفوع سیاه
- درد شدید در ناحیه شکم
- درد در قسمت پشت
- درد ی که با خوردن دارو قطع نشود
- کاهش وزن
- ضعف شدید که معمولاً به علت کم خونی بوجود می آید.
● درمان بیماران مبتلا به زخم پپتیک
▪ اولین کاری که می توانید انجام دهید این است که افسردگی، ناراحتی و استرس را از خود دور کنید و فقط بخندید. پس بروید به سوی خنده درمانی!
▪ آب بنوشید و به طرف آب درمانی بروید.
▪ گردش در جنگل یا پارک یا علفزار، رفتن به کنار دریا، انجام یوگا و ژیمناستیک و ... در تجدید روحیه به شما کمک می کنند.
▪ خود را خسته نکنید.
▪ در هنگام پُربودن شکم، ورزش نکنید، بلکه می توانید به آرامی راه بروید.
▪ به تغذیه صحیح خود اهمیت بدهید.
● زخم پپتیک (زخم گوارشی)
۱) زخم پپتیک چیست؟
زخم‌های معده و اثنی‌عشر که از به هم خوردن و تحلیل سطح مخاط معده و اثنی‌عشر ایجاد می ‌شوند را "زخم پپتیک" گویند. البته زخم‌ها به طور طبیعی هم ممکن است ایجاد شوند، طوری که حدود ۱۰ درصد افراد در طول عمرشان به زخم‌ های معده و اثنی‌عشر مبتلا می ‌شوند.
زخم‌ اثنی‌عشر شایع‌ تر از زخم‌ معده می ‌باشد و به‌ طور معمول حدود ۱۰سال زودتر از زخم‌ معده افراد را درگیر می ‌کند.
تصویر پایین مخاط معده یا اثنی عشر را نشان می دهد که با از بین رفتن، دچار زخم می شود.
۲) زخم‌های معده و اثنی‌عشر در چه افرادی بیشتر دیده می‌ شوند و آیا جنبه ی ژنتیکی هم دارند؟
این زخم‌ها در افرادی دیده می ‌شوند که مبتلا به میکروبی به نام "هلیکو باکتر پیلوری" باشند یا در افرادی که از داروهای مسکن مثل آسپیرین، بروفن و دیکلوفناک به تعداد زیاد استفاده کرده‌اند.
زخم‌های معده و اثنی‌عشر در ۲۰ درصد موارد جنبه ی ژنتیکی دارند. هم ‌چنین افرادی که معده شان اسید زیادتری ترشح می‌ کند و از طرفی دخانیات هم مصرف می‌ کنند، بیشتر در معرض ابتلا به زخم معده و زخم اثنی‌عشر می ‌باشند و متأسفانه این افراد پاسخ مناسبی به درمان هم نمی‌ دهند.
زخم معده و اثنی‌عشر، بیشتر آقایان را مبتلا می‌ کند.
افرادی که زخم معده و اثنی‌عشر دارند، با مصرف بعضی از مواد غذایی سنگین، غذاهای ترش، قهوه و الکل دچار تشدید علایم و برگشت مجدد زخم می‌ شوند.
البته تأثیر تغذیه به تنهایی در ایجاد زخم ثابت نشده است، ولی به نظر می ‌رسد ایجاد زخم با استرس رابطه ی مستقیم داشته باشد و افرادی که مشاغل پُر استرس دارند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری ‌اند و استرس‌های شدید و ناگهانی باعث خراش‌های ریزی در معده می‌ شود که "زخم استرس یا STRESS ULCER" نامیده می ‌شود.
کسانی که دچار تصادفات شدید یا سوختگی شدید یا ضربات مغزی شدید شده‌اند، مستعد ابتلا به STRESS ULCER می ‌باشند که البته این نوع زخم دستگاه گوارش موقتی است و با بهبودی شرایط بیمار، از بین می ‌رود.
ولی زخم‌های معده و اثنی‌عشر، بیماری مزمن می‌ باشند که برگشت می‌ یابند و با مصرف داروهایی که اسید را کم می ‌کند و هم‌چنین با استفاده از شربت معده علایم بیماری کاهش می یابد، ولی احتمال برگشت بیماری تا زمانی که عامل اصلی از بین نرود، وجود دارد.
۳) علت ایجاد کننده ی زخم‌های معده و اثنی‌عشر کدام است؟
مهم ‌ترین علت ایجاد کننده ی این بیماری میکروب هلیکو باکتر پیلوری می‌ باشد. ۸۰- ۷۰ درصد زخم‌های اثنی‌عشر و معده در اثر آن ایجاد می ‌شوند.
لازم به ذکر است که همه ی کسانی که این میکروب را دارند ممکن است زخم نداشته باشند و در این صورت لازم نیست درمان شوند. چنان که این میکروب در بیش از نیمی از جمعیت دنیا وجود دارد و شایع‌ترین عفونت انسانی می‌ باشد که خوشبختانه در جوامع پیشرفته شیوع آن کاهش پیدا کرده و در جوامعی که از نظر بهداشتی وضعیت پایینی دارند و همین ‌طور سطح سواد در آن‌ها پایین می‌ باشد، این بیماری بیشتر دیده می‌ شود.
میزان مبتلا شدن در کشورهای جهان سوم به طور غالب در سنین پایین می باشد.
میکروب هلیکو باکتر پیلوری از طریق دهانی- مدفوعی و با استفاده از آب و غذاهای آلوده منتقل می ‌شود و در بزاق دهان هم وجود دارد. به همین علت اگر یک فرد در یک خانواده مبتلا شود، احتمال ابتلا سایر اعضای خانواده بیشتر می ‌شود. در نتیجه رعایت بهداشت در پیش ‌گیری از ابتلا به این بیماری بسیار موثر می‌ باشد.
۴) علایم بیماری زخم معده و اثنی‌عشر کدام است؟
علایم این بیماری عبارتند از: دردهای ناحیه ی وسط و بالای شکم؛ و گاهی در سمت راست و زیردنده‌ها و در موارد کم ‌تری در سمت چپ احساس می ‌شود.
هم چنین گاهی اوقات احساس نفخ و پُری شکم و احساس سوزش و به ندرت تهوع و استفراغ، وجود دارد. زخم‌های اثنی‌عشر باعث می ‌شود که بیمار شب از خواب بیدار شود و با خوردن شربت معده یا غذا درد بیمار کم می‌شود، بنابراین کسانی که زخم‌های اثنی‌عشر دارند به علت این که مُدام از غذا استفاده می ‌کنند تا درد ساکت شود، دچار اضافه وزن و چاقی می ‌شوند. گاهی زخم‌ها باعث خونریزی و سوراخ شدن و به ندرت تنگی مجرای خروجی معده هم می‌ شود.
● تشخیص ودرمان زخم پپتیک(گوارش)
۱) راه‌های تشخیص بیماری زخم معده و زخم اثنی‌عشر کدام است؟
معمولاً در افراد جوان‌ اگر علامت‌هایی مانند کاهش وزن، کم‌خونی ، استفراغ و احساس‌ گیر کردن غذا وجود نداشته باشد و فقط درد معده داشته باشند، بایستی از آن‌ها آزمایش خون و تست تنفسی برای میکروب هلیکوباکتر گرفته شود و در صورت اثبات آن، درمان شوند.
ولی در افرادی که بالای ۴۰ سال دارند، یا دچار کم‌ خونی، تهوع و استفراغ هستند یا احساس گیر کردن غذا دارند، حتماً باید آندوسکوپی انجام شود.
برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری، باید از انتقال میکروب‌ هلیکوباکتر به انسان جلوگیری شود.
۲) راه‌های درمان این بیماری کدام است؟
اگر میکروب هلیکوباکتر در معده وجود داشته باشد، بایستی توسط پزشک متخصص این میکروب با آنتی ‌بیوتیک و داروهای مربوطه درمان شود.
کسانی که از داروهای آسیب زننده به معده استفاده می‌ کنند، باید داروهای کم‌ کننده ی اسید معده را حتماً استفاده نمایند.
اگر عوارض زخم مشاهده شود (مانند خونریزی، سوراخ شدن و انسداد شدید) بیمار باید بستری شود و در غیر این صورت به طور معمول بیماران به صورت سرپایی مداوا می ‌شوند. البته از مراحل بسیار مهم درمان، قطع سیگار و عدم استفاده از مشروبات الکلی می ‌باشد.
۳) عدم درمان به موقع این بیماری چه عوارضی ممکن است داشته باشد؟
عدم درمان به موقع ممکن است باعث درد و ناراحتی در بیمار شود و بیمار مجبور شود به طور مداوم از دارو استفاده کند و مراجعات پزشکی مکرر داشته باشد که باعث صرف هزینه ی اقتصادی بالایی می ‌باشد. هم ‌چنین گاهی در اثر عوارضی مانند سوراخ شدن یا خونریزی یا انسداد نیاز به جراحی پیدا می ‌شود و در بعضی مواقع زخم‌های اثنی‌عشر به سمت عقب پاره می‌ شود (به سمت لوزه‌‌المعده) و باعث پانکراتیت (التهاب لوزالمعده) می‌ شود و اگر چنانچه سوراخ شدگی درمان نشود و جراحی صورت نگیرد، می‌ تواند به اعضای مجاور صدمه ی جدی بزند.
۴) آیا بعد از درمان این بیماری، امکان برگشت مجدد آن وجود دارد؟
بله، اگر میکروب هلیکوباکتر به طور کامل درمان نشود یا اگر میکروب نسبت به داروهای تجویز شده مقاوم باشد، بیماری مجدداً برگشت می ‌یابد.
ممکن است به دنبال از بین رفتن میکروب، فرد دوباره میکروب را از محیط بگیرد یا از طریق یکی از اعضای خانواده میکروب منتقل شود.
۵) راه‌های جلوگیری از ابتلا به این بیماری کدام است؟
برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری، باید از انتقال میکروب‌ هلیکوباکتر به انسان جلوگیری شود. در این راستا باید وضعیت بهداشتی جامعه اصلاح شود، بیمار کشیدن سیگار را ترک کند (چون سیگار هم باعث زخم می ‌شود و هم اثر دارو را کم می ‌کند)، افراد زندگی متعادلی داشته باشند و از فشارهای روحی و استرس‌ها دوری کنند و وعده‌های غذایی منظم و به مقدار کم داشته باشند.
۶) آیا استفاده از رژیم غذایی خاصی در بهبود این بیماری یا جلوگیری از آن موثر است؟
در جلوگیری از پیشرفت بیماری یا بهبودی آن، از نظر پزشکی تا کنون رژیم غذایی خاصی ثابت نشده است.
البته مواد غذایی مانند فلفل و مواد غذایی ترش، خراش‌های سطحی در معده ایجاد می‌ کنند و در کسانی که دچار زخم معده هستند، زخم‌ها را بدتر می‌ کنند.
بهتر است در چنین مواردی مصرف میوه و سبزی قطع نشده و با توجه به نیاز بدن، سبزی ها و میوه‌ های تازه توصیه می ‌شود. فقط از مصرف میوه‌ های ترش و کال و حجیم و نفاخ خودداری نمایند.
این بیماران باید از غذاهای سبک استفاده کنند و از مصرف سیگار و الکل و قهوه خودداری نمایند. غذا را با حجم کم و در ساعات منظم و به دفعات مصرف نمایند.
۷) توصیه ی شما به این بیمار ۴۰ ساله کدام است؟
چنان چه از طریق بررسی آزمایشات خون جهت هلیکوباکتر و انجام آندوسکوپی، برای این بیمار تشخیص زخم داده شود، بایستی از داروهای ضد هلیکوباکتر که شامل ۳ یا ۴ دارو می‌باشد (که دوتای آن آنتی ‌بیوتیک است) استفاده کنند.
مقدار مصرف داروی ضد میکروبی حدود ۲ هفته می‌ باشد. باید حدود ۴ هفته نیز دارویی مصرف کند که فقط اسید را کاهش می ‌دهد. مطمئن باشد که با انجام اقدامات درمانی مناسب،بهبودی حاصل خواهد شد.
۸) توصیه ی کلی شما برای مبتلایان به این بیماری چیست؟
اگر این بیماران سیگار مصرف می‌ کنند، به طور قطع باید سیگار را ترک کنند و چنان چه اقدامات درمانی را به طور کامل انجام دهند به طور یقین بیماری درمان خواهد شد. اگر با انجام اقدامات درمانی مناسب، باز هم بیماری در این افراد پیشرفت کند ممکن است این علایم مربوط به علت‌های دیگری مانند برگشت اسید معده به مری (ریفلاکس) یا مشکلات سنگ‌های کیسه صفرا یا روده ی تحریک‌ پذیر یا اختلالات فونکسیونل (عملکردی) معده باشد که بیشتر با استرس و اضطراب ارتباط دارد.
اگر چاق هستند، وزن خود را تا حد متعادل کاهش دهند و ورزش و پیاده ‌روی کنند تا هم آرامش روحی و هم سلامت جسمانی بهتری داشته باشند.

محمدرضا نصرتی
http://tebb.blogfa.com